Muốn có “Văn hóa học đường” phải có dân chủ
Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm phân tích: Dân chủ là sản phẩm tinh thần, sản phẩm đỉnh cao của văn hóa nhân loại, chỉ có xã hội văn minh thật sự được điều hành bởi một hệ thống pháp luật chặt chẽ, nhân văn mới có dân chủ.
Chỉ có xã hội dân chủ mới đáp ứng được sự phát triển nhu cầu bậc cao của con người theo Maslow. Con người không chỉ có nhu cầu sống, nhu cầu an toàn, nhu cầu giao tiếp mà người ta đều mong muốn tự khẳng định mình, được tôn trọng và được cống hiến làm một con người tự do theo đúng nghĩa. Chỉ sống trong một môi trường dân chủ con người mới đáp ứng được nhu cầu cao đẹp đó.
Đặc biệt trong giáo dục, dân chủ là thể hiện cao nhất sự tôn trọng con người. Giáo dục không trên cơ sở tôn trọng con người, không khuyến khích con người cống hiến, con người tự tin, tự trọng, tự chủ trong mọi việc làm của mình, nền giáo dục đó không thể coi là nền giáo dục có chất lượng.
Chất lượng giáo dục là chất lượng cuộc sống của con người được đáp ứng, được thỏa mãn những nhu cầu bậc cao. Nói đến chất lượng cao của giáo dục trước hết học sinh phải được giải phóng về tinh thần, được tự do phát triển nhân cách theo cách riêng của mỗi người.
Cán bộ quản lý mỗi nhà trường phổ thông hiện nay phải nhận thức sâu sắc vấn đề này để chuyển hóa thành những phương pháp quản lý dựa trên dân chủ và quản lý để đạt yêu cầu của dân chủ.
Hiện nay quản lý các cơ sở giáo dục đào tạo, Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT đã có nhiều văn bản để phát huy dân chủ trong các nhà trường. Nhưng thực hiện không được là bao.
Ngay cả trong cơ chế, các tập đoàn, công ty cho dù lớn đến đâu người ta thấy vẫn phải quản lý theo cách phân quyền và dân chủ mới tập hợp trí tuệ sức mạnh nguồn lực của các lực lượng tham gia.
Vậy lỗi ở đâu mà dân chủ không thực hiện trong các nhà trường? Theo tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm: Hệ thống quản lý trong các nhà trường không thấy được cái lợi của quản lý theo dân chủ, chỉ quen quản lý theo mệnh lệnh, không thấy được chỉ có quản lý dân chủ các cơ sở giáo dục đào tạo mới tạo ra được động lực cho thầy, trò sáng tạo trong dạy giảng dạy, học tập.
Đồng thời mỗi nhà trường phổ thông hiện nay phải xây dựng được “Văn hóa học đường”. Muốn có “Văn hóa học đường” trước hết phải có dân chủ trong mỗi nhà trường.
"Vậy “quản lý theo hướng dân chủ hóa” ở đây là phải quản lý các cơ sở giáo dục đào tạo như thế nào? Không thể khác là phải công khai minh bạch mọi hoạt động của nhà trường. Cán bộ giáo viên, học sinh được quyền tham gia xây dựng kế hoạch, tham gia đánh giá kết quả của quá trình đào tạo" Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm đặt vấn đề.
 |
| Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm: Tự chủ là các nhà trường được tự quyết định, tự chịu trách nhiệm xã hội về kết quả giáo dục, về thực hiện mục tiêu, chương trình giáo dục… |
Tự chủ - xu thế chung của các nền giáo dục tiên tiến
Ở một góc nhìn khác về vấn đề tự chủ trong các nhà trường phổ thông hiện nay, tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm - cho rằng: Tự chủ trong các nhà trường (cơ sở giáo dục) là xu thế chung của các nền giáo dục tiên tiến.
Trong Nghị quyết 29 TW cũng khẳng định, các cơ sở giáo dục đào tạo phải được trao quyền tự chủ và dân chủ. Tự chủ là các nhà trường được tự quyết định, tự chịu trách nhiệm xã hội về kết quả giáo dục, về thực hiện mục tiêu, chương trình giáo dục…
Theo kinh nghiệm quốc tế (SBM) nhà trường tự chủ là nhà trường phân cấp và được trao quyền chủ yếu sau:
Thứ nhất, Trao quyền hiệu trưởng được dẫn dắt thầy và trò đổi mới để có kết quả đầu ra tốt hơn trong việc dạy và học.
Thứ hai, Trao nhà trường được quyền kiểm soát nguồn lực để thúc đẩy đổi mới phù hợp với quy định về phân cấp quản lý cho mỗi nhà trường.
Thứ ba, Tăng cường quan hệ đối tác với chính quyền và cộng đồng địa phương về đầu tư nguồn lực để nhà trường tự chủ chỉ đạo tốt hơn.
Thứ tư, Tích cực đổi mới chương trình giáo dục với đổi mới quản lý để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục.
Cũng theo Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm, nói về tự chủ trong các trường phổ thông hiện nay, trước hết các nhà trường phải được phân cấp triệt để về công tác tổ chức và tài chính.
Nếu các nhà trường không được tự chủ về hai khâu then chốt thì không thể gọi là tự chủ. Luật tự chủ toàn diện không chỉ có ở các trường đại học mà mỗi cơ sở giáo dục đào tạo vẫn phải có quyền tự chủ, đều phải được tự chủ theo đúng phân cấp của Chính phủ. Còn các trường không đủ điều kiện để giao tự chủ lại là vấn đề khác, chúng ta phải đào tạo, huấn luyện để các trường làm đúng vai trò của mình.
Về tài chính các nhà trường phải được kiểm soát và tính đếm đến hiệu quả của nó và phải được quản lý theo hướng “công khai minh bạch” mới bảo vệ quyền lợi người học; có vậy họ mới có thể yêu cầu các nhà trường phải đáp ứng chất lượng tương xứng với đồng tiền đóng góp của nhân dân và Nhà nước đầu tư.
Để quản lý nhân sự tài chính công khai, minh bạch, tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm - khuyến nghị các cơ sở GD&ĐT phải tiến hành đầy đủ các bước:
Một là, xây dựng quy chế chi tiêu, quy chế quản lý tài chính, quy chế tổ chức của mỗi nhà trường. Quy chế này phải được thông qua Hội đồng giáo dục, công khai trước cán bộ giáo viên, công nhân viên nhà trường đầu năm học.
Hai là, Xây dựng kế hoạch tài chính, kế hoạch sử dụng nhân sự theo phân bổ tài chính hàng năm đã được cấp trên phê duyệt. Kế hoạch này cũng phải được công khai trước Hội đồng sư phạm mỗi nhà trường.
Ba là, Xây dựng kế hoạch thu chi phần ngân sách cha mẹ học sinh đóng góp trong năm học. Kế hoạch này phải được công khai trước Hội đồng sư phạm và đại diện cha mẹ học sinh.
Bốn là, Hàng năm hệ thống thanh tra tài chính của nhà trường do thanh tra nhân dân mỗi nhà trường phải hoạt động thường xuyên và cứ 3 năm phải có kiểm toán Nhà nước kiểm tra một lần, cấm tuyệt đối giáo viên chủ nhiệm không được đưa ra bất cứ một khoản thu nào khác ngoài các khoản thu đã thống nhất giữa Ban giám hiệu và Hội cha mẹ học sinh đầu năm.
Đặt vấn đề về dân chủ và tự chủ liệu có gì đối lập? Phối hợp như thế nào? Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm - nêu quan điểm: Tự chủ phải tập trung quyền lực cho bộ máy lãnh đạo, nêu cao vai trò trách nhiệm cá nhân nhưng dân chủ không phải để phân tán quyền lực mà nó đảm bảo cho quá trình tập trung quyền lực được đúng đắn nhất, có đủ thông tin mọi phía để người lãnh đạo quyết đạt được nhanh chóng, chính xác vì đằng sau nó đã có bộ lọc trí tuệ của nhiều người, nhiều cấp.
