Thủ khoa tuyệt đối IMO 1979: Chuyện bây giờ mới kể

*  Từ sau khi ẵm giải nhất, lại khua luôn giải đặc biệt IMO năm 1979, Lê Bá Khánh Trình được báo chí khai thác “hơi bị” nhiều. Đề nghị bạn nói thật: trong loạt bài đó, có những điểm nào “nhà văn tán láo, nhà báo bốc phét” chăng?

Lê Bá Khánh Trình: Chậc… Vô thiên lủng! Có bài báo ca ngợi rằng Lê Bá Khánh Trình từ tấm bé đã giải toán “cực kỳ cừ khôi”. Sự thật thì ngược lại. Lúc nhỏ, mình học yếu nhiều môn, kể cả toán. Lớp có sĩ số 32 học sinh, tháng nào mình cũng bị xếp vị thứ 26 hoặc 27. Cha mẹ mình khuyên nhủ mãi, mình cố gắng ngoi dần. Đến cuối cấp II (nay là bậc THCS) trường Thống Nhất ở Huế, mình đứng nhì lớp. Năm 1976, mình thi đậu vào lớp 10 khối chuyên toán trường Quốc Học.

* Còn điều gì liên quan Lê Bá Khánh Trình bị báo chí phản ánh sai lầm?

- Năm 1979, đội tuyển học sinh Việt Nam giỏi toán gồm “4 chàng ngự lâm pháo thủ” qua London tham dự IMO. Ba chàng kia – gồm Phạm Hữu Tiệp, Phạm Ngọc Anh Cương, Bùi Tá Long – đều đoạt huy chương bạc. Mình đạt tổng điểm tối đa 42/42 nên giật huy chương vàng, lại hân hạnh nhận thêm giải đặc biệt dành cho thí sinh có lời giải “đẹp” nhất. Chẳng rõ căn cứ vào đâu mà có báo loan rằng đích thân nữ hoàng Elizabeth đệ nhị trao giải cho Lê Bá Khánh Trình. Trật lất! Người trao giải cho mình không phải nữ hoàng, mà là một nữ quận công đại diện cho nữ hoàng. Quan trọng là nữ quận công đó xinh ra phết.

* Bài thi IMO năm 1979 của Lê Bá Khánh Trình sau đó được đưa về Việt Nam, trưng bày trong Nhà Bảo tàng ở Huế?

- Nhiều phóng viên nhìn thấy bài của Lê Bá Khánh Trình được trưng bày trong Nhà Bảo tàng nơi đường Lê Lợi, TP. Huế, liền phán đoán thế. Thế là nhầm to! Sau khi tham gia IMO năm 1979 tại London, mình đã mang một số tờ giấy thi còn trống về. Các cán bộ bảo tồn bảo tàng đề nghị mình chép lại bài đã làm vào giấy thi đó để trưng bày. Đó là bản sao theo trí nhớ, chứ chẳng phải nguyên bản.

* Với tư cách nhà sư phạm, Lê Bá Khánh Trình nghĩ gì về các cuộc thi học sinh giỏi nhiều môn cấp tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương, cấp quốc gia, và cấp quốc tế? Về sự phục hồi việc học sinh giỏi cấp quốc gia được tuyển thẳng vào đại học và cao đẳng theo quy chế có hiệu lực từ ngày 9.1.2012, ý kiến của bạn ra sao?

- Các cuộc thi học sinh giỏi dù bất kỳ môn nào và cấp nào thảy đều cần thiết, nhất là với sự nghiệp đào tạo mũi nhọn. Tất nhiên, lo phát triển mũi nhọn thì không thể quên tăng cường giáo dục đại trà. Hãy lưu ý rằng các cuộc thi học sinh giỏi nhiều môn, nhiều cấp cũng là các cuộc chơi đầy trí tuệ. Chơi thì đừng quá căng thẳng. Nhiều nước mạnh về toán như Đức, Pháp, Bỉ, Nga, Thụy Điển, Hoa Kỳ chẳng xem IMO là mốc to tát. Lại thêm: rất cần chơi đẹp, thể hiện qua hệ thống đề được đầu tư xây dựng thỏa đáng, đổi mới, kích thích thí sinh phát huy sáng tạo; thể hiện qua quy cách chấm khoa học, công bằng, minh bạch. Phục hồi có sửa đổi việc học sinh giỏi cấp quốc gia đạt giải được tuyển thẳng vào đại học và cao đẳng là nguồn khuyến khích hợp lý đối với mỗi thành viên từng đội tuyển, nhưng chắc chắn ảnh hưởng tiêu cực hoặc ít hoặc nhiều đến khâu ra đề lẫn chấm các kỳ thi học sinh giỏi cấp quốc gia.

* Hình như ít người biết rằng Lê Bá Khánh Trình trang bị vốn hiểu biết khá dày dặn về lịch sử, văn chương, hội họa, điêu khắc, âm nhạc, kịch, điện ảnh, và cả thể thao?

- Lần đầu thăm nhà riêng của mình, một số người tỏ vẻ ngạc nhiên: “Ồ! Một tủ rượu và mấy tủ sách báo. Chỉ xét nhan đề thì thấy số lượng đầu sách toán ít hơn văn và sử. Sao vậy hử?”. E thiên hạ ngạc nhiên hơn khi biết mình khoái sưu tập nhiều loại rượu do nhiều nước sản xuất để bày cho vui mắt, nhưng hiếm khi mình đưa cay. Mình cũng ưa ngắm tranh và tượng, ưa coi kịch và xem phim. Thể thao thì thỉnh thoảng chơi bóng bàn, chứ nổi bật là mình và bằng hữu ngồi cổ vũ một số trận World Cup được truyền hình trực tiếp. Sách thì mình thích đọc thơ, truyện, sử, nhưng sướng nhất là… truyện tranh, như mấy bộ Tintin, Lucky Luke, Đôrêmon. Còn âm nhạc, ối dào, mình quá kết. Thuở học sinh trường Quốc Học – Huế, mình từng hoà tấu guitar cổ điển bản Polonaise của Michal Kleofas Oginski. Thuở học Đại học Lomonosov bên Nga, mình là Trưởng ban văn nghệ của sinh viên Việt Nam trong khoa Toán - Cơ, từng ôm guitar mà dập phừng phừng để hú hát nửa pop, nửa rock hao hao Beatles. Mới đây, dự tiệc vui mang tính salon, mình độc tấu piano dăm khúc Đường xưa lối cũ của Hoàng Thi Thơ và Nắng chiều của Lê Trọng Nguyễn, cũng khiến đồng nghiệp ngạc nhiên: “Sao vậy hử?”. 

Lê Bá Khánh Trình nhận giải nhất và giải đặc biệt IMO lần XXI tại Anh

- Trước khi sang Liên Xô du học, mình từ Huế ra Hà Nội luyện tiếng Nga ở trường Đại học Ngoại ngữ nơi quận Thanh Xuân. Năm 1990, sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ toán lý thuyết tại Moscow, mình về nước, giảng dạy giải tích nơi khoa Toán trường Đại học Khoa học tự nhiên TP.HCM. Năm 1996, Đại học này mở trường THPT Năng khiếu, mình dạy thêm hình học cho các lớp học sinh chuyên toán. Mình chưa bao giờ làm Chủ nhiệm hay Phó Chủ nhiệm khoa Toán, càng chẳng có tên trong Ban Giám hiệu trường THPT Năng khiếu.* Lê Bá Khánh Trình bị miệng thế đồn thổi lắm chuyện y như thật, chẳng hạn chuyện làm Chủ nhiệm hay Phó Chủ nhiệm khoa Toán trường Đại học Khoa học tự nhiên TP.HCM và làm Hiệu trưởng trường THPT Năng khiếu hiện nay.

* Vui Tết Nhâm Thìn 2012, Lê Bá Khánh Trình có thể “tiết lộ” chuyện vợ con cho bạn đọc gần xa biết được chăng?

- Ờ, ắt rất nên, để góp phần giảm bớt hiểu lầm đáng tiếc. Mà Phanxipăng phù rể cho mình, và dự bao nhiêu sinh hoạt nhỏ to ở nhà mình. Chuyện riêng tư của Lê Bá Khánh Trình thì Phanxipăng quá rành, cứ kể “thoải con gà mái dầu”.

Năm 1999, Lê Bá Khánh Trình thành hôn với một phụ nữ duyên dáng gốc Quảng Ngãi là Phạm Thị Ái Trinh – hiện là nhân viên của Ngân hàng Mega tại TP.HCM. Năm 2000, vợ chồng sinh gái đầu lòng Lê Hiền Ý Mai có tên thân mật là Các. Năm 2006, lứa đôi cho ra đời con trai Lê Bá Khánh Nguyên, tên thân mật là Kim.