Thế hệ nhà giáo mới
Ông Ngô Huy Tâm - chuyên gia giáo dục, ThS Thiết kế chương trình giảng dạy Đại học Houston (Mỹ) cho rằng, trong bối cảnh AI đang định hình lại tương lai giáo dục toàn cầu, Việt Nam cần một tầm nhìn chiến lược và hành động quyết liệt để biến thách thức thành cơ hội, nâng tầm vị thế nhà giáo và chất lượng giáo dục.
Nêu quan điểm về những thay đổi của đào tạo sư phạm đến năm 2035, theo ông Ngô Huy Tâm, đào tạo sư phạm Việt Nam cần định hình một tương lai nơi công nghệ và nhân văn song hành, tạo ra một thế hệ nhà giáo mới và một môi trường giáo dục tiên tiến, sáng tạo, giàu bản sắc.
Cụ thể, về đội ngũ nhà giáo, đến 2035, Việt Nam sẽ có một thế hệ nhà giáo mới, những người không chỉ làm chủ công nghệ AI như một công cụ đắc lực, mà còn là những nhà sư phạm sáng tạo, người cố vấn tận tâm, và quan trọng hơn cả, là người giữ gìn và phát huy các giá trị nhân văn cao đẹp của dân tộc trong một thế giới phẳng. Họ sẽ là những chuyên gia trong thiết kế trải nghiệm học tập cá nhân hóa, chính xác hóa, khơi dậy tiềm năng và nuôi dưỡng tâm hồn cho học sinh.
Các trường đại học sư phạm trọng điểm sẽ trở thành những trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi khoa học giáo dục, khoa học dữ liệu và công nghệ AI hội tụ. Đây sẽ là nơi nghiên cứu, phát triển, chuyển giao các phương pháp dạy và học hiệu quả, nhân văn, không chỉ cho hệ thống giáo dục trong nước mà còn có thể chia sẻ kinh nghiệm với khu vực.
Với sự hỗ trợ đắc lực của AI trong các tác vụ thường nhật, nhà giáo sẽ có điều kiện để quay trở về với sứ mệnh cốt lõi và cao cả nhất: "trồng người". Trọng tâm công việc của họ sẽ là phát triển toàn diện nhân cách, tư duy phản biện, trí tuệ cảm xúc và khả năng sáng tạo cho học sinh, giúp các em trở thành công dân toàn cầu tự tin, hạnh phúc, có trách nhiệm.
Các khuyến nghị chính sách
Để hiện thực hóa tầm nhìn trên, ông Ngô Huy Tâm cho rằng, cần có những chính sách đồng bộ; quyết liệt ở cấp vĩ mô. Cụ thể, ông Tâm đưa ra 5 khuyến nghị chiến lược như sau:
Thứ nhất, cần khẩn trương nghiên cứu và ban hành một Khung năng lực AI chính thức dành riêng cho đội ngũ nhà giáo, bao gồm cả sinh viên sư phạm và giáo viên đang công tác.
Khung năng lực này nên được xây dựng dựa trên sự tham khảo có chọn lọc từ Khung năng lực của UNESCO và điều chỉnh để phù hợp với các mục tiêu và bối cảnh đặc thù của Việt Nam.
Đây sẽ là văn bản pháp lý nền tảng, định hướng cho việc đổi mới toàn diện chương trình đào tạo trong các trường sư phạm và các chương trình bồi dưỡng giáo viên trên cả nước.
Thứ hai, cần xây dựng một đề án quốc gia, tương tự như các đề án về phát triển công nghệ cao hay công nghiệp bán dẫn, để đầu tư mạnh mẽ, có trọng điểm vào cơ sở hạ tầng số, phòng thí nghiệm AI và các chương trình thu hút, đào tạo chuyên gia AI cho các trường đại học sư phạm hàng đầu. Đây là nhiệm vụ cấp thiết để đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ sức dẫn dắt quá trình chuyển đổi số của toàn ngành.
Thứ ba, thúc đẩy mô hình bồi dưỡng giáo viên theo mạng lưới. Thay vì chỉ tổ chức các lớp tập huấn tập trung, cần học hỏi mô hình thành công của Phần Lan để xây dựng các chương trình bồi dưỡng tại chức theo mô hình mạng lưới.
Theo đó, một đội ngũ giáo viên cốt cán tại các địa phương sẽ được đào tạo chuyên sâu, sau đó trở thành những người cố vấn, hỗ trợ và lan tỏa kinh nghiệm cho đồng nghiệp ngay tại trường học của mình. Mô hình này giúp tạo ra sự thay đổi bền vững và lan tỏa nhanh chóng hơn.
Thứ tư, xây dựng hệ sinh thái học liệu số và công cụ AI mở. Nhà nước cần đóng vai trò chủ đạo trong việc đầu tư xây dựng kho học liệu số quốc gia và khuyến khích, tài trợ cho việc phát triển các công cụ AI giáo dục mã nguồn mở.
Các công cụ này cần được kiểm định chặt chẽ về chất lượng, tính sư phạm và đạo đức trước khi phổ biến rộng rãi. Điều này sẽ đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận công nghệ cho mọi trường học, đặc biệt là ở các vùng khó khăn; đồng thời tránh sự phụ thuộc vào các giải pháp thương mại độc quyền, đắt đỏ, tiềm ẩn rủi ro về an toàn dữ liệu.
Thứ năm, cập nhật chính sách về kiểm tra, đánh giá và thi cử. Sự phổ biến của AI tạo sinh đòi hỏi một sự thay đổi căn bản trong quan niệm về kiểm tra, đánh giá. Bộ GD&ĐT cần nghiên cứu, ban hành các quy định, hướng dẫn mới về việc sử dụng (hoặc không sử dụng) AI trong học tập, làm bài tập và các kỳ thi.
Trọng tâm của hoạt động đánh giá cần dịch chuyển từ việc kiểm tra khả năng ghi nhớ kiến thức sang đánh giá các năng lực bậc cao như giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, sáng tạo và khả năng hợp tác - những năng lực mà AI không thể thay thế.
Trí tuệ nhân tạo không phải là một mối đe dọa đối với nghề giáo, mà là một cơ hội lịch sử để tái định vị và nâng tầm vị thế của giáo viên. Trong kỷ nguyên số, vai trò của nhà giáo không những không bị thay thế mà còn trở nên quan trọng và phức hợp hơn bao giờ hết, đòi hỏi những năng lực và phẩm chất ở một tầm mức mới.
