Tuy nhiên để vận dụng đúng, linh hoạt các PPDH, người dạy phải nhận diện được đặc điểm, bản chất, quy trình dạy học của từng PPDH tích cực. Trong khi còn có những ý kiến khác nhau về “Dạy học dự án – PPDH hay kỹ thuật dạy học?”, bài viết xin được trao đổi, chia sẻ quan điểm cùng đồng nghiệp.
Cách hiểu khác nhau
Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội: Trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội... Từ lĩnh vực kinh tế, xã hội, khái niệm dự án đã đi vào lĩnh vực GD - ĐT không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như một phương pháp hay hình thức dạy học.
Từ cuối thế kỷ 16, khái niệm dự án đã được sử dụng trong các trường dạy kiến trúc - xây dựng ở Ý. Sau đó tư tưởng dạy học theo dự án lan tỏa trong các trường đại học và chuyên nghiệp ở Pháp, một số nước châu Âu khác và Mỹ. Đầu thế kỷ 20 các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp dự án (The Project Method) và coi đó là PPDH quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống coi thầy giáo là trung tâm. Ban đầu, phương pháp dự án (PPDA) được sử dụng trong dạy học thực hành các môn học kỹ thuật, về sau được dùng trong hầu hết các môn học khác, cả các môn khoa học xã hội.
Theo tác giả Nguyễn Văn Cường “Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập”[1, tr130].
Tác giả Lê Khoa trong một nghiên cứu cho rằng “Dạy học theo dự án là một PPDH, trong đó học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, với hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm. Các nhóm tự xác định mục tiêu, lập kế hoạch và thực hiện dự án, tham gia kiểm tra quá trình thực hiện và đánh giá kết quả. Kết quả là các sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày”[2, tr22].
Là một PPDH
Trong bài này, người viết đồng tình với tác giả Lê Khoa “Dạy học dự án là một PPDH” Bởi “Phương pháp là cách thức, con đường để đạt mục đích nhất định. PPDH là tổ hợp các cách thức hoạt động của thầy và trò trong quá trình dạy học được tiến hành dưới vai trò chủ đạo của Thầy, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học”[tr15] và xem dạy học dự án là một phương pháp dạy học phức hợp. Vì khi thực hiện một dự án, người dạy sử dụng nhiều PPDH khác như: Giải quyết vấn đề, dạy học tích hợp, đàm thoại, làm việc nhóm…Ở góc độ này, tác giả Lê Khoa cũng cho rằng “khi không phân biệt giữa hình thức và PPDH, người ta cũng gọi là PP dự án, khi đó cần hiểu đó là PPDH theo nghĩa rộng, một PPDH phức hợp”[1,tr130].
Đặc điểm nổi bật của dạy học dự án là người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. giáo viên chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Bản chất của dạy học dự án là người học lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn (bài tập dự án). Kết thúc dự án người học phải hoàn thành ít nhất một sản phẩm cụ thể. Nội dung bài dạy không truyền thụ theo PPDH truyền thống mà là cơ sở để người học thực hiện nhiệm vụ.
Như vậy, không thể xem dạy học dự án là một kỹ thuật dạy học. Vì, “kỹ thuật dạy học là những động tác, cách thức hành động của của GV và HS trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các KTDH chưa phải là các PPDH độc lập mà là những thành phần của PPDH” [1, tr76].
Nắm chắc bản chất của PPDH
Ở bình diện vĩ mô, cấu trúc của phương pháp dạy học theo nghĩa rộng là quan điểm dạy học, ở bình diện trung gian, phương pháp dạy học là những PPDH cụ thể được thực hiện theo tiến trình dạy học xác định. Mỗi PPDH cụ thể có các kỹ thuật dạy học đặc thù. Trong thực tiễn, có những PPDH cụ thể phù hợp với nhiều quan điểm dạy học, cũng như có những kỹ thuật dạy học được sử dụng trong nhiều PPDH khác nhau.
Từ sự phân tích trên, thiết nghĩ trong quá trình đổi mới PPDH, giáo viên cần có sự hiểu biết vững vàng về các PPDH, KTDH tích cực, phân biệt giữa cái dấu hiệu bên ngoài (hình thức dạy học), với đặc điểm bên trong (bản chất của các PPDH), quy trình thực hiện từng PPDH để lựa chọn và sử dụng các PPDH hiệu quả.
--------------------
1. Nguyễn Văn Cường –Bernd Meier (2010), Một số vấn đề chung về đổi mới PPDH ở trường THPT.
2. Lê Khoa (2016), Luận án tiến sĩ KHGD, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên.
