Bài học Helsinki và lo ngại “hoán đổi lãnh thổ”
Những bài học từ Helsinki rất rõ ràng: đặt ông Donald Trump một mình trong phòng với ông Vladimir Putin là chuyện khó lường.
Năm 2018, 2 nhà lãnh đạo gặp nhau theo lời mời của ông Sauli Niinistö, Tổng thống Phần Lan, để thảo luận về tình trạng đổ vỡ trong quan hệ Mỹ–Nga, cáo buộc can thiệp bầu cử và cuộc chiến kéo dài ở miền đông Ukraine, cùng các chủ đề khác.
Khi bước ra, ông Trump bị đánh giá là đã bị sức hút của nhà lãnh đạo Kremlin làm cho choáng ngợp. Tại họp báo, khi được hỏi về kết luận của cộng đồng tình báo Mỹ rằng Nga can thiệp bầu cử, ông Trump nói: “Tổng thống Putin nói không phải Nga. Tôi không thấy lý do gì lại là Nga.”
Bà Fiona Hill, cố vấn cấp cao về Nga của Hội đồng An ninh Quốc gia thời ông Trump, sau đó nói bà từng cân nhắc kéo chuông báo cháy hoặc giả vờ có tình huống y tế khẩn cấp để chấm dứt cuộc họp báo.
Hiện mức độ hệ lụy còn lớn hơn cho Ukraine khi ông Trump và ông Putin dự định gặp nhau ngày 15/8 Anchorage, Alaska, nơi ông Trump nói 2 bên sẽ bàn về “hoán đổi lãnh thổ” — đây sẽ là cuộc gặp đầu tiên của ông Putin với một lãnh đạo G7 kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự năm 2022.
Các lãnh đạo châu Âu lo ngại ông Trump có thể lại bước ra khỏi phòng họp kín với lập luận thuận lợi cho Điện Kremlin.
Theo Al Jazeera, các nhà lãnh đạo châu Âu đã có cuộc điện đàm với ông Trump và Tổng thống Ukraine Zelensky, thảo luận về một loạt vấn đề trước khi ông Trump gặp người đồng nhiệm Nga Putin tại Alaska.
Ông Zelensky bày tỏ mong muốn được tham dự các cuộc gặp sắp tới giữa Trump và Putin, một số nhà lãnh đạo châu Âu đồng tình với quan điểm của ông rằng Ukraine nên có mặt trong các cuộc thảo luận về tương lai của nước này.
Trong khi đó, Nhà Trắng đang hạ thấp kỳ vọng cho hội nghị, dấu hiệu cho thấy chưa có thỏa thuận cụ thể.
“Đây thực sự là một cuộc gặp để thăm dò đôi chút,” ông Trump nói trong họp báo hôm 11/8. Ông nói mình sẽ biết trong vài phút đầu liệu ông Putin sẵn sàng ngừng bắn hay không và sẽ chuyển thông tin đó cho Tổng thống Zelensky và các lãnh đạo châu Âu.
“Tôi có thể nói, ‘Chúc may mắn, tiếp tục chiến đấu.’ Hoặc tôi có thể nói, ‘Chúng ta có thể đạt thỏa thuận.’” – ông Trump cho biết.
Dù vậy, ông Putin vẫn sẽ tìm cách định hình hình dung của ông Trump về một “thỏa thuận hòa bình” theo hướng có lợi tối đa cho Kremlin.
Ông John Herbst, Giám đốc cấp cao Trung tâm Á–Âu của Atlantic Council, cựu Đại sứ Mỹ tại Ukraine, viết rằng ông Putin “muốn một thỏa thuận với ông Trump sẽ được trình bày với Kiev và các thủ đô châu Âu như một việc đã rồi.”
Việc không mời các lãnh đạo châu Âu “mang mùi của Hội nghị Yalta năm 1945… nơi Mỹ, Liên Xô và Anh quyết định số phận nửa châu Âu vượt lên trên đầu các quốc gia đó.”
Châu Âu và Ukraine đã lên tiếng phản bác. Trước thềm hội nghị, ông Zelensky nói Ukraine sẽ không nhượng cho Nga lãnh thổ mà Moscow có thể dùng để mở đợt tấn công mới, qua đó thực tế bác bỏ dự đoán của ông Trump rằng “sẽ có chuyện ‘hoán đổi’.”
Phong cách ứng biến và câu hỏi về kết quả thực chất
Cách tiếp cận đối ngoại mang tính chắp vá của ông Trump có thể tạo lợi thế cho đối thủ nhưng cũng khiến họ bực bội. Nga cũng từng thất vọng vì sự thiếu quy trình trong chính quyền ông Trump.
Tuy nhiên, điều đó không ngăn ông Putin chấp nhận rủi ro bước vào cuộc so găng “một đối một” đầu tiên với ông Trump trong nhiệm kỳ này.
Bà Karoline Leavitt, Thư ký báo chí Nhà Trắng, nói hôm 12/8 rằng cuộc gặp giữa ông Trump và ông Putin sẽ là gặp riêng, và là sự lắng nghe để ông Trump tìm hiểu quan điểm của phía Nga.
“Đó là cách ông Trump làm. Ông ấy ứng biến,” bà Hill nói.
Còn ông Putin thích “so găng”… ông ta tự hào vì có thể linh hoạt trong những bối cảnh như vậy.” – theo thư ký báo chí Nhà trắng.
Việc thiếu cố vấn trong phòng đặt ra câu hỏi then chốt: liệu bất kỳ thỏa thuận nào đạt được trong không gian riêng tư, ngay cả khi có phiên dịch hay người ghi chép, có thể dẫn tới kết quả bền vững? “Nó kiểu như một cuộc gặp diễn ra trong rừng,” bà Hill nói.
Một sự kiện tương tự đã xảy ra ở Helsinki, khi ông Trump bước ra khỏi phòng và nói rằng ông đã đạt thỏa thuận để cơ quan thực thi pháp luật Mỹ được tiếp cận các nhân viên GRU bị cáo buộc can thiệp bầu cử Mỹ.
Ông Putin sau đó nói đổi lại ông sẽ được tiếp cận những người Mỹ chịu trách nhiệm thúc đẩy Đạo luật Magnitsky chống tham nhũng. “Dĩ nhiên, chuyện đó chẳng đi đến đâu,” bà Hill nói.
“Ông Trump chưa thực sự hiểu điều ông Putin đã nói với ông ấy.” “Nói cách khác, chỉ vì có một cuộc gặp không có nghĩa là nó sẽ kết tinh thành điều gì đó,” bà nói.
