Mỗi gốc phong lan hái được họ có thể thu lợi vài trăm đến vài triệu đồng, nhưng để kiếm được những đồng tiền này không phải là điều dễ dàng. Đã có nhiều trường hợp phải bỏ mạng trong những cuộc tìm kiếm phong lan rừng đầy hiểm nguy này, nhưng vì miếng cơm manh áo, họ vẫn bất chấp tất cả.
Ăn rừng, ngủ núi
Để được mục sở thị sự nhọc nhằn trong cái nghề lấy lan rừng này, chúng tôi quyết định theo chân Đinh Văn Dinh (23 tuổi, thanh niên người H’rê ngụ thôn 4, xã An Dũng, An Lão, Bình Định) để hiểu thêm. Chuyến đi này ngoài chúng tôi và Dinh còn có thêm 3 người bạn khác của Dinh là Đinh Văn Mường, Đinh Văn Khăm và Đinh Văn Bái.
Dụng cụ của một tay săn lan rừng vô cùng đơn giản: Bao tải lớn, dao quắm, dây thừng, đinh mười phân, búa đóng đinh, đèn pin, lương thực và không thể thiếu rượu nhằm giữ ấm cơ thể trong cái rét đến cắt gia cắt thịt của tiết trời miền núi những ngày cuối đông. Khi tất cả đã sẵn sàng, mỗi người chúng tôi nhấp một chén rượu rồi nai nịt gọn gàng để khởi đầu chuyến hành trình.
Trên đường đi, Dinh cho biết: “Địa điểm có nhiều phong lan nhất là trong rừng sâu, phải đi bộ một ngày trời mới đến".
Đến chiều cả nhóm đến nơi có nhiều lan rừng: Đỉnh Voi Mẹp. Chiếc bạt được căng lên, lá cây rừng làm chiếu thế là ngôi nhà dã chiến hoàn thành. Ai việc nấy, người kiếm củi, kẻ hái rau rừng rồi đánh một bữa qua loa. Mờ sáng, nhóm chúng tôi bắt đầu lần theo các cây cây cổ thụ, dùng dao quắm phát những dây leo chi chít vướng ngang tầm mắt để quan sát xem phía trên có lan rừng hay không.
Sau gần nửa giờ đồng hồ lần tìm, cả nhóm mới phát hiện thấy một gốc lan rừng bám trên một cây cổ thụ ở độ cao 15m. Dù chưa biết là giống lan gì nhưng ai nấy đều phấn khởi. Liền sau đó, Dinh lấy cuộn dây thừng khoác lên người rồi dùng đinh mười đóng lên thân cây cổ thụ từng cái một làm chỗ đặt chân để trèo, trèo đến đâu đóng đến đó. Leo đến nơi, Dinh dùng dây thừng buộc người vào thân cây kẻo ngã rồi hét lớn: “Một gốc lan Ninh Xuân to lắm chúng mày ơi”. Nghe thế, cả nhóm mừng ra mặt. Tôi dù chưa hiểu chuyện gì cũng cảm thấy vui lây.
Sinh nghề, tử nghiệp
Xúm lại bên gốc lan rừng vừa được gỡ xuống từ thân cây mẹ, Dinh và những người trong nhóm cho biết: Trong các loại lan rừng thì lan Ninh Xuân là loại quý nhất, lá của chúng dày và to hơn các loại lan khác. Hơn nữa chúng thường nở đúng dịp Tết Âm lịch nên giá thành càng cao hơn. Mỗi nhánh Ninh Xuân có giá đến 200.000 đồng. Có được bao nhiêu thì chủ hàng đều lấy hết mà không bao giờ kỳ kèo giá cả.
Với gốc lan Ninh Xuân hái được, chúng tôi đếm được tất cả là 9 nhánh lớn và chi chít các nhánh nhỏ. Tính ra thì gốc lan này cũng được gần 2 triệu đồng. Bên cạnh đó còn có các loại lan khác cũng có giá thấp hơn một chút như lan Tai trâu thì có lá rất to phiến lá mỏng, mọc ở tầm trung. Loại này chủ hàng mua theo trọng lượng. Lan Tóc Tiên thì thân tựa cái roi mây, thường mọc ở các lèn khe suối. Chủ hàng thường mua theo nắm…
Với thành quả thu được, chúng tôi nhanh chóng xuống núi với hy vọng sẽ không phải ở trong rừng một thêm một đêm nữa. Đường đi đã khó, đường về cũng không hề dễ dàng. Tôi cố bám theo những dấu vết mà Dinh đã tạo ra khi đi lên nhưng vẫn lạc nhiều lần. Có lúc một con suối thôi nhưng đảo lui tới vài ba lần mới đi đúng đường. Những lèn đá, vách núi làm tôi ngã dúi dụi mặc dù được giao cho những thứ nhẹ nhàng nhất. Về tới nơi, ai cũng cảm thấy mệt rã rời.
Nhấc chén rượu ấm nồng, tâm sự những cay cực trong nghề, Dinh bảo: “Bản mình có nhiều người đã bỏ mạng ở rừng sâu rồi đó. Đó là trường hợp của Đinh A Pua, ở sát nhà mình. Năm đó, A Pua một mình vào rừng lấy lan rừng về bán. Khi trèo lên cây cao thì rắn lục xanh nằm trong lan rừng, do trùng với màu lá cây nên anh không biết được.
Thế là một vết cắn vào tay làm A Pùa ngã từ trên cao xuống. Vài ngày sau dân bản đèn đuốc đi tìm thì phát hiện thi thể của A Pùa bị dập nát dưới gốc cổ thụ".
Người dân ở đây cho rằng lan rừng là loại cây rất thiêng, chúng là hóa thân của các vong hồn trinh nữ chết thảm trong rừng sâu. Nên không phải ai cũng làm cái nghề này được mà phải có duyên mới theo nghề được.
