Những ngày cuối tháng 4, trong không khí cả nước tưng bừng hướng về ngày kỷ niệm thống nhất đất nước, bác sĩ Trương Trung Nghĩa, 80 tuổi, nguyên Phó Giám đốc Sở Y tế Sông Bé (nay là Bình Dương và Bình Phước), sinh viên khóa đầu tiên Trường Đại học Y - Dược TPHCM, vẫn giữ thói quen ôn lại kỷ niệm với đồng đội cũ và tưởng niệm những người đã hy sinh…
Từ chiến trường đến giảng đường
Kể về những ngày tháng chiến đấu giữa làn đạn bom ác liệt, đôi mắt của bác sĩ Nghĩa ánh lên niềm xúc động xen lẫn tự hào.
Ông sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống cách mạng. Năm 1958, tròn 14 tuổi, ông được đưa đến Sài Gòn làm quân báo. Nhiệm vụ lúc bấy giờ là giao liên, đưa thư từ mật cho cán bộ hoạt động tại Sài Gòn. Những báo cáo, tài liệu cứ thế theo bước chân băng rừng, xẻ núi của chàng thiếu niên dũng cảm.
Đầu năm 1960, ông về quê ở xã An Điền, huyện Bến Cát theo thầy Sáu Vui, Chín Ngót học cứu thương. Vừa trở lại đơn vị, ông được theo phục vụ cho trận đánh Tua Hai ở Tây Ninh.
Năm 1963, ông Nghĩa được điều về Trung ương Cục miền Nam (viết tắt là R), làm nhiệm vụ phục vụ y tế tại Trường Điệp báo để chăm sóc sức khoẻ các đồng chí lãnh đạo miền Nam và đường dây đặc biệt của Công an R, từ R đến khu Sài Gòn - Gia Định.
“Lúc này, các đồng chí bị sốt rét quá nhiều, một mình tôi phục vụ 600 người, trị bằng Đông - Tây y kết hợp. May mắn, tất cả đều được chữa khỏi”, ông kể.
Để chuẩn bị cho cuộc tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968, Ban Quân y Đoàn 100 được thành lập và chia ra nhiều đội giải phẫu tiền phương. Tổ đội phẫu gồm ông Nghĩa cùng đồng chí Công, Châu được phân công trực tiếp cấp cứu tại mặt trận của Sư đoàn 9 đánh vào Sài Gòn (cánh nam tỉnh Long An).
Ban ngày, anh em chia ê-kíp mổ cho thương binh, ban đêm thì khiêng các đồng chí hy sinh về bên sông Vàm Cỏ Đông chôn cất. Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, thương binh quá nhiều, hệ thống tổ chức lực lượng quân y cho toàn quân khu chưa đáp ứng đủ, các y bác sĩ phải tăng cường giải phẫu đến nỗi kiệt sức.
Ông Nghĩa nhớ lại: Đó là một ngày nắng to của những ngày đầu năm 1968, khi đang phục vụ y tế trên mặt trận chiến trường, một quả pháo của đối phương rơi chính nơi tổ đội phẫu làm việc. Hai đồng chí Châu và Công hy sinh trước mắt ông. Bàng hoàng đau đớn khôn xiết nhưng ông vẫn không quên nhiệm vụ, nước mắt rơi nhưng hai tay vẫn liên tục băng bó cho thương binh vừa được chuyển về.
Nén đau thương, ông chôn cất hai đồng đội. Một mình ông Nghĩa (lúc đó chỉ mới 28 tuổi) phải dẫn đoàn thương bệnh binh khoảng 200 người băng qua đồng ruộng về C2, Đoàn 100. Để tránh đạn bom của địch, ông cùng các chiến sĩ đào hầm phẫu thuật và làm nơi trú ẩn cho thương binh.
Con đường bác sĩ Nghĩa trải qua trong chiến trận ngày ấy đến bây giờ đã hơn nửa thế kỷ, biết bao nhiêu sóng gió ác liệt khó khăn của cuộc đời làm cách mạng. Ngay khi kể lại hồi ức này, ông vẫn không hiểu vì sao đi trong “cơn mưa bom đạn” như thế mà mình vẫn còn sống.
Hòa bình lập lại, ông Trương Trung Nghĩa trở thành sinh viên khoá đầu tiên của Trường Đại học Y - Dược TPHCM.
 |
Bức ảnh vợ chồng bác sĩ Trương Trung Nghĩa chụp năm 1975 ở Trung ương Cục miền Nam. |
Hồi ức hào hùng ngày 30/4 lịch sử
Ông Nghĩa nhớ lại, đầu năm 1975, ông được lãnh đạo Công an Trung ương Cục miền Nam gọi về cùng các đồng chí: Quýt, Chín Thanh, Đài, Đức chuẩn bị vào chiến trường Khu Sài Gòn - Gia Định. Mọi người được giao nhiệm vụ xuống đường phục vụ cho trung đoàn, công an vũ trang làm nhiệm vụ chiến đấu, bảo vệ đoàn xe Trung ương cục và các ngành của Trung ương.
3 giờ sáng ngày 30/4/1975, các cơ quan Trung ương Cục miền Nam được lệnh xuống đường tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh tại Sài Gòn. Đoàn xe gồm: Công an vũ trang, Cục Chính trị quân đội, Ban Tuyên huấn, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam, Ban Binh vận, Ban Dân y và cả khối vận như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ...
Nhớ lại những hình ảnh sôi động của ngày 30/4 lịch sử, bác sĩ Nghĩa nói: “Với khẩu hiệu “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, từ lúc có lệnh xuống đường đến khi vào Sài Gòn, cả đoàn không ai ngủ được”.
Gần 600 chiếc xe lớn nhỏ, tập trung tại ngã ba Đồng Pal, gần khu vực núi Bà Đen (Tây Ninh), nối đuôi nhau dài hơn 2km. Một tiếng sau, đoàn xe bắt đầu xuất phát, khi đến Trảng Cỏ (Tây Ninh), cả đoàn dừng lại chờ lệnh.
Đúng 11 giờ 30 phút, Trung ương Cục phát thông tin đối phương đã đầu hàng quân giải phóng. Nhìn lên trời, máy bay trực thăng địch đua nhau tháo chạy. Mọi người ôm nhau, người khóc người cười vui mừng khôn xiết.
Đêm đó, đoàn được lệnh vào tạm nghỉ tại Trường Đại học Bách khoa Sài Gòn. Tất cả mọi người được phát băng Ban Quân quản Sài Gòn - Gia Định.
Sáng ngày 1/5/1975, bác sĩ Nghĩa cùng bác sĩ Chín Thanh nhận nhiệm vụ tiếp quản Bệnh viện Cảnh sát quốc gia (nay là Bệnh viện 30/4). Ngoài bàn giao con người, thuốc men, tài sản, còn có hơn 200 khẩu súng các loại và 50 thùng lựu đạn trong bệnh viện.
Sau ngày đất nước thống nhất, đau đáu về những chiến hữu đã hy sinh trong những năm kháng chiến ác liệt, bác sĩ Nghĩa lập bảng đỏ in tên đồng đội. Tấm bảng ghi danh 36 đồng chí mà ông còn nhớ tên, được đặt trang trọng chính giữa gian tủ phòng khách.
Trên bức tường đượm màu thời gian, người bác sĩ già treo kín bằng khen, huân chương, huy chương, những tấm ảnh ghi lại dấu ấn một thời vào sinh ra tử.
“Mình vẫn còn may mắn hơn nhiều đồng đội khác, khi có thể bình an bước ra từ khói lửa chiến tranh”, ông lặng người, hướng ánh nhìn xa xăm tưởng nhớ về những người đồng đội đã hy sinh như bộc bạch tâm tư.
“Trưa ngày 30/4/1975, cờ đỏ sao vàng bay rợp trời, người dân tràn ra đường reo hò chiến thắng, mừng đoàn quân giải phóng về tiếp quản thành phố. Cả đoàn xe nối đuôi nhau đi từ từ vào trung tâm trong không khí hừng hực khí thế khiến con tim ai cũng hân hoan”, ông Nghĩa bồi hồi nhớ lại ngày lịch sử.
