Báo Giáo dục và Thời đại có cuộc trò chuyện với TS Bùi Văn Thành - Vụ Giáo dục Dân tộc (Bộ GD&ĐT) để tìm hiểu về vấn đề dạy học chữ Mông tại các trường phổ thông hiện nay.
-Người Mông vốn tự hào về ngôn ngữ và văn hóa của dân tộc mình. Do biến cố lịch sử không mong muốn, người Mông mất đi chữ viết cổ xưa. Việc giữ gìn văn hóa và ngôn ngữ, nhất là mong muốn có chữ viết là nguyện ước lớn của dân tộc Mông. Đáp ứng nguyện vọng đó, Nhà nước sớm xây dựng và ban hành bộ chữ Mông.
Năm 1961, Chính phủ ban hành Nghị định số 206/CP ngày 27/11/1961 về việc phê chuẩn phương án chữ Mèo (Mông). Kể từ đó, chữ Mông chính thức ra đời, đáp ứng mơ ước ngàn đời của người Mông ở Việt Nam. Ngay sau khi có chữ Mông, Chính phủ đã chỉ đạo ngành Giáo dục triển khai dạy chữ Mông trong trường học.
Năm học 1962 - 1963, chữ Mông được đưa vào dạy trong trường phổ thông ở vùng người Mông thuộc các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La... Những năm sau đó, chữ Mông được triển khai rộng khắp vùng người Mông. Việc triển khai dạy học chữ Mông đã thu được những kết quả quan trọng trong việc huy động học sinh đến trường và giúp trẻ em người Mông hoàn thành chương trình giáo dục tiểu học.
*Việc giảng dạy chữ Mông trong trường phổ thông được thực hiện thế nào?
- Đến những 1990, ngành Giáo dục triển khai chương trình thực nghiệm mới về dạy chữ Mông trong trường học. Chương trình chuẩn bị bài bản và đầy đủ về xây dựng nội dung, sách giáo khoa và bồi dưỡng giáo viên. Kết quả triển khai thực nghiệm dạy chữ Mông giai đoạn này bảo đảm chất lượng và được nhiều địa phương ủng hộ.
Năm 2008, Bộ GD&ĐT ban hành Chương trình tiếng Mông cấp tiểu học. Sau khi có chương trình, Bộ tổ chức biên soạn, in ấn và phát hành bộ sách giáo khoa tiếng Mông cấp tiểu học gồm 3 quyển. Từ đó, việc dạy tiếng Mông trong trường phổ thông được thực hiện một cách bài bản và chất lượng.
Năm học 2008 - 2009, Yên Bái là tỉnh đầu tiên triển khai dạy tiếng Mông trong 17 trường, 49 lớp và 1.402 học sinh. Đến năm 2019, quy mô dạy học tiếng Mông trong trường phổ thông là 114 trường, 584 lớp và 14.277 học sinh.
*Việc dạy chữ Mông Việt Nam gặp những khó khăn gì, nhất là trước sự xâm lấn của chữ Mông quốc tế đang được sử dụng nhiều trên Internet?
-Hiện nay, bộ chữ Mông Việt Nam là bộ chữ viết chính thống được đưa vào dạy trong trường học tại các vùng đồng bào dân tộc Mông. Tuy vậy, bộ chữ này có quá ít tài liệu, ấn phẩm, phương tiện sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, dẫn đến việc phổ biến và ứng dụng bộ chữ Mông Việt Nam còn hạn chế.
Trong khi đó có một bộ chữ Mông khác gọi là chữ Mông quốc tế được sử dụng rộng rãi trong các văn bản Kinh thánh (Tin Lành), mạng Internet, băng đĩa karaoke, truyện tranh, tờ rơi... Do tần suất sử dụng nhiều và rộng rãi nên bộ chữ này được nhiều người biết và sử dụng.
Nếu đem so sánh bộ chữ Mông Việt Nam và bộ chữ Mông quốc tế, thấy rằng bộ chữ Mông Việt Nam có ưu điểm vượt trội. Chẳng hạn, bộ chữ Mông Việt Nam có hệ thống ký tự đơn giản hơn (số âm ghi bằng 3, 4 ký tự ít hơn), có bộ vần nhiều hơn (nhiều gấp 5 lần) và đặc biệt có khả năng ghi âm đầy đủ và chính xác tiếng của năm ngành Mông (chữ Mông quốc tế chỉ ghi âm được tiếng Mông trắng). Những ưu điểm của chữ Mông Việt Nam bảo đảm cho việc thống nhất và phát triển ngôn ngữ dân tộc Mông.
*Để bộ chữ Mông Việt Nam ngày càng phát huy, phát triển đáp ứng nhu cầu sử dụng của người dân, chúng ta cần làm những gì?
- Theo tôi, cần tiếp tục mở rộng quy mô dạy học tiếng Mông trong trường học, đẩy mạnh việc đào tạo giáo viên dạy tiếng Mông. Tiếp tục thực hiện đào tạo, bồi dưỡng tiếng Mông và chữ Mông Việt Nam cho đội ngũ cán bộ công chức công tác ở vùng dân tộc Mông, nhất là đội ngũ giáo viên. Các hoạt động dạy và học này sẽ góp phần tích cực trong việc mở rộng không gian sử dụng, thực hành tiếng Mông và chữ Mông Việt Nam.
Chính quyền các địa phương vùng dân tộc Mông cần quan tâm công tác tuyên truyền về chữ Mông Việt Nam, đẩy mạnh nghiên cứu ngôn ngữ văn hóa Mông. Chú trọng công tác sưu tầm văn hóa truyền thống của dân tộc Mông. Các cơ quan văn hóa, giáo dục, y tế, nông - lâm nghiệp... cần tích cực biên soạn, in ấn và phát hành tài liệu, ấn phẩm, phim ảnh bằng chữ Mông Việt Nam.
Trẻ em người Mông được tạo điều kiện đọc truyện cổ tích, dân ca, tục ngữ, câu đố, truyện, tiểu thuyết... bằng chữ Mông Việt Nam. Bà con nông dân người Mông rất cần tiếp cận các tài liệu tư vấn kỹ thuật, sách phổ biến kiến thức về trồng trọt và chăn nuôi, sách phổ biến kiến thức về bảo vệ môi trường, chăm sóc sức khỏe, tờ rơi thông tin, quảng cáo... bằng chữ Mông nước mình. Những nhu cầu đó là chính đáng và cũng là cơ sở để phát huy giá trị của bộ chữ Mông Việt Nam.
Không có gì có thể thay thế ưu thế của một bộ chữ viết nếu như bộ chữ ấy không được đem ra sử dụng trong đời sống. Người Mông ở Việt Nam đang cần rất nhiều tài liệu, ấn phẩm, phương tiện bằng chữ Mông Việt Nam. Đó là điều kiện quan trọng để chữ Mông Việt Nam chiếm ưu thế trong việc tạo dựng những giá trị văn hóa chân chính cho người Mông.
*Xin cám ơn ông!
