Dự thảo Chuẩn cơ sở GD nghề nghiệp: Nâng cao toàn diện chất lượng đào tạo

Chuyển đổi mục tiêu quản lý

TS Nguyễn Quang Tiệp - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đào tạo Kinh tế Quốc tế, nhận định, dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) bổ sung quy định về Chuẩn cơ sở giáo dục nghề nghiệp với các yêu cầu chung về điều kiện bảo đảm chất lượng và chín chỉ số hoạt động chính là bước đi chiến lược, thể hiện tầm nhìn và quyết tâm của Nhà nước trong việc nâng cao toàn diện chất lượng đào tạo nghề.

Đây là thay đổi mang tính cốt lõi, chuyển từ quản lý dựa trên các yếu tố đầu vào sang quản lý dựa trên kết quả đầu ra và hiệu quả hoạt động.

Dưới góc độ nghiên cứu và đào tạo, TS Tiệp đánh giá đây là định hướng đúng đắn, tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế; tuy nhiên quá trình triển khai sẽ đối mặt với không ít thuận lợi và thách thức, đặc biệt tại một trung tâm kinh tế năng động và đa dạng như TPHCM.

Theo TS Tiệp, trước hết, thiết lập một bộ chuẩn chung tạo ra sự thống nhất về chất lượng trong toàn hệ thống. Điều này mang lại sự minh bạch và trách nhiệm giải trình. Người học, phụ huynh và đặc biệt là doanh nghiệp có cơ sở rõ ràng để đánh giá, lựa chọn nơi đào tạo uy tín.

Chín chỉ số hoạt động chính, nếu được xây dựng khoa học, sẽ là thước đo khách quan về hiệu suất một nhà trường, từ tỷ lệ tuyển sinh, tỷ lệ tốt nghiệp, cho đến số sinh viên có việc làm đúng ngành nghề và mức độ hài lòng của doanh nghiệp. Tiếp đó, bộ chuẩn này hoạt động như một đòn bẩy, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh.

Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp buộc phải nhìn lại mình, tự đánh giá để có kế hoạch đầu tư, cải tiến chương trình, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên và đổi mới phương thức quản trị. Những trường yếu kém, không đáp ứng được chuẩn tối thiểu phải tự đào thải hoặc sáp nhập, góp phần làm trong sạch hệ thống.

Tại TPHCM, nơi tập trung hàng trăm cơ sở giáo dục nghề nghiệp với quy mô và chất lượng không đồng đều, đây là cơ chế sàng lọc cần thiết để định hình lại bản đồ đào tạo nghề theo hướng chất lượng cao. Đồng thời, chuẩn hóa giúp giáo dục nghề nghiệp Việt Nam dễ dàng hội nhập quốc tế hơn. Khi chúng ta có hệ thống kiểm định chất lượng rõ ràng, bằng cấp của người học sẽ được công nhận rộng rãi tạo điều kiện thuận lợi cho việc dịch chuyển lao động trong khu vực và trên thế giới.

Có cùng quan điểm, TS Võ Hồng Sơn - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng cho rằng, từ trước đến nay, chưa có cơ chế ràng buộc nào để tất cả trường đào tạo nghề phải tham gia kiểm định chất lượng.

“Đạt tiêu chuẩn kiểm định cơ sở giáo dục nghề nghiệp là cam kết trách nhiệm của nhà trường với người học và cộng đồng. Đây cũng là cơ sở khẳng định vị thế nhà trường trên bản đồ quy hoạch mạng lưới giáo dục nghề nghiệp, mở ra những cơ hội thuận lợi trong các mối quan hệ hợp tác trong và ngoài nước. Thế nhưng, mỗi cơ sở giáo dục nghề nghiệp sẽ có mục tiêu, đường hướng khác nhau, trong khi công tác kiểm định không bắt buộc. Vì vậy, không phải trường nghề nào cũng ‘mặn mà’”, ông Sơn chia sẻ.

Quản lý chặt chẽ cơ sở vật chất, đội ngũ

Ông Nguyễn Ngọc Phúc - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Cao đẳng Lai Châu, cho biết: “Bổ sung quy định về Chuẩn cơ sở giáo dục nghề nghiệp bao gồm những yêu cầu chung về điều kiện bảo đảm chất lượng và chỉ số hoạt động chính đối với cơ sở giáo dục nghề nghiệp rất cần thiết. Theo đó, cơ sở giáo dục nghề nghiệp không được cấp phép bị kiểm tra và dừng hoạt động; điều này nhằm rà soát, quy hoạch lại mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp, nâng chất lượng đào tạo”.

Cùng với đó, các quy định này càng rõ ràng, chặt chẽ sẽ hạn chế được những cơ sở giáo dục hoạt động nghề nghiệp không đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên.

“Có một thực trạng, nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp chưa đảm bảo về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên hạn chế vẫn đào tạo dẫn đến chất lượng đào tạo kém, sau khi tuyển dụng doanh nghiệp phải đào tạo lại. Vì vậy, quy định này hướng đến mục tiêu các trường phải chú trọng vào chương trình đào tạo, điều kiện cơ sở vật chất, đội ngũ để đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực”, ông Phúc nói thêm.

Còn theo PGS.TS Dương Đức Hồng - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Bách khoa Hà Nội, cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên khi được đảm bảo sẽ tạo niềm tin cho học viên, phụ huynh. Bởi học là cả đời, sau khi học nghề, nhiều người vẫn muốn được học lên đại học, sau đại học. Vì vậy, chất lượng, kiến thức người học tiếp nhận ở bậc cao đẳng rất quan trọng, không chỉ để làm việc, mà còn tạo nền móng cho học lên các bậc cao hơn.

Ngoài ra, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần đào tạo chuẩn tay nghề cho người học, từ đó, hạn chế việc doanh nghiệp phải đào tạo lại gây tốn kém, mất thời gian. Để đạt được điều đó, ông Hồng cho rằng, cần quy định rõ về chương trình đào tạo, chuẩn đầu ra. Đặc biệt, giáo dục nghề nghiệp do Bộ GD&ĐT quản lý, nên việc có quy định rõ ràng chuẩn chương trình đào tạo, giúp khối dạy nghề vươn lên để đáp ứng tiêu chuẩn mới, giúp mở rộng con đường cho người học thể hiện nâng cao trình độ.

Muốn vậy, trước khi tuyển sinh hay đăng ký mở mã ngành mới, các trường cần căn cứ vào các quy định trong Luật Giáo dục nghề nghiệp để chuẩn bị. Khi quy định càng rõ ràng, chặt chẽ, quá trình kiểm soát càng dễ dàng; cơ quan chức năng kiểm tra, cấp phép thuận lợi hơn. Đồng thời, học sinh, phụ huynh, doanh nghiệp cũng yên tâm bởi cơ sở được đánh giá, kiểm tra...

Lộ trình hợp lý để trường nghề thích ứng

Theo kết quả kiểm định của Công ty cổ phần Kiểm định và Tư vấn giáo dục Việt Nam vào tháng 8/2024, Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng đạt 9/9 tiêu chí với 92/100 tiêu chuẩn kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, theo TS Võ Hồng Sơn, nếu đối sánh với yêu cầu chung về điều kiện bảo đảm chất lượng và chín chỉ số hoạt động của cơ sở giáo dục nghề nghiệp như dự thảo đặt ra, nhà trường cần xây dựng lộ trình và tập trung nguồn lực tài chính mới có thể đáp ứng được.

“Đơn cử, nhà trường phải mở rộng diện tích thư viện để đáp ứng quy mô đào tạo, đầu tư tiện nghi hơn nữa cho ký túc xá. Về cơ bản, đội ngũ giảng viên của nhà trường đáp ứng được các tiêu chí trình độ đào tạo, tỷ lệ giảng viên/sinh viên nhưng vẫn phải điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu đúng ngành nghề đào tạo. Hiện, một số môn học, nhà trường đang sử dụng giảng viên được đào tạo ngành gần hoặc liên môn, liên ngành”, ông Sơn thông tin.

Tuy nhiên, con đường từ dự thảo đến thực tiễn đầy thách thức. Khó khăn lớn nhất là chênh lệch về năng lực giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Tại TP Hồ Chí Minh, bên cạnh trường cao đẳng, trung cấp hàng đầu có nguồn lực dồi dào, còn vô số cơ sở nhỏ, đặc biệt các trung tâm dạy nghề tư thục, đang hoạt động với điều kiện cơ sở vật chất và tài chính hạn hẹp.

Để triển khai hiệu quả quy định này, TS Tiệp cho rằng cần có lộ trình triển khai linh hoạt và sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý Nhà nước. Thay vì áp dụng đồng loạt, có thể chia thành các giai đoạn, ưu tiên thí điểm ở một nhóm trường có điều kiện tốt, từ đó rút kinh nghiệm và nhân rộng.

Cùng đó, cần có bộ tiêu chí chuyển tiếp dành cho các cơ sở yếu hơn để có thời gian và phương hướng cải thiện. Cần có chương trình hỗ trợ cụ thể: Gói tín dụng ưu đãi để các trường nâng cấp cơ sở vật chất; khóa tập huấn chuyên sâu cho đội ngũ lãnh đạo, quản lý về quản trị nhà trường dựa trên chỉ số hiệu suất (KPIs) và kiểm định chất lượng.

“Quan trọng nhất là tăng cường liên kết Nhà trường - Doanh nghiệp - Nhà nước. Đây là chìa khóa then chốt. Doanh nghiệp phải là một phần của quá trình xây dựng chuẩn và đánh giá chất lượng. Sự tham gia của họ không chỉ đảm bảo tính thực tiễn của chương trình đào tạo, mà còn là kênh xác thực hiệu quả nhất về chất lượng đầu ra, giúp các chỉ số như tỷ lệ có việc làm hay mức độ hài lòng trở nên đáng tin cậy”, TS Tiệp nhấn mạnh.