Mỹ đứng đầu
Hãng thông tấn Sputnik dẫn tuyên bố của ICAN cho biết, chỉ riêng Mỹ đã chi tiêu cho vũ khí hạt nhân nhiều hơn tất cả các quốc gia có vũ khí hạt nhân khác cộng lại.
"Năm 2023, mọi quốc gia đều tăng số tiền chi cho vũ khí hạt nhân. Mỹ có mức tăng lớn nhất, ở mức gần 18%. Mỹ đã chi nhiều hơn tất cả các quốc gia có vũ khí hạt nhân khác cộng lại, ở mức 51,5 tỷ USD.
Trung Quốc đã vượt qua Nga là nước chi tiêu cao thứ hai với 11,9 tỷ USD và Nga đứng thứ ba, chi 8,3 tỷ USD", ICAN cho biết trong một báo cáo, đồng thời cho biết thêm rằng Vương quốc Anh cũng tăng đáng kể chi tiêu hạt nhân trong năm thứ hai liên tiếp.
Cũng theo ICAN, vào năm 2023, Mỹ, Anh, Trung Quốc, Pháp, Ấn Độ, Israel, Triều Tiên, Pakistan và Nga đã chi tổng cộng 91,4 tỷ USD để phát triển kho vũ khí hạt nhân của mình, cao hơn 10,8 tỷ USD hay 13,4% so với năm 2022.
"Vào năm 2023, 20 công ty phát triển và bảo trì vũ khí hạt nhân đã kiếm được ít nhất 31 tỷ USD cho công việc này.
Có ít nhất 335 tỷ USD các hợp đồng vũ khí hạt nhân chưa thanh toán cho các công ty này, một số trong số đó đã kéo dài hơn một thập kỷ.
Vào năm 2023, ít nhất 7,9 tỷ USD trong các hợp đồng vũ khí hạt nhân mới đã được trao", báo cáo của ICAN cho biết.
ICAN, một liên minh gồm các tổ chức xã hội dân sự ở hơn 100 quốc gia, được thành lập tại Melbourne, Australia vào năm 2007. Liên minh này thúc đẩy việc tuân thủ Hiệp ước cấm vũ khí hạt nhân. Năm 2017, ICAN đã nhận được giải Nobel Hòa bình cho những nỗ lực của mình.
Chế độ kiểm soát đang sụp đổ
Năm 2023, thế giới cũng chứng kiến sự xói mòn đáng kể cấu trúc kiểm soát vũ khí hạt nhân, liên quan đến hai cường quốc hạt nhân lớn – Nga và Mỹ.
Tháng 2/2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tuyên bố trong bài phát biểu trước Quốc hội Liên bang rằng Moscow sẽ ngừng tham gia Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược (New START), thỏa thuận kiểm soát vũ khí hạt nhân cuối cùng còn lại giữa Nga và Mỹ.
Ông Putin cho biết Washington đang thúc ép Moscow tôn trọng các cam kết theo hiệp ước trong khi bản thân họ lại không làm như vậy. Ông cũng nói rõ rằng Nga chỉ đình chỉ chứ không chấm dứt việc tham gia thỏa thuận.
Nikolai Sokov, một thành viên cấp cao tại Trung tâm giải trừ quân bị và không phổ biến vũ khí ở Vienna, nhận định:
"Kể từ đó, những rủi ro liên quan đến xung đột hạt nhân có thể xảy ra đã trở nên trầm trọng hơn vào mùa xuân và mùa hè trong bối cảnh cuộc phản công sắp xảy ra vào thời điểm đó của Kiev được các quan chức Ukraine liên tục công bố.
Mối đe dọa sử dụng hạt nhân là cao nhất kể từ năm 1962 (chẳng hạn như cao hơn năm 1983). Hầu như không phải ngẫu nhiên, cuộc tranh luận công khai ở Nga về việc hạn chế sử dụng hạt nhân đã bắt đầu - lần đầu tiên trong kỷ nguyên hạt nhân, vấn đề này được thảo luận một cách cởi mở và thẳng thắn đến vậy".
Một đòn giáng khác vào khuôn khổ kiểm soát vũ khí hạt nhân toàn cầu xảy ra vào cuối năm 2023 khi Nga thu hồi phê chuẩn Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT), với lý do Washington từ chối phê chuẩn thỏa thuận.
Bất chấp nhiều lời đảm bảo từ các quan chức Nga rằng Moscow sẽ tiếp tục tuân thủ lệnh cấm thử hạt nhân, một số nước phương Tây đã chỉ trích động thái này và kêu gọi Nga xem xét lại lập trường của mình.
Bình luận về tất cả những diễn biến trong việc kiểm soát vũ khí hạt nhân vào năm 2023, MV Ramana, giám đốc Viện các vấn đề toàn cầu Liu tại Đại học British Columbia nói rằng, nguy cơ xảy ra đối đầu quân sự trực tiếp giữa Moscow và Washington vẫn khá cao.
Chuyên gia nhấn mạnh: "Luôn có nguy cơ xảy ra chiến tranh hạt nhân giữa Mỹ và Nga và điều đó vẫn tiếp tục xảy ra".
Chia sẻ hạt nhân
Năm 2023 vừa qua cũng chứng kiến Nga đặt vũ khí hạt nhân bên ngoài đất nước, điều mà nhiều quan chức cho rằng phản ánh các thỏa thuận chia sẻ hạt nhân của Mỹ với các đồng minh ở châu Âu.
Vào cuối tháng 3, Tổng thống Nga tuyên bố Moscow và Minsk đã đồng ý đặt vũ khí hạt nhân chiến thuật của Nga tại Belarus mà không vi phạm các cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân của Nga.
Thỏa thuận này cũng bao gồm việc xây dựng cơ sở lưu trữ và đào tạo. Các quan chức Nga cho biết quyết định này được đưa ra một phần nhằm đáp lại sự hiện diện ngày càng tăng của vũ khí hạt nhân của Mỹ trên khắp NATO.
Học giả Sokov cho biết, việc chia sẻ hạt nhân của Nga với Belarus là một trong những thay đổi quan trọng trong bối cảnh vũ khí hạt nhân toàn cầu vào năm 2023, đồng thời cho biết thêm rằng thỏa thuận giữa Moscow và Minsk "bị đánh giá thấp".
"Bất kỳ sự thay đổi nào về tình hình hạt nhân đều là một tín hiệu lớn, rất hữu hình. Nói tóm lại, số lượng vũ khí hạt nhân đã gia tăng và hơn nữa, trọng tâm là Đông Âu. Do căng thẳng gia tăng ở khu vực đó, bao gồm cả Biển Baltic liền kề", chuyên gia tiếp tục.
Trong khi đó, truyền thông Mỹ trích dẫn các tài liệu ngân sách của Không quân Mỹ cho năm tài chính 2024, rằng Mỹ có thể đang lên kế hoạch xây dựng một khu vực đặc biệt tại căn cứ Lakenheath do Mỹ thuê ở Vương quốc Anh để có thể triển khai vũ khí hạt nhân của Mỹ ở Vương quốc Anh.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova chỉ trích các kế hoạch tiềm năng này đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ đưa vũ khí hạt nhân của Mỹ trở lại đất Anh lần đầu tiên kể từ khi họ rút quân cách đây 15 năm.
Nâng cấp hạt nhân
Khi căng thẳng gia tăng giữa các cường quốc chủ chốt trên toàn cầu, họ ngày càng tham gia sâu hơn vào việc hiện đại hóa năng lực quân sự của mình, bao gồm cả năng lực hạt nhân. Washington được cho là đã thực hiện một số bước theo hướng này.
Vào tháng 3, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cấp 37,7 tỷ USD để hiện đại hóa hạt nhân trong ngân sách quốc phòng năm tài chính 2024. Lầu Năm Góc sẽ theo đuổi việc phát triển một biến thể hiện đại của bom trọng lực hạt nhân B61.
Học giả Sokov tin rằng Washington sẽ tiếp tục nỗ lực hiện đại hóa năng lực hạt nhân của mình.
"Mỹ đã bắt đầu con đường hiện đại hóa mới, tất nhiên sẽ còn tiếp tục trong thời gian dài. Những việc này không được thực hiện nhanh chóng", Sokov nói.
Nga cũng đã có những nỗ lực đáng kể để nâng cấp khả năng chiến đấu của lực lượng hạt nhân chiến lược của mình.
Theo tập đoàn vũ trụ nhà nước Nga Roscosmos, vào tháng 9 năm 2023, nước này đã đưa tên lửa chiến lược Sarmat vào trực chiến, với loại vũ khí có khả năng mang đầu đạn hạt nhân này được kỳ vọng sẽ tăng đáng kể lực lượng tên lửa chiến lược của Nga.
