Đến nay, anh đã hoàn thành hàng nghìn bức chân dung về Bác với tất cả niềm tôn kính.
Chọn nghề “ông già”
Nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh sinh tại thôn Ngọ xã Chuyên Mỹ (Phú Xuyên – Hà Nội), nhưng lại lập nghiệp tại quê ngoại ở Tiên Du (Bắc Ninh). Điều kiện gia đình ngày trước rất nghèo lại đông anh em nên mới học hết lớp 9, anh Vinh đã phải bỏ dở ước vọng bút nghiên để tìm một thứ nghề nào đó phụ giúp gia đình.
Hồi ấy, ở Phú Xuyên có nghề khảm truyền thần khá nổi tiếng nên anh đã không tính toán nhiều mà ngay lập tức chọn nghề rất “ông già” này. Sở dĩ, người ta gọi nghề khảm truyền thần là nghề “ông già” vì hai cái khó cộng lại.
Thứ nhất là phải truyền thần, tức là rất tỉ mỉ để đưa nhân vật vào một tấm đá. Thứ hai là phải thật kiên nhẫn chế tác ngọc trai để khảm dựa trên hình truyền thần ấy.
Tỉ mỉ và kiên nhẫn là hai tính cách khó có ở cậu thiếu niên nên ai cũng e ngại cho sự lựa chọn của cậu bé Vinh hồi ấy. Nhưng may mắn đến với anh khi theo học nghệ nhân nổi tiếng Trần Bá Dinh. Nghệ nhân Dinh là một trong những gia đình làm nghề khảm trai từ khi nghề còn sơ khai.
Nghệ nhân Trần Bá Dinh có sở thích tìm tòi những điều mới lạ. Bên cạnh việc sản xuất các sản phẩm khảm trai phổ thông, như sập gụ tủ chè thì ông luôn muốn thử thách bản thân ở những sản phẩm đòi hỏi sự tinh xảo và sáng tạo. Ông Dinh chính là người đầu tiên trong làng thực hiện việc khảm trai truyền thần các bức chân dung về Bác Hồ.
Ngay từ năm 1968, ông đã khảm thành công bức chân dung Bác Hồ với các nét tỉa, khắc tinh tế, thần thái của vị lãnh tụ vĩ đại rất chân thực tự nhiên. Tác phẩm này của ông Dinh nhanh chóng trở thành niềm tự hào của làng nghề Chuôn Ngọ.
Hài lòng với bức chân dung của chính mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị cho Văn phòng đặt ông Dinh khảm chân dung Chủ tịch Fidel Castro để làm quà tặng trong lần tới thăm Cuba.
Khi biết tin ông Dinh ốm mệt trong khi thực hiện bức khảm này, Bác Hồ đã gửi cho ông trà, đường để động viên. Sự quan tâm ấy đã khiến ông Dinh vô cùng cảm động và dồn hết sức để tập trung sáng tạo ra bức chân dung Chủ tịch Fidel Castro và hoàn thành đúng thời hạn cho kịp chuyến công tác của Bác.
Trong lớp hàng trăm học trò của mình, thầy Dinh nhận thấy ở Vinh một năng khiếu bẩm sinh khác biệt nên đã nhận cậu là “đệ tử ruột” và truyền dạy thêm các “tuyệt kỹ” trong nghề khảm truyền thần cho cậu bé hiếu học này.
Anh Vinh bên tác phẩm Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập.
Khó nhất khi vẽ chòm râu bạc của Bác
7 năm đằng đẵng, ngồi gù lưng bên chiếc bàn tỉ mỉ học nghề. Khi “ra trường”, người đầu tiên mà anh Vinh nghĩ đến để hoàn thành là một bức chân dung về Bác Hồ. “Không chỉ tôi nghĩ thế đâu nhưng thực sự trong nghề khảm truyền thần, hình ảnh Bác là tiêu biểu để chúng tôi được thể hiện kiến thức và tấm lòng”, anh Vinh tâm sự.
Vậy là anh Vinh bắt tay vào làm tác phẩm đầu tay về Bác. Ban đầu, anh đi tìm hình chân dung của Bác qua các tư liệu, sách báo. Sau đó cắt ra và dán rất trang trọng lên một tấm bảng làm việc để anh có thể cảm được thần thái Bác Hồ.
Một tháng liền, anh Vinh hì hụi ngồi bên chiếc bàn dùng mũi dao nhỏ như chiếc kim khâu tỉ mỉ vẽ từng nét qua hình chân dung Bác ra một phiến đá nhẵn. Bức chân dung gần như hoàn thành thì anh phát hiện chòm râu Bác là điểm cần phải chỉnh sửa.
Sau nhiều lần suy nghĩ mà anh vẫn không tìm được cách thể hiện cho đạt chòm râu của Bác trên nền phiến đá.
Tác phẩm chân dung Bác Hồ trên nền chất liệu đồng.
“Tôi mất ăn, mất ngủ mới nghĩ ra một “tuyệt chiêu” để vẽ chòm râu Bác Hồ. Đó là mình không vẽ chòm râu mà chỉ khía nhẹ những phần xung quanh thành điểm tối thì tự nhiên chòm râu bạc của Bác sẽ rất nổi bật”, anh Vinh cho biết.
Trong nghề khảm truyền thần cũng có khá nhiều triết lý và bí quyết nghề nghiệp. Nhiều nghệ nhân không để lộ “bí kíp” ra ngoài nên rất khó để người khác có thể học hỏi. Nhưng với anh Vinh thì dường như không để ý đến điều ấy mà luôn thể hiện cho những ai muốn biết và muốn học hỏi.
Đến nay, anh đã hoàn thành hàng nghìn bức chân dung về Bác Hồ. Mỗi bức chân dung, anh không chỉ nghiệm ra một chân lý về nghề, mà còn cảm nhận được tâm hồn và tấm lòng của một vị lãnh tụ vĩ đại dân tộc. Thế nhưng, đến nay đã bao nhiêu năm làm nghề, anh Vinh vẫn thật thà: “Chòm râu của Bác vẫn là khó nhất đối với tôi và tất cả những người làm khảm truyền thần”.
Bác đẹp quá nên người ta không trả
Đa số các nghệ nhân khẳng định vẽ chòm râu Bác Hồ là khó nhất.
Năm 2007, anh Nguyễn Đình Vinh bắt tay vào thực hiện một tác phẩm mà theo anh là “độc nhất vô nhị” về Bác Hồ. Đó là bức chân dung khảm Bác trên nền đồng viền đỏ vàng. Khảm ốc nền đồng là một công việc cực khó đối với truyền thần, cần đến những kỹ thuật tinh xảo và một tinh thần tập trung cao độ.
Sau gần một năm kiên trì với bao công sức, anh đã hoàn thành bức chân dung ấy về Bác. Tác phẩm đã được dự triển lãm trong dịp kỷ niệm Đại lễ nghìn năm Thăng Long – Hà Nội và được giới chuyên gia đánh giá là tác phẩm xuất sắc nhất về khảm truyền thần.
Sau này, một người bạn và cũng là một đại gia có tiếng ở Hà Nội mới mượn anh bức chân dung ấy để đem về nhà chiêm ngưỡng. Thấy bạn mượn khá lâu, anh Vinh mới lọc cọc với chiếc xe máy cà tàng từ xưởng vẽ ở thôn Hoài Trung, xã Liên Bão (Tiên Du – Bắc Ninh) lên Hà Nội đòi lại “kiệt tác”.
Gặp Vinh, ông bạn kia cứ cười khà khà gạ bán. “Tôi không bán tác phẩm về Bác”, anh Vinh trả lời. Nhưng ông bạn kia nhất định không trả với lý do: “Chân dung Bác đẹp quá nên phải treo ở đấy”. Anh Vinh đành lắc đầu ra về và từ đó đến nay, đã mấy lần lặn lội đến đòi hình chân dung Bác nhưng đều bất thành.
Trở thành nghệ nhân với hàng chục tác phẩm được xếp hạng “Sản phẩm tinh hoa làng nghề Việt” với nhiều ý tưởng sáng tạo độc đáo. Từ đó, anh Vinh có khá nhiều người từ khắp nơi kéo đến xin làm đệ tử. Anh không ngần ngại để truyền nghề cho người khác nhưng khổ nỗi như anh nói: “Được ba bảy hai mốt ngày là các đệ tử khăn gói ra đi không lời từ biệt chỉ vì không đủ kiên nhẫn”.
Nhiều lúc ngồi một mình, người nghệ nhân lại bần thần buồn về nghề. Buồn một nỗi, nhiều người chạy theo thị trường mà làm biến dạng nghề khảm truyền thần. Nỗi buồn thứ nữa là lớp trẻ rất ít người có thể theo được nghề này. “Tôi từng phải đi kêu gọi ở quê mình rằng, có ai muốn theo nghề không? Nhưng chẳng ai muốn theo nữa, không lẽ nghề khảm truyền thần sắp mất?”, anh Vinh tâm sự.
Nhiều nghệ nhân khảm nước ngoài cũng tìm đến anh Vinh để học hỏi, giao lưu kinh nghiệm.
Sở dĩ, nhiều người học nghề dứt áo ra đi vì nghề khảm truyền thần rất khó học. Chỉ cần sểnh một mũi dao nhỏ là coi như cả tác phẩm phải bỏ đi. Nhiều học viên sắp hoàn thành tác phẩm, nhưng vì lý do nào đó mũi dao chệch đi một chút thì tác phẩm là công sức cả tháng trời coi như xuống sông, xuống bể.
Nhưng bù lại, niềm vui của nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh là những tác phẩm về Bác Hồ được hoàn thành. Những tác phẩm ấy như sống động hơn bởi sự tinh tế của người thợ khi cảm nhận được tâm hồn của Bác qua từng chi tiết.
Nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh cho biết, anh từng thành công với tác phẩm “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập”. Trong tác phẩm này, anh kết hợp công nghệ, lắp đặt bộ cảm biến âm thanh lên chiếc micro để mọi người cùng được nghe Bác đọc Tuyên ngôn độc lập năm 1945.
