Búp bê Matryoshka (búp bê Nga) là món quà lưu niệm nổi tiếng khắp thế giới của nước Nga mà bất kỳ du khách nào đến thăm đều muốn mua về. Đây là một bộ gồm những búp bê rỗng ruột có kích thước từ lớn đến nhỏ, được xếp lồng vào nhau.
Một số người thường thắc mắc vì sao con búp bê cuối cùng trong bộ Matryoshka là xấu nhất. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng, khi hỏi câu này có nghĩa là bạn chưa hiểu được ý nghĩa của những con búp bê Matryoshka.
Những du khách khá sành sỏi về những con búp bê Nga này giải thích, Matryoshka cũng giống như con người, ngụy trang bằng nhiều lớp vỏ bọc. Lớp vỏ nào ban đầu cũng mạnh mẽ, to lớn nhất bởi đó là khi họ cảm thấy an toàn và tự tin nhất. Cũng giống như khi tiếp xúc với một người, bạn chỉ nhìn thấy một khía cạnh trong con người họ.
Búp bê cuối cùng, nhỏ nhất chính là con nắm giữ trái tim của Matryoshka. Nếu một ai đó để cho bạn nhìn thấy trái tim búp bê út trong con người họ, điều đó có nghĩa là họ thực sự tin tưởng bạn. Tuy nhiên, đây chỉ là quan điểm của nhiều người, còn thực tế, bộ Matryoshka thể hiện một cách rõ nét về văn hóa nước Nga.
Từ Matryoshka là cách gọi thân mật của Matryona - tên riêng dành cho phái nữ rất phổ biến trong các gia đình nông phu Nga trước kia. Con búp bê Nga giống như một cô thôn nữ khỏe mạnh với đôi má hồng mặc bộ đồ sarafan truyền thống, trên đầu khăn trùm nhằm giữ ấm suốt mùa đông dài lạnh giá. Một bộ Matryoshka cũng gợi đến hình ảnh của những người bà, người mẹ nông dân, luôn quây quần bên nhau trong một gia đình.
Matryoshka còn mang theo ý nghĩa là biểu tượng về gia đình và sự thống nhất. Đây là một điều rất quan trọng đối với nước Nga.
Diện mạo của các búp bê Matryoska trong cùng một bộ thường cùng thuộc một chủ đề nào đó, như bộ búp bê thôn nữ trong bộ trang phục truyền thống, hay bộ búp bê các nhân vật trong truyện cổ dân gian. Theo truyền thống, mỗi bộ có ít nhất 5 con, và thường theo số lẻ như 7,9,11. Tuy vậy, bộ búp bê Nga đầu tiên được sản xuất lại có 8 con.
Bộ búp bê Matryoska đầu tiên do nghệ nhân và cũng là nhà sản xuất búp bê Vasily Petrovich Zvyozdochkin chế tác từ bản thiết kế của họa sĩ Sergey Vasilyevich Malyutin. Ý tưởng của Malyutin dựa trên bộ búp bê gỗ của Nhật về Thất phúc thần, bảy vị thần may mắn trong thần thoại Nhật Bản. Bộ đầu tiên gồm búp bê ngoài cùng hình một cô gái đang cầm con gà trống, búp bê lớn thứ năm hình một bé trai, búp bê nhỏ nhất hình một em bé sơ sinh, số còn lại được thể hiện như các bé gái.
Chất liệu thường được dùng để làm búp bê là gỗ chanh, gỗ bạch dương, gỗ cây sủi, gỗ cây dương. Chúng thường là những loại gỗ thơm và chống ẩm tốt.
Hiện nay, nhiều nghệ sĩ Nga là các chuyên gia trang trí búp bê Matryoska. Các nơi có truyền thốngsản xuất búp bê là Sergiyev Posad, Semyonov, Polkholvsky Maidan và Kirov.
