Tết Chăm Cha Bới thường được tổ chức sau khi vụ mùa đã thu hoạch xong và chuẩn bị cho một vụ mùa mới.
Tết mừng cơm mới
Cứ đến ngày 12/11 (âm lịch) hằng năm, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Hà Tĩnh phối hợp UBND huyện Hương Khê cùng các đoàn thể lại tổ chức chương trình vui Tết Chăm Cha Bới cùng đồng bào dân tộc Chứt ở bản Rào Tre.
Đây là 1 trong 2 ngày Tết truyền thống của đồng bào dân tộc nơi đây. Chăm Cha Bới dịch theo tiếng Việt có nghĩa là “Mừng cơm mới”. Theo quan niệm của người Chứt, sau một mùa thu hoạch bội thu người dân phải làm lễ tạ ơn trời đất đã cho mưa thuận gió hòa.
Đó như một lời tri ân của đồng bào đối với mẹ thiên nhiên trong một năm qua đã cho bà con một vụ mùa bội thu, mọi người được sức khỏe dồi dào, con cái sinh sôi nảy nở, cuộc sống bình yên, hạnh phúc và cầu mong cho vụ mùa mới tiếp tục suôn sẻ, thuận lợi.
Theo phong tục, ngoài lễ cúng chung cho cả bản thì mỗi gia đình cũng đều sắm lễ cúng và tự ăn uống sinh hoạt tại nhà. Những ngày này, con cái nơi khắp đi làm ăn nơi xa cũng quây quần bên gia đình đón Tết. Ăn uống xong mọi người sẽ cùng uống rượu và đốt lửa nhảy múa.
Trước đây, do sinh sống trong rừng nên lễ cúng Tết của đồng bào Chứt khá đơn giản, chủ yếu là thú rừng săn bắn. Từ khi được xây dựng cuộc sống mới, Tết của đồng bào dân tộc ngày càng sung túc hơn nhưng vẫn giữ được những nét truyền thống vốn có.
Mở đầu chương trình là nghi thức cúng Thần Rừng của người Chứt, bắt đầu cho Tết Chăm Cha Bới. Chủ tế là người đứng đầu bản làng cùng một số người có uy tín mang lễ vật vào rừng để cúng Thần Rừng. Lễ cúng gồm có bánh chưng, xôi, lợn, gà, cá…. Lễ vật sau đó sẽ được mang về chia đều cho tất cả bà con dân bản cùng hưởng lộc.
Sau lễ cúng, bà con dân bản, các đại biểu được xem phóng sự tài liệu và tham gia các tiết mục văn nghệ đặc sắc của người Chứt. Trong không khí vui tươi, phấn khởi, mọi người cùng ôn lại những nét văn hóa truyền thống đặc trưng của đồng bào dân tộc Chứt.
Trong ký ức của những người cao tuổi dân tộc Chứt, đã không còn những cái Tết quần tụ trong hang đá lạnh cóng và thiếu đói ngày trước. Từ khi được phát hiện và đưa về định cư tại bản Rào Tre, cứ mỗi khi đến dịp lễ, Tết là chính quyền địa phương và lực lượng Bộ đội Biên phòng cùng phối hợp tổ chức Tết cho bà con. Từ hạt gạo, hạt muối, thịt đến các nhu yếu phẩm thiết yếu khác bà con đều được chu cấp đầy đủ để đón một cái Tết no ấm, vui vẻ.
 |
| Lễ tế Thần Rừng - nghi thức bắt đầu cho Tết Chăm Cha Bới. |
Bà Hồ Thị Nam (60 tuổi) phấn khởi: “Tôi chẳng nhớ đã đón bao nhiêu cái Tết Chăm Cha Bới nữa. Nhưng kể từ khi về bản, Tết Chăm Cha Bới của đồng bào Chứt vui và đầy đủ lắm. Bà con giờ đón Tết cái gì cùng có từ thịt, cá, lúa nếp… trẻ con còn có cả bánh kẹo, quần áo mới”.
Còn đối với bà Hồ Sen (74 tuổi), niềm vui của bà vào mỗi dịp Tết Chăm Cha Bới là cơ hội để đem cây đàn pi ra biểu diễn. Cây đàn pi đã gắn bó với bà Sen ngót ngét gần nửa thế kỷ. Dù cuộc sống mới đã thay đổi nhiều hủ tục đồng bào Chứt, nhưng những nét văn hóa vẫn được chính quyền các cấp gìn giữ.
“Ngày trước, tiếng đàn pi là “ông mối” cho các đôi trẻ tìm hiểu nhau. Giờ đây trai gái yêu đương tự do hơn nên tiếng đàn pi cũng bị lãng quên rồi. Nhưng nhờ bộ đội, cán bộ địa phương… những nhạc cụ truyền thống của người Chứt vẫn tiếp tục được bảo tồn, không bị lãng quên”, chị Hồ Thị Kiên, Trưởng bản Rào Tre cho hay.
 |
| Trẻ em đồng bào Chứt biểu diễn văn nghệ vui đón Tết Chăm Cha Bới. |
Gìn giữ truyền thống
Nhân dịp Tết Chăm Cha Bới, ông Trần Quốc Bảo, Phó Chủ tịch UBND huyện Hương Khê đã gửi lời chúc mừng đến bà con người Chứt. Đại diện lãnh đạo huyện Hương Khê cũng bày tỏ mong muốn đề nghị các cấp, các ngành tiếp tục tham mưu ban hành cơ chế, chính sách và triển khai thực hiện các đề án, dự án, quan tâm hỗ trợ vật chất, tinh thần nhằm động viên bà con có cuộc sống ổn định, vươn lên, đồng thời tiếp tục quan tâm việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc Chứt.
“Chúng tôi đang nỗ lực phối hợp để gìn giữ, phát huy, lưu truyền, phổ biến những phong tục tập quán tốt đẹp về văn hóa dân gian, nghi lễ truyền thống của người Chứt. Để làm sao từng bước đưa lễ hội trở thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt Nam”, Chủ tịch UBND huyện Hương Khê cho biết.
Tại chương trình, ban tổ chức cũng đã trao tặng cho bà con nhiều phần quà ý nghĩa với tổng trị giá hàng trăm triệu đồng, gồm: Tiền mặt, sách vở, chăn, quần áo ấm và các loại nhu yếu phẩm cần thiết như bánh kẹo, dầu ăn, nước mắm, mì chính, thịt heo, gạo… với mong muốn bà con đón Tết truyền thống đủ đầy, vui tươi, đầm ấm, hạnh phúc.
 |
| Một góc bản Rào Tre (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh). |
Đặc biệt, Tết Chăm Cha Bới cũng là dịp quan trọng để gieo lên trong mỗi người ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Chứt trở thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng.
Sau hàng chục năm hòa nhập cộng đồng, người Chứt ở bản Rào Tre đã có cuộc sống mới. Cả bản hiện có 46 hộ đồng bào dân tộc Chứt sinh sống, với 156 nhân khẩu. Nhiều năm nay, được sự quan tâm, hỗ trợ, giúp đỡ của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc Chứt ngày càng đổi mới và phát triển.
Đặc biệt, tình trạng hôn nhân cận huyết của người Chứt đã gần như không còn. Thanh niên nam, nữ người Chứt đến tuổi dựng vợ gả chồng đã tìm hiểu và lập gia đình với người ngoài bản, ngoài dòng họ. Nhiều thanh niên người Chứt được học hành đầy đủ đã đi làm ăn xa, để thay đổi đời sống…
