Những vật báu này được người dân địa phương tổ chức rước vào mỗi dịp đầu năm mới.

Thánh mẫu báo mộng cứu vua

Hàng trăm năm qua, người dân xã Phú Gia, huyện Hương Khê vẫn lưu truyền nhiều huyền tích về báu vật vua Hàm Nghi ban tặng đang được cất giữ, trông coi cẩn thận.

Theo sử sách ghi lại, năm 1885, kinh thành Huế thất thủ. Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi (lúc ấy mới 14 tuổi) chạy ra vùng núi phía Bắc lánh nạn. Khi đến rừng núi Phú Gia, vua Hàm Nghi dừng chân lập căn cứ địa và ban hịch Cần Vương lần 2, kêu gọi nhân dân chống giặc Pháp.

Cụ Trần Văn Nhung (100 tuổi), thôn Hòa Nhượng, xã Phú Gia nguyên Cố đạo chủ, trông coi bảo vật vua Hàm Nghi ban tặng kể: “Vào một đêm không trăng, trời thanh tịnh, khi vua đang yên giấc thì mơ gặp một tiên nữ đẹp tuyệt trần, mặc trang phục màu xanh, cưỡi mây đến trước mặt và báo rằng bọn bạch quỷ đang đưa quân vây ráp, nhà vua cần phải định liệu.

Tỉnh mộng, vua lập tức triệu quần thần cùng bô lão trong vùng hỏi chuyện và được biết, ngài vừa gặp Thánh Mẫu đền Trầm Lâm. Sau đó, nhà vua liền làm lễ tạ ơn và sắc phong cho các vị thần được thờ ở đền”.

Ngôi đền Trần Lâm - nơi vua Hàm Nghi ban báu vật cho người dân xã Phú Gia. Ảnh: Tùng Nguyễn

Để cảm ơn công lao của nhân dân ở đây, trong đêm đó, nhà vua đã tặng dân làng Phú Gia những vật phẩm quý giá, gồm 2 con voi bằng vàng (một con 27 chỉ, một con 17 chỉ), 1 con voi bằng đồng, 2 thanh bảo kiếm và nhiều báu vật khác.

“Voi bằng đồng được đúc theo tư thế đang lâm chiến, vòi dài uốn cong vào tai phải, ngà cụt. Còn 2 voi vàng tạc theo tư thế đứng nhàn nhã, vòi buông thẳng, ngà nhọn, mắt tròn, có nịt cổ và mang ngai vàng trên lưng. Trao xong, vua cùng quần thần lập tức lên ngựa đi ngay vào tỉnh Quảng Bình. Đến rạng sáng, khi vua vừa đi khỏi thì giặc Pháp đã kéo tới lùng sục”, cụ Nhung kể tiếp.

Rước báu vật vua ban hàng năm

Hai con voi vàng và một con voi đồng được vua Hàm Nghi ban tặng cho người dân xã Phú Gia. Ảnh: Tùng Nguyễn

Từ ngày được vua ban tặng bảo vật quý, cứ hai năm một lần, người dân xã Phú Gia làm lễ bầu ra một người uy tín, đặt chức danh là Cố đạo chủ, được đưa hộp sắt đựng bảo vật về nhà cất giữ.

Những báu vật vua Hàm Nghi ban tặng người dân xã Phú Gia không phải ai muốn cũng được chiêm ngưỡng, vì phải có sự đồng ý của “bề trên”. Để biết “bề trên” có đồng ý hay không thì Cố đạo chủ (người trông coi bảo vật) phải thắp nhang khấn xin.

Nghi lễ tiến hành gieo quẻ âm dương - một sấp, một ngửa nghĩa là “bề trên” đã đồng ý, còn hai sấp hoặc hai ngửa có nghĩa là thần linh đã từ chối cho xem.

Mặc dù được bảo vệ cẩn mật nhưng theo lời kể của cụ Nhung, vào năm 1936, một trong số báu vật vua ban đó là con voi vàng có nịt cổ, mang ngai vàng đã bị Lê Yêm (con trai của Cố đạo chủ Lê Triết) trộm, mang sang Lào bán lấy tiền.

“Sau khi bán báu vật trên, Lê Yêm trên đường trở về gần đến làng thì bị một con trâu đực lớn từ đâu chạy tới húc mạnh vào bụng, sau đó giày xéo nên chết ngay tại chỗ. Đồng bọn với Lê Yêm còn có một người tên là Lưu Duyên cũng bỗng dưng phát bệnh điên dại, thường xuyên nói những chuyện ma mị không ai hiểu.

Để gia đình tránh gặp quả báo, cụ Lê Triết cùng người thân phải lặn lội sang Lào tìm và chuộc lại con voi vàng bị mất. Người Lào biết chuyện cũng trả lại voi vàng cho người dân Phú Gia”, cụ Nhung cho hay.

Cụ Trần Văn Nhung - nguyên Cố đạo chủ, trông coi bảo vật vua Hàm Nghi. Ảnh: Tùng Nguyễn

Chính vì thế, những báu vật này mỗi năm chỉ xuất hiện một lần vào ngày lễ rước sắc phong của vua Hàm Nghi. Người dân Phú Gia quan niệm, năm nào Cố đạo chủ canh giữ, bảo vệ tốt báu vật vua ban thì năm đó dân chúng làm ăn thuận hòa, ấm no và gặp nhiều điều may mắn.

Ông Trần Văn Tuân - Phó Chủ tịch UBND xã Phú Gia - cho biết, hiện nay việc bảo vệ, cất giữ những báu vật vua ban rất cẩn trọng và nghiêm ngặt. Địa phương giao báu vật cho Cố đạo chủ cất giữ, nhưng chìa khóa thì lãnh đạo UBND xã giữ.

“Theo phong tục của dân làng, vào ngày mùng 7 tháng Giêng hằng năm, người dân và các cụ cao niên trong làng tổ chức lễ Hạ Keo xin thần linh chứng giám, chọn Cố đạo chủ mới.

Một nhiệm kỳ Cố đạo chủ là 2 năm. Việc tuyển Cố đạo chủ cũng rất khắt khe. Đó là người có đạo đức, liêm khiết, cẩn trọng, am hiểu tế tự, gia đình hòa thuận, được người dân tín nhiệm, phải sống thọ cả ông và bà. Người được chọn phải xin “quẻ âm dương”.

Nếu một đồng xu nằm ngửa, đồng xu còn lại nằm sấp trên đĩa thì người này chính thức trở thành Cố đạo chủ. Năm nay, ông Phan Hùng Vỹ, trú thôn Phú Hồ là tân Cố đạo chủ. Đến nay toàn xã có 50 cụ cao niên giữ vị trí này”, ông Tuân cho biết.