Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng mức, giáo viên sẽ làm học sinh bị phân tán sự chú ý, không tập trung vào những dấu hiệu cơ bản, chủ yếu và hạn chế năng lực tư duy trừu tượng…
Đó là chia sẻ của cô Nguyễn Thị Huyền - Giáo viên Trường THCS Cẩm Tú, Cẩm Thủy (Thanh Hóa).
Sử dụng bản đồ, lược đồ
Cô Nguyễn Thị Huyền cho biết, trên bản đồ lịch sử các sự kiện được thể hiện trong một không gian, thời gian , địa điểm cùng chung một số yếu tố địa lý nhất định, nên kết hợp với lời nói sinh động để tạo biểu tượng .
Ví dụ: Mục II - Những cuộc khởi nghĩa lớn trong phong trào Cần Vương (Bài 26 - 1: Khởi nghĩa Ba Đình), giáo viên treo lược đồ giới thiệu công sự Ba Đình nằm trong 3 làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh, Mỹ Khê, mỗi làng có một cái đình, đứng ở đình làng này có thể quan sát được đình ở làng kia.
Vị trí của Ba Đình án ngữ đường số 1 có thể tiếp tế lương thực bằng đường biển các công sự và hầm chiến đấu kiên cố, nổi trên vùng nước mênh mông lầy lội có lợi cho phòng thủ chiến đấu, quân Pháp nếu tấn công sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Song điểm yếu nhất của căn cứ là dễ bị cô lập, nếu quân Pháp dùng lực lượng tấn công, bao vây, nghĩa quân sẽ khó rút lui.
Việc sử dụng bản đồ lịch sử như trên góp phần phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ, đặc biệt kỹ năng đọc bản đồ, củng cố thêm kiến thức địa lý.
 |
| Lược đồ Công sự phòng thủ Ba Đình |
Sử dụng chân dung nhân vật lịch sử
Sử dụng chân dung nhân vật lịch sử có ý nghĩa rất quan trọng trong dạy học môn Lịch sử, góp phần giáo dục, giáo dưỡng, phát triển tư duy năng lực của học sinh. Chân dung nhân vật có hai loại là chính diện và phản diện.
Theo cô Nguyễn Thị Huyền, qua việc sử dụng chân dung nhân vật lịch sử, học sinh học tập được đạo đức, tài trí, từ đó rèn luyện theo tấm gương nhân vật chính diện. Còn nhân vật phản diện cần hướng dẫn học sinh nhận xét những biểu hiện tính gian ác, tham lam, xảo quyệt của nhân vật.
Khi sử dụng chân dung phải phân tích, giải thích, định hướng cho học sinh tự mình đánh giá vai trò của nhân vật đó.
Ví dụ: Bài 30 - Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỷ XX đến năm 1918, mục 1: Phong trào Đông Du (1905- 1909), với cụ Phan Bội Châu, giáo viên cho học sinh quan sát hình dáng bên ngoài của nhân vật để rút ra nhận xét.
Học sinh so sánh trang phục, cách ăn mặc của Phan Bội Châu với nhân vật Hoàng Hoa Thám, để thấy cụ Phan là trí thức phong kiến theo xu hướng dân chủ tư sản sinh ra trong một gia đình nho giáo, có truyền thống yêu nước ở huyện Nam Đàn - Nghệ An, nơi có phong trào chống Pháp phát triển mạnh mẽ.
Ngay từ hồi còn trẻ Phan Bội Châu đã sục sôi nhiệt tình cứu nước. Năm 17 tuổi viết “Hịch Bình Tây thu Bắc”… Năm 19 tuổi hưởng ứng chiếu Cần vương. Năm 1895 dạy học, tuyên truyền yêu nước… Năm 1904 cùng các đồng chí của mình lập hội Duy tân…, từ đó giúp học sinh thấy được đây là nhân vật yêu nước tiêu biểu trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Giáo viên cũng đồng thời sử dụng câu chuyện, những cống hiến của các nhân vật lịch sử. Điều này không chỉ có sức truyền cảm giáo dục sâu sắc, mà còn giúp các em suy nghĩ, đánh giá.
Sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa
Đây là đồ dùng trực quan trong quá trình dạy học, có ý nghĩa hết sức to lớn, đồng thời là một nguồn kiến thức không chỉ có tác dụng giáo dục tư tưởng, tình cảm, tính cách mà còn phát triển tư duy cho học sinh, từ việc quan sát sẽ đi tới tư duy trừu tượng.
Đồng thời thông qua quan sát, miêu tả tranh ảnh, học sinh được rèn kỹ năng diễn đạt, lựa chọn ngôn ngữ từ đó có khả năng sử dụng ngôn ngữ của các em ngày càng phong phú, trong sáng.
Từ việc quan sát tranh ảnh lịch sử giáo viên luyện cho học sinh thói quen quan sát và khả năng quan sát các vật thể một cách sinh động, khoa học, có phân tích giải thích một cách khái quát, rút ra những kết luận lịch sử.
Nhờ những việc làm thường xuyên như vậy mà các thao tác tư duy được rèn luỵên, khả năng phát huy trí thông minh, sáng tạo của học sinh ngày càng nâng cao.
"Trong quá trình dạy học Lịch sử, người giáo viên cần tìm hiểu, nghiên cứu tài liệu để tìm ra những cách, phương pháp giảng dạy hợp lý, sáng tạo. Từ dạng bài đặc thù sẽ có phương pháp dạy phù hợp.
Muốn học tốt, học sinh cần phải phát huy tính chủ động, tích cực tìm tòi. Phải nắm được nguyên lý vấn đề, mạnh dạn bày tỏ ý kiến quan điểm có liên hệ hợp lý thực tiễn. Điều đó giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức có hiệu quả khi học tập nghiên cứu môn Lịch sử" - cô Nguyễn Thị Huyền.
