(GD&TĐ) - Anh Phan Tấn Nam được giới chơi đồ cổ trên đất Cần Thơ xem là người sưu tầm lệnh bài, thẻ bài độc nhất, vô nhị ở Đồng bằng sông Cửu Long. Trò chuyện với anh tại nhà riêng ở đường Trần Hưng Đạo, Q. Ninh Kiều, TP. Cần Thơ, chúng tôi thật sự bị cuốn hút như đi vào một bảo tàng thu nhỏ, bởi những bộ sưu tập cổ vật độc đáo của anh và nghe những câu chuyện ly kỳ về nguồn gốc, ý nghĩa và giá trị văn hóa của những món cổ vật xa xưa mà anh sưu tập được...
Học từ cổ vật
Cảm giác đầu tiên của tôi khi đặt chân vào căn phòng nhỏ chưa đầy 12m2 nằm ở lầu 2, nơi trưng bày đồ cổ xa xưa của anh Nam là một… không khí “lạnh tanh”. Vào đến nơi, chúng tôi như bị lạc vào một bảo tàng thu nhỏ, với các đồ vật minh họa các sinh hoạt xưa… Anh Nam nói phòng này có trang bị một bộ máy lạnh được mở 24/24, giữ nhiệt độ luôn ở 17 độ C nhằm bảo quản những cổ vật trong phòng được lâu dài và ít bị ôxy hóa.
Ngoài vô số cổ vật lạ mắt, trong phòng còn cả một kho tàng sách khảo cổ học đủ mọi thứ tiếng: Việt, Hoa, Anh, Pháp… và nhiều sách chuyên nghiên cứu về hóa học, địa chất, địa hóa, kim loại, ngọc học, công nghệ chế tạo gốm sứ… Anh Nam cho biết: “Thật ra tôi chơi cổ vật nhưng cốt yếu để học hỏi nghiên cứu là chính, chơi cổ vật để thỏa mãn thú vui về mặt tinh thần chứ không có ý định kinh doanh. Người chơi cổ vật khi đã hiểu được những giá trị về thể chất, lịch sử, văn hóa, của những cổ vật mình được sở hữu, sẽ mở rộng kiến thức về kho tàng văn hóa cổ của thế giới xa xưa. Tôi là người may mắn được thừa kế một số cổ vật của ông nội và bố vợ mang từ bên Tàu qua từ đầu thế kỷ 20 để lại...”. Được ông cha “truyền nghề”, cộng thêm lòng đam mê cổ vật, từ năm 1996, anh Nam bắt đầu sưu tầm, nghiên cứu. Hiện nay, anh có trong tay trên 100 món đồ cổ, nhưng thứ mà anh Nam thích nhất là bộ ngọc, gồm những lệnh bài, thẻ bài, bộ ngọc lễ khí cổ xưa cực hiếm và vô giá có cách đây trên 3000- 4000 năm, kế tiếp bộ đèn cổ tùy táng bằng gốm tráng men thời Lục Triều (Trung Quốc) cách nay trên 1.500 năm, bộ gốm ấm rượu đời Tống, bộ đá thờ cúng Champa và bộ đồ xứ cổ đời nhà Thanh…
 |
| Ông Phan Tấn Nam bên bộ sưu tập thẻ bài và lệnh bài |
Trong lúc trò chuyện với chúng tôi, anh Nam đổ một ít nước vào chiếc bình gốm tráng men, ít phút sau anh đưa chiếc bình cho xem và chỉ cho thấy phản ứng phong hóa có hiện tượng sùi vôi ra ngoài thành bình và khẳng định đây mới thiệt là đồ cổ “thật” còn sót lại đến ngày nay. Anh Nam bật mí, nhờ vào những hoa văn còn sót lại trên các cổ vật không hề có hiện tượng men bị phân hủy và đó chính là nét độc đáo cơ bản để phân biệt đồ cổ với đồ giả cổ. Anh Nam nói thêm: “Không chỉ tìm hiểu xuất xứ, lai lịch của cổ vật, mà còn phải biết rõ về khoa học công nghệ chế tác cổ vật, về trình độ văn minh, giá trị văn hóa của từng món cổ vật qua các thời kỳ…”.
Sở hữu những món đồ “độc”
Mỗi cổ vật là một thông điệp với nhiều ý nghĩa và công dụng khác nhau, nó truyền tải những thông điệp văn hóa xa xưa có cách đây nhiều thế kỷ. Để minh chứng cho điều này, bất ngờ anh Nam lấy trong áo một thẻ bài bằng ngọc mát lạnh, đã ngã màu vàng lên huyết tẩm đỏ chói, rồi nói: “Cái thẻ bài này tự nó phản ứng hóa học và thay đổi màu theo thời gian nhiều lắm. Khi chiếu đèn vào ngọc, ánh sáng lóe lên đi xuyên qua, phát ra màu đỏ cam tuyệt đẹp. Trên thẻ bài còn có chạm nổi hình chữ “Thiên”. Nhiều người cho rằng đeo thẻ bài này sẽ giúp cơ thể chống được chứng hàn và kháng được những bệnh cảm nhẹ. Đây là miếng ngọc “ngự dụng” thời Tây Chu (Trung Quốc) có cách nay từ 2.700- 3.100 năm trước Công nguyên”. Chưa hết, anh bê ra 2 bộ sưu tập ngọc cổ gồm một bộ “lễ khí” từ đời Tây Chu cách nay trên 3000 năm cho tới đời nhà Thương (Trung Quốc) cách đây 4000 năm. Trên các miếng ngọc nhiều màu có chạm hình các vị thần mà người xưa thờ cúng như: Thần mặt trời, Sơn thần, Thủy thần, Lôi thần, Mộc thần… Một bộ tập ngọc khác là những lệnh bài có chữ “Thiên viết” của triều vua Tây Chu và các thẻ bài ngọc mà cách nay trên 3000 năm chỉ dành cho các bậc vương quyền đeo để khẳng định đẳng cấp và quyền lực. Trong số này có 2 thẻ bài bằng bạch ngọc khắc chạm trên đó những chữ cổ theo lối “điểu triện” đời nhà Thương (Trung Quốc) cách nay gần 4.000 năm mà các chuyên gia ngôn ngữ, văn hóa dân tộc học cho đến nay vẫn chưa giải mã được.
 |
| Những thẻ bài bằng ngọc đời Tây Chu, cách đây 3.100 - 2.700 năm |
Sau bộ ngọc, chúng tôi được chiêm ngưỡng bộ sưu tập đèn từ thời nhà Đường, Nam Bắc Triều, Hán có cách nay từ 1.500- 2.000 năm. Độc đáo nhất là cục đá cổ dùng để đo độ sâu của những tàu biển đời nhà Tống được vớt lên từ lòng biển còn nét rêu phong, bám đầy sâu, hàu biển và một cây san hô đỏ, được xem là cổ vật độc bản. Trong căn phòng nhỏ còn có một tượng thần Vink Rama, hóa thân của thần Vishnu, được xem là pho tượng cổ độc đáo. Bộ đèn gốm tráng men dùng để tùy táng. Trong đó, đặc biệt có đèn hình tượng người cởi con cá côn. Theo truyền thuyết tôn giáo, đây là cá sống ở biển, ngày bơi ngàn dặm, khi tu luyện trở thành loài chim Bằng, mỗi lần vỗ cánh bay xa vạn dặm. Ngoài ra còn có cặp người đội đèn, cặp chim phụng, người cởi rùa, đèn nghệ, dê, khỉ, tượng tam không… các đèn gốm tráng men và nhiều cổ vật độc đáo khác.
Kế đến là tủ đựng đầy ấm rượu cổ bằng gốm Nhữ cực hiếm từ thế kỷ 10- 12 sau Công nguyên, có những cái men đã bị canxi hóa vẫn cho màu men xanh “Vũ quá thiên thanh”- bầu trời xanh sau cơn mưa. Ngoài ra còn có các loại gốm Tống: Ca diêu, Long Tuyền diêu, Định diêu, Diêu châu diêu… Riêng chiếc gối men ngọc “Thanh bạch từ”- Cảnh Đức trấn khi so sánh với chiếc gối cùng loại công bố trong sách cổ Trung Hoa giá trị cũng đã trên hàng trăm ngàn USD.
Khi hỏi những bộ sưu tập cổ mà anh sở hữu trị giá cỡ bao nhiêu, anh Nam cho biết: “Nếu theo giá các sách cổ trên thế giới thì nhiều loại như ngọc cổ, gốm cách đây 2000 năm thì có giá từ vài trăm triệu đồng đến vài tỷ đồng/cái. Nhưng xét về gốc độ văn hóa và giá trị lịch sử thì không thể dùng tiền bạc mà để định giá”.
Nếu tính về góc độ chơi cổ vật trên đất Tây Đô thì anh Nam là người chịu khó nghiên cứu và sưu tằm nhiều loại cổ vật thuộc nhóm “hàng độc chiêu”. Anh cho biết: “Để sở hữu được những cổ vật này, tôi phải tốn nhiều thời gian và chi phí để sưu tầm, nghiên cứu, có nhiều lúc phải khăn gói đi học hỏi ở các chuyên gia sưu tầm đồ cổ tại TP.HCM và Hà Nội cùng những bậc thầy về hóa, địa hóa, kim loại, công nghệ vật liệu, ngọc học… Có lúc tôi học ở phân Viện khoa học vật liệu, trường ĐH Bách khoa TP.HCM, trường ĐH Khoa học tự nhiên, những nhà lịch sử văn hóa dân tộc học và cả những chuyên gia giám định cổ vật ở ĐH Milano Bicocca (Ý), Đại học Lille (Pháp) và Viện Kist Seoul (Hàn Quốc), các giáo sư ở sở nghiên cứu khảo cổ học Dật Thành Đô - Tứ Xuyên (Trung Quốc) cùng nhiều anh em chuyên về nguyên cứu cổ vật ở TP.HCM. Anh Nam chia sẻ: “Thật ra đối với tôi, chơi cổ vật là phải biết tường tận về những cổ vật thì mới thú vị. Một phần chơi cổ vật là để tiếp tục gìn giữ và xây dựng bộ di vật gia bảo trong gia đình cho con cháu sau này”. Hiện nay, Trung ương Hội Di sản đã ký quyết định thành lập Chi hội di sản văn hóa Việt Nam tại TP. Cần Thơ, do anh Phan Tấn Nam làm Chi hội trưởng.
Vu Lễ
