Trong những tháng gần đây, Tokyo đã đồng ý cung cấp 6 tàu chiến cho Philippines và đảm bảo một hợp đồng lớn với Australia để cùng phát triển một lớp khinh hạm mới dựa trên thiết kế lớp Mogami tiên tiến.
Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản không tham gia thị trường quốc phòng theo " 3 nguyên tắc về xuất khẩu vũ khí", được Thủ tướng Eisaku Sato công bố lần đầu tiên vào năm 1967. Khuôn khổ đó về cơ bản cấm bán vũ khí sát thương ra nước ngoài.
Các hạn chế này đã được nới lỏng vào năm 2014 dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe, khi Tokyo thay thế bằng "3 nguyên tắc về chuyển giao thiết bị quốc phòng", cho phép hợp tác quốc tế và cùng phát triển rộng rãi hơn.
Những bước đi mới nhất phản ánh mức độ Nhật Bản đã vượt qua hạn chế thời hậu chiến. Lần đầu tiên, nước này cung cấp tàu hộ tống (được phân loại là tàu khu trục cỡ nhỏ) cho một quốc gia khác.
Theo báo cáo, Manila sẽ tiếp nhận 6 tàu lớp Abukuma đã được Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản cho nghỉ hưu. Mặc dù nhỏ gọn và thiếu nhà chứa trực thăng, các tàu này được trang bị tên lửa chống hạm Harpoon, tên lửa chống ngầm ASROC, pháo hạm 76 mm và ống phóng ngư lôi.
Chuyên gia quân sự Tetsuya Kakidani lưu ý rằng mặc dù đã cũ, khinh hạm lớp Abukuma vẫn được bảo dưỡng tốt: "Đây là một món hời đối với Philippines, vì nước này sẽ chỉ chi trả chi phí kiểm tra và đại tu khoảng 10 tỷ yên".
Để lách các hạn chế pháp lý của Nhật Bản, Tokyo sẽ tháo dỡ vũ khí nguyên bản và trang bị lại khí tài liên lạc và một số hệ thống khác dành riêng cho Philippines. Các quan chức lập luận rằng những sửa đổi như vậy cho phép phân loại thỏa thuận này là một dự án "đồng phát triển", thay vì xuất khẩu trực tiếp vũ khí.
Đồng thời, Canberra đã chọn Nhật Bản làm đối tác cho chương trình khinh hạm thế hệ tiếp theo. Australia tuyên bố sẽ sử dụng khinh hạm đa nhiệm lớp Mogami của Mitsubishi Heavy Industries làm thiết kế cơ sở. Mỗi tàu có chi phí ước tính 86,3 tỷ yên, với tổng chi phí toàn bộ dự án gần 950 tỷ yên.
Đề xuất của Nhật Bản đã vượt qua các đối thủ đến từ Đức, Hàn Quốc và Tây Ban Nha. Giới phân tích cho biết lợi thế của Tokyo đến từ việc giảm yêu cầu về thủy thủ đoàn, tính năng tàng hình tiên tiến và 32 ống phóng tên lửa - những khả năng hấp dẫn Hải quân Hoàng gia Australia trong bối cảnh lực lượng này đang phải vật lộn với tình trạng thiếu hụt nhân lực và nhu cầu thay thế hạm đội cũ kỹ.
Không giống như thỏa thuận với Philippines, chương trình của Australia tuân theo các quy tắc hợp tác phát triển, cho phép Tokyo chuyển giao tàu được trang bị vũ khí đầy đủ. Hợp đồng đầu tiên dự kiến sẽ được ký kết vào đầu năm sau, với thời hạn giao hàng bắt đầu vào năm 2029.
Nhật Bản đang nỗ lực bắt kịp sự vươn lên nhanh chóng của Hàn Quốc trong ngành công nghiệp vũ khí toàn cầu. Trong thập kỷ qua, xuất khẩu quốc phòng của Seoul đã tăng vọt từ khoảng 3 tỷ đô la mỗi năm lên hơn 17 tỷ đô la vào năm 2022, với các hợp đồng mua bán pháo tự hành, xe tăng, máy bay và hệ thống tên lửa.
Trong khi đó, Nhật Bản mới chỉ bắt đầu mở rộng, nhưng năng lực công nghiệp và ngành đóng tàu tiên tiến đã giúp họ có vị thế cạnh tranh.
Ngành đóng tàu Nhật Bản gần đây đã được hợp nhất, với việc Imabari Shipbuilding mua lại Japan Marine United. Vụ sáp nhập này đã tạo ra công ty đóng tàu lớn thứ tư thế giới tính theo trọng tải, củng cố khả năng của Tokyo trong việc hỗ trợ các chương trình hải quân cho Hoa Kỳ và đối tác đồng minh.
Các nhà phân tích lưu ý rằng công việc bảo trì hải quân của Hoa Kỳ đã được thuê ngoài, dành cho các xưởng đóng tàu Nhật Bản do tình trạng thiếu hụt lao động tại Mỹ.
Tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức, Trung tướng Lực lượng Phòng vệ Mặt đất đã nghỉ hưu Ryu Futami cho rằng Nhật Bản nên tập trung vào các phương tiện quân sự phi sát thương chuyên dụng để xuất khẩu, sử dụng những cải tiến được coi là hợp tác phát triển.
Tương tự, cố vấn quốc phòng Shoichi Suyama cảnh báo rằng Nhật Bản thiếu một hệ thống tương đương với khuôn khổ Bán hàng Quân sự cho Nước ngoài của Mỹ, vốn đảm bảo bảo trì và hậu cần dài hạn.
Nếu không có sự hỗ trợ từ phía chính phủ, các công ty Nhật Bản phải tự chịu trách nhiệm về dịch vụ hậu mãi, một gánh nặng dự báo hạn chế đáng kể khả năng cạnh tranh.
Bất chấp những trở ngại đó, ngành công nghiệp quốc phòng Nhật Bản đang trên đà phát triển. Bằng việc ký kết hợp đồng với cả Philippines và Australia, Tokyo đã vượt qua một ngưỡng xuất khẩu vũ khí mà chỉ một thập kỷ trước đây khó có thể tưởng tượng được.
Nhiều chuyên gia cho rằng sự thay đổi này không chỉ phản ánh những bước đi trong cách diễn giải pháp lý mà còn cho thấy nhu cầu ngày càng tăng của đồng minh về các giải pháp thay thế đáng tin cậy cho vũ khí của Trung Quốc và Nga.
