Giao lưu trực tuyến “Giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh: Tăng đối thoại thầy - trò”

Người xưa có câu: “Tiên học lễ, hậu học văn”. Từ đó, ta có thể thấy giáo dục đạo đức, lối sống có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong công tác dạy học của mỗi nhà trường. Muốn có một môi trường giáo dục tốt để học sinh tiếp thu được kiến thức, trước hết mỗi nhà trường phải định hướng đúng đắn việc rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, lối sống cho học sinh.

Để có thể sẵn sàng đối thoại với học trò trong vấn đề giáo dục đạo đức, lối sống, trước hết, mỗi thầy cô phải luôn cố gắng tu dưỡng đạo đức, là tấm gương để các em noi theo.

Mỗi thầy cô phải rèn luyện cho mình kĩ năng lắng nghe, chia sẻ và thậm chí là biết cả chấp nhận nữa. Lắng nghe những khúc mắc, những suy tư thầm kín của học trò một cách chân thành, không áp đặt. Từ đó, chia sẻ với những khó khăn mà học trò đang gặp phải để đưa ra cách giải quyết phù hợp. Và biết chấp nhận cá tính riêng của học trò, sai lầm của học trò để định hướng cho các em con đường đúng đắn về sau.

Vì trên thực tế, lứa tuổi này mới chỉ là lứa tuổi đang hình thành nhân cách mà thôi! Nếu thầy cô không làm được những điều trên thì việc đối thoại sẽ rất khó thành công.

Qua thực tế dạy học trên lớp, tôi thấy việc đối thoại với học trò có thuận lợi và cũng có khó khăn nhất định. Thuận lợi là học trò khá cởi mở, gần gũi với thầy cô, sẵn sàng chia sẻ, có những bạn cũng rất thẳng thắn trao đổi những quan điểm cá nhân của mình. Bên cạnh đó, hầu hết các em đều có thái độ tôn trọng, lễ phép với thầy cô giáo và tích cực thay đổi khi được góp ý, chia sẻ.

Còn khó khăn thường tồn tại ở một số học sinh còn thiếu sự quan tâm của gia đình hoặc quen được nuông chiều từ nhỏ, dẫn đến việc các em thường khép kín hoặc có thái độ bất cần. Với những học sinh này, tôi thường phải tìm hiểu riêng hoàn cảnh gia đình, tính cách, các mối quan hệ… để có định hướng đối thoại phù hợp.

Hầu hết các em khá hào hứng và vui vẻ, thậm chí cũng thấy quen thuộc.

Với trường chúng tôi, các em học sinh được đón nhận việc giáo dục đạo đức, lối sống một cách tự nhiên thông qua các chuyên đề, các buổi sinh hoạt ngoại khóa, các sân chơi do nhà trường tổ chức, như: Ngày hội đọc sách tuyên truyền về chủ quyền biển đảo, Hội thi báo “Tri ân thầy cô và mái trường”, đêm văn nghệ xây dựng Quỹ “Thắp sáng ước mơ” ủng hộ học sinh nghèo vượt khó, diễn đàn “Xây dựng tình bạn đẹp - Nói không với bạo lực học đường”,…

Công tác nắm bắt tình hình chính trị, tư tưởng trong học sinh, tổ chức hiệu quả hoạt động đối thoại giữa lãnh đạo nhà trường, cán bộ, nhà giáo với học sinh để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và xử lý kịp thời những vấn đề khó khăn, bức xúc trong học sinh là một trong những việc làm cần thiết, quan trọng phải được tổ chức thường xuyên hằng năm.

Hoạt động đối thoại trực tiếp với các em học sinh tạo ra môi trường thân thiện, ngoài việc nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và xử lý kịp thời những vấn đề khó khăn, bức xúc trong học sinh thì hoạt động đối thoại cũng chính là môi trường để truyền tải tới học sinh cái đẹp trong văn hóa ứng xử.

Giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ học đường là một nội dung lớn, diễn ra trên bình diện quốc gia, đòi hỏi sự đồng bộ, hoàn chỉnh từ hệ thống pháp luật; công tác quản lí nhà nước về thanh thiếu nhi, về giáo dục và đào tạo đến các hoạt động của từng cơ sở giáo dục, từng cán bộ quản lí, giáo viên của các nhà trường…

Tại Điều 2, Chương I của Luật Giáo dục năm 2019 có ghi: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Như vậy giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử cho học sinh là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của các nhà trường hiện nay, như lời Bộ trường Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn đã nhấn mạnh “Giáo dục phổ thông là dạy người, dạy thái độ, kỹ năng sống”.

Để triển khai công tác Giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống và văn hóa ứng xử cho HS phổ thông giai đoạn 2021-2025 được triển khai một cách đồng bộ, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính tri, của toàn xã hội, UBND tỉnh Thái Nguyên đã ban hành Kế hoạch số 77/KH-UBND 14/4/2021 Kế hoạch tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và văn hóa ứng xử cho học sinh phổ thông tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021-2025; Sở GD&ĐT Thái Nguyên đã xây dựng Kế hoạch hướng dẫn các đơn vị trong toàn ngành triển khai thực hiện.

Việc khác biệt trong quan điểm về đạo đức, lối sống giữa thầy cô và học trò là điều chúng ta có thể dễ dàng thấy được, với những lí do như vừa nêu ở câu hỏi. Tuy nhiên, dù là ở thời đại nào, chúng ta cũng có những quy chuẩn cơ bản về đạo đức cần tuân thủ, lối sống tích cực mà mọi người đều cần hướng đến. Đó chính là cơ sở để người thầy giáo dục được đạo đức, lối sống cho học trò theo chuẩn mực xã hội đương thời.

Trước hết, các bậc phụ huynh hãy quan tâm tới con em của mình để hiểu về sự thay đổi tâm lí của các em trong từng lứa tuổi. Bên cạnh đó, việc kết hợp chặt chẽ với giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn của nhà trường là một trong những cách thức hữu hiệu để giáo dục đạo đức cho học sinh. Bởi lẽ, ở mỗi môi trường khác nhau, học trò sẽ có những biểu hiện tâm lí, tích cách khác nhau.

Có những học sinh ở nhà sẽ có những biểu hiện tính cách khác với khi đến trường… do đó, phụ huynh cần đặc biệt phối hợp với giáo viên trong giáo dục con em mình.

Phải xác định công tác giáo dục đạo đức cho học sinh là việc hệ trọng, lâu dài, cho hiện tại và cả cho tương lai, là một nội dung quan trọng của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện GDĐT.

Vì vậy Kế hoạch hoá công tác giáo dục đạo đức cho học sinh có vai trò rất quan trọng, giúp nhà trường chủ động định hướng trước các nội dung, biện pháp, thời gian, cơ chế phối hợp để thực hiện có hiệu quả công tác giáo dục đạo đức học sinh trong suốt năm học; tránh sự tùy tiện, cảm tính, ngẫu hứng và bị động trong hoạt động.

Có những mục tiêu được lượng hóa, hoặc mục tiêu định tính song điểm nhấn trong giai đoạn 2021-2025 là phải xây dựng cho được nét phong cách nổi bật của học sinh tỉnh Thái Nguyên đó là: “Lễ phép, thân thiện, trung thực và trách nhiệm”.

Nội dung cần đặc biệt quan tâm đó là Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục đạo đức, lối sống và văn hóa ứng xử trong các cơ sở giáo dục.

Về nội dung giáo dục: Giáo dục kiến thức đạo đức; thái độ đạo đức; kỹ năng - hành vi đạo đức và được thực hiện thông qua môn học và hoạt động giáo dục.

Về phương pháp giáo dục: Phương pháp giáo dục đạo đức cho HS rất phong phú trong đó chúng tôi đặc biệt chú trọng đến phương pháp nêu gương.

Về xây dựng tiêu chí về văn hóa ứng xử cho cán bộ quản lý, nhà giáo, nhân viên và học sinh trong trường học phù hợp với đặc điểm, tình hình văn hóa, kinh tế xã hội của địa phương, đơn vị. Trong đó, một trong những nội dung được quan tâm  là xây dựng “Thông điệp nhà trường”.

Mỗi đơn vị trường học đều xây dựng “Thông điệp nhà trường” phù hợp với đối tượng học sinh theo từng cấp học và đặc điểm đơn vị. “Thông điệp nhà trường” phải hàm chứa những nội dung cốt lõi nhằm giáo dục học sinh có lễ phép, thân thiện, trung thực, trách nhiệm. 

Qua thực tế đối thoại với học sinh, tôi rất chú trọng việc lắng nghe và chia sẻ với học trò. Muốn vậy, phải tự đặt mình vào hoàn cảnh của các em để thông cảm, tôn trọng cảm xúc của học trò, từ đó đưa ra những gợi ý để các em tự lựa chọn. Không áp đặt suy nghĩ của mình lên các em, không rao giảng những bài học về đạo đức một cách sáo rỗng, không quát nạt và xúc phạm. Đó là những nguyên tắc của tôi khi đối thoại với học trò.

Việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh có thể gắn với những hoạt động xã hội có ý nghĩa tại địa phương như: Trồng cây xanh, vệ sinh môi trường, tổ chức các sân chơi bổ ích thu hút các em tham gia như Giải bóng đá, Hội thi dân vũ, Hội thi “Giai điệu tuổi hồng”,… tổ chức các chương trình tình nguyện như chương trình tình nguyện mùa Đông, chương trình “Xuân ấm yêu thương”,…

“Thông điệp nhà trường” của mỗi một đơn vị, cơ sở giáo dục có thể tập trung vào một số nội dung mang tính định hướng sau:

- “5 xin” trong giao tiếp (Xin chào; Xin phép; Xin lỗi; Xin góp ý; Xin cảm ơn).

- “5 luôn” khi tiếp xúc (Luôn dạy tốt, học tốt; Luôn mỉm cười thân thiện; Luôn nhẹ nhàng, lịch thiệp; Luôn thấu hiểu, chia sẻ; Luôn nhiệt tình, giúp đỡ).

- “5 không” khi ở trường (Không mang vũ khí, chất dễ gây cháy nổ, thuốc lá, các chất gây nghiện đến trường; Không mang dụng cụ, thiết bị ra ngoài phòng học; Không vứt rác bừa bãi, không mang quà bánh lên khu vực lớp học; Không nói tục chửi bậy; Không mất trật tự, không làm việc riêng trong giờ học).

- “3 nhớ” và “1 đừng quên” trước khi ra về (Nhớ lau sạch bảng sau mỗi giờ học và cuối buổi học; Nhớ thu gom rác, phế thải để đúng nơi quy định; Nhớ kê lại bàn ghế, đồ dùng trong phòng; Đừng quên tắt các thiết bị điện trước khi ra về).

Trong năm học 2021-2022, các đơn vị trường học xây dựng và giới thiệu mô hình tiêu biểu về giáo dục đạo đức, lối sống và văn hóa ứng xử trong trường học trong từng cấp học. Từ đó nhân rộng trong toàn ngành trong những năm tiếp theo.

Trong học kỳ I, các đơn vị, trường học tổ chức lựa chọn, xây dựng mô hình phù hợp với đặc điểm của địa phương, đơn vị và phù hợp đặc điểm lứa tuổi học sinh, báo cáo về cơ quan quản lý giáo dục trực tiếp để theo dõi, đánh giá kết quả thực hiện mô hình.  

Để triển khai hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa ứng xử cho hoạc sinh cần tập trung làm tốt 6 giải pháp:

- Một là, Nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền và toàn xã hội, đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức về tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử trong trường học;

- Hai là, Xây dựng kế hoạch tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống thông qua các hoạt động thiết thực, cụ thể trong tổ chức thực hiện việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh bằng những việc làm thiết thực, cụ thể;

- Ba là, Xây dựng và thực hiện quy tắc ứng xử trong trường học;

- Bốn là, Đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và giáo dục văn hóa ứng xử trong trường học;

- Năm là, Nâng cao năng lực ứng xử văn hóa và năng lực giáo dục văn hóa ứng xử;

- Sáu là,  Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục đạo đức, lối sống và văn hóa ứng xử cho học sinh.

Trong đó giải pháp trọng tâm là đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống và giáo dục văn hóa ứng xử trong trường học. Cụ thể:

- Xây dựng nội dung giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống trong các cơ sở giáo dục và đào tạo bảo đảm thiết thực, hiệu quả phù hợp với từng cấp học.

- Đổi mới phương pháp giảng dạy các môn Đạo đức, Giáo dục công dân, giáo dục Lý luận chính trị theo hướng tiếp cận tự nhiên, tránh giáo điều, cứng nhắc (Tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo; Đa dạng hóa các hình thức để phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi học sinh).

-  Xây dựng chuyên đề đổi mới phương pháp và hình thức giáo dục văn hóa ứng xử, giá trị văn hóa truyền thống thông qua các môn học, các hoạt động giáo dục cho từng cấp học. Quan tâm giáo dục văn hóa địa phương trong nội dung giáo dục địa phương của các môn học.

-  Biên tập tài liệu Văn hóa học đường cho học sinh phổ thông; tổ chức chuyên đề sinh hoạt Đoàn, Đội, Hội; giáo dục, định hướng ứng xử trên mạng xã hội cho học sinh. 

Về vấn đề này, chúng tôi đã đề ra một số biện pháp, như:

- Phối hợp với các ban, ngành liên quan, chính quyền địa phương tổ chức các hoạt động sinh hoạt chuyên đề về giáo dục đạo đức lối sống, văn hóa ứng xử trường học; cung cấp tài liệu cho phụ huynh học sinh về đạo đức lối sống và văn hóa ứng xử.

-  Thông báo cho phụ huynh nội dung Bộ quy tắc ứng xử văn hóa của nhà trường; Thông điệp nhà trường.

-  Tổ chức hội thảo chuyên đề về phối hợp giáo dục đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử cho cán bộ giáo viên và phụ huynh học sinh hằng năm.

- Thường xuyên rà soát thực hiện Điều lệ nhà trường, quy chế đánh giá hạnh kiểm, kết quả rèn luyện của học sinh.

Các em học sinh cần được tham gia các hoạt động thực tế, có tính cộng đồng, có ý nghĩa với xã hội để rèn luyện và tu dưỡng đạo đức, lối sống. Tôi nghĩ với lứa tuổi của các em, những hoạt động như vậy sẽ rất bổ ích và sẽ được các em đón nhận hào hứng.

Xã hội ngày càng hiện đại, mạng lưới công nghệ thông tin bao phủ toàn cầu với sự phát triển mạnh mẽ của các trang mạng xã hội (Facebook, Zalo, Instagram, Tiktok…) sẽ mang lại những tác động tích cực và cả những ảnh hưởng tiêu cực tới lứa tuổi học sinh. Với học sinh THCS và THPT, nhân cách đang trong giai đoạn định hình thì mạng xã hội có khả năng tác động khá nhiều đến suy nghĩ, hành vi, lối sống của các em.

Nếu các em không được người lớn định hướng đúng đắn, không có kĩ năng sử dụng mạng xã hội lành mạnh, các em rất dễ bị kích động, lôi kéo và có những hành động sai lầm, gây ra những hậu quả đáng tiếc.

Ở trường THPT Lương Ngọc Quyến, chúng tôi luôn trú trọng giáo dục cho các em học sinh kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn thông qua các diễn đàn, các buổi ngoại khoá dưới cờ, các giờ sinh hoạt lớp. Việc tuyên truyền diễn ra thường xuyên, liên tục, do đó, học sinh nhà trường có kỹ năng sử dụng mạng xã hội khá tốt, chưa để lại hậu quả đáng tiếc nào.

Công tác tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống cần được triển khai thông qua các hoạt động thiết thực, cụ thể. Chúng tôi đã xây dựng một số hoạt động như:

- Thực hiện nêu gương của cán bộ giáo viên, đảng viên bằng việc làm cụ thể trong từng năm học (Mỗi đảng viên xây dựng một nội dung, nhận một địa chỉ giúp đỡ học sinh).

- Xây dựng kế hoạch lồng ghép trong dạy học chính khóa, ngoại khóa các nội dung tài liệu “Bác Hồ và những bài học về đạo đức, lối sống dành cho học sinh”.

- Tổ chức cuộc thi “Tuổi trẻ học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” trong nhà trường bằng các hình thức phù hợp, gọn nhẹ, thường xuyên để tạo sức lan tỏa và ảnh hưởng tới đạo đức, văn hóa, lối sống của học sinh.

- Tổ chức đánh giá kết quả thực hiện, biểu dương, khen thưởng, giới thiệu tấm gương mô hình tốt kịp thời.

Trong điều kiện dịch bệnh còn diễn biến phức tạp, bước vào năm học 2021 - 2022 toàn ngành Giáo dục còn rất nhiều khó khăn cần phải vượt qua; mỗi thầy cô giáo với tinh thần trách nhiệm và lương tâm nghề nghiệp, tình cảm tình yêu thương và trách nhiệm với thế hệ trẻ, tương lai của đất nước hãy cố gắng vượt mọi khó khăn để hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ năm học.

Về nhiệm vụ giáo dục đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử cho học sinh thì mỗi thầy cô phải là một một tấm gương. Hãy chú trọng giáo dục hành vi đạo đức để học sinh thấm nhuần trong hành động chứ không phải buộc phải thực hiện hành vi bởi các quy định, đó chính là cơ sở để chúng ta có thể đạt được điểm nhấn trong kế hoạch 5 năm 2021 - 2025 xây dựng nét phong cách nổi bật của học sinh tỉnh Thái Nguyên: “Lễ phép, thân thiện, trung thực và trách nhiệm”.

Điều mà tôi muốn nhắn nhủ, gửi gắm nhất đến các em học sinh của mình đó là: Mong các em sẽ luôn tự tin trong cuộc sống, dám nghĩ, dám làm, dám thay đổi.