Khoảng 23h ngày 25/7, Restituto Castro nhận được một tin nhắn bí mật yêu cầu ông ta hãy rời khỏi căn nhà ở phía bắc Manila và đi tới góc đường của xa lộ MacArthur. Chỉ vài tiếng trước đó, tân Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte 71 tuổi đã có bài thông điệp hàng năm trước Quốc hội, trong đó ông thề sẽ phá hủy nghề buôn ma túy bất hợp pháp bằng bất cứ phương cách nào cần thiết.
Ông Duterte nói: “Chúng ta sẽ không dừng lại cho đến khi nào tên trùm ma túy cuối cùng... và gã bán ma túy cuối cùng chịu đầu hàng hoặc bị nhốt sau song sắt hay phải nằm trong lòng đất, nếu chúng thích thế”.
Tổng thống Duterte tại một doanh trại quân đội vào tháng 8/2016. Ảnh: Reuters.
Castro, 46 tuổi, là cha của 4 đứa con. Castro không phải là trùm ma túy hay kẻ bán lẻ ma túy. Ông ta không bao giờ mua “shabu” – từ địa phương dùng để chỉ loại ma túy methamphetamine, để xài cả. Ông quá nghèo, không đủ tiền mua loại ma túy thuộc loại rẻ này. Shabu giá 31 USD một gam. Castro mua shabu hộ bạn bè để đổi lấy chút tiền.
Vợ Merlyn của ông ta kể: “Ông ý khó nói không với bạn bè lắm”.
Nhưng việc dính đến methamphetamine không phù hợp lắm với hình ảnh một người đàn ông của gia đình cũng như công việc tài xế cho một khách sạn, do vậy Castro hứa sẽ ngừng lấy ma túy trước khi bị lệ thuộc vào nó.
Đạn găm vào đầu
Theo họ hàng của Castro, ông này có nói với họ là lần đưa ma túy sắp tới sẽ là lần cuối cùng.
Và đó là lần cuối cùng thật. Một viên đạn găm vào phía sau đầu Castro vào đêm đó đã biến ông thành một trong những người đầu tiên trong số hơn 3.000 người Philippines bị giết cho tới thời điểm này trong khuôn khổ chiến dịch tàn khốc của Tổng thống Duterte chống lại tệ nạn ma túy.
Theo các con số mà cảnh sát quốc gia Philippines công bố cho TIME, 1.506 người đã bị tiêu diệt trong các chiến dịch của cảnh sát tính đến ngày 14/9, chỉ hai tháng sau khi ông Duterte nhậm chức tổng thống Philippines. Số còn lại nhiều khả năng là do các đội tự quản giết chết sau khi họ lấy cảm hứng từ các phát ngôn của Tổng thống Duterte – các vụ này thì giới chức nói là họ đang điều tra.
Các vụ chém giết nói trên không phải là điều quá bất ngờ, nó diễn ra như đúng cam kết của Tổng thống Duterte.
Trong quá trình tranh cử, ông Duterte nói: “Tất cả bọn mày, những kẻ tham gia vào buôn bán ma túy, những kẻ khốn nạn, ta sẵn sàng tiêu diệt các người”.
Khi trở thành Tổng thống đắc cử, Duterte đã đề nghị tặng huy chương và tiền mặt cho những công dân nào bắn chết các kẻ buôn ma túy.
Vào ngày nhậm chức (1/7), ông Duterte nói với các cảnh sát như thế này: “Các anh em hãy thi hành bổn phận của mình, nếu khi ấy anh em có giết 1.000 tên vì nhiệm vụ của mình thì tôi sẽ bảo vệ anh em”.
Cũng ngày hôm đó, Duterte nói với một đám đông khác: “Nếu bà con biết gã nghiện nào thì bà con cứ việc xông tới giết chết hắn vì nếu mà để cho cha mẹ hắn làm điều đó thì sẽ rất đau khổ”.
Việc hành quyết các tội phạm ma túy phi bạo lực - cả hợp pháp lẫn phi pháp - là điều khá phổ biến ở châu Á. Theo báo cáo của một tổ chức phi chính phủ về chính sách ma túy, từ năm 2010, ngoài Iran và Saudi Arabia tất cả các nước còn lại xử tử kẻ buôn ma túy đều nằm ở châu Á, như Trung Quốc, Malaysia, Singapore và Indonesia.
Tuy nhiên ngọn lửa dữ trong cuộc chiến của ông Duterte đã làm lu mờ tất cả các cuộc hành quyết ở các nước châu Á láng giềng. Mỹ - đồng minh quan trọng nhất của Manila, muốn Duterte dồn sự chú ý sang vấn đề Trung Quốc và kinh tế nhưng Duterte dường như không chút dao động. Ông khẳng định: “Cuộc chiến chống ma túy sẽ tiếp tục đến ngày cuối cùng trong nhiệm kỳ của tôi”. Ngày “cuối cùng” đó sẽ đến trong 6 năm tới.
Điểm nhấn tranh cử
Khi Duterte lấy việc xóa bỏ tội phạm làm hòn đá tảng trong chiến dịch tranh cử, cam kết tiêu diệt “100.000 tên tội phạm” – ông đã giành được một thắng lợi lớn, có được 38% số phiếu trong cuộc đua 5 ứng viên.
Cảnh sát ở thành phố Quezon, Philippines. Ảnh: DPA.
Camilo Montesa thuộc văn phòng Manila của Trung tâm Đối thoại Nhân đạo có trụ sở ở Geneva (Thụy Sĩ) nói: “Người dân thực sự cảm thấy không an toàn”.
Luật lệ và trật tự chỉ là một trong các vấn đề kinh niên của quốc gia Đông Nam Á này. Các vấn nạn khác bao gồm nghèo đói, tham nhũng, và lạm dụng quyền dân sự. Nhưng việc Duterte tập trung riêng vào vấn đề ma túy đã tạo hiệu ứng tâm lý mạnh. Bộ Ngoại giao Mỹ dẫn các con số của Liên Hợp Quốc về sử dụng methamphetamine ở Philippines, cho thấy nước này có tỷ lệ lạm dụng chất này cao nhất ở Đông Á, với 2,1% dân số trưởng thành độ tuổi 16-64 sử dụng. Bản thân Duterte đã từng thề là sẽ giết cả con đẻ của mình nếu ông phát hiện họ sử dụng ma túy.
Duterte so sánh các vụ giết tội phạm dưới thời ông làm thị trưởng với bạo lực do cảnh sát gây ra ở Mỹ. Duterte phát biểu tại một buổi họp báo: “Thì đấy, họ bắn người da đen. Có gì khác giữa Mỹ và Philippines nhỉ? Chả có gì sất”.
Mới đây Tổng thống Duterte đã dùng từ tục để gọi Tổng thống Mỹ.
Một tuần sau khi Duterte nhậm chức, một cuộc thăm dò của hãng Pulse Asia (của Philippines) cho thấy tận 91% người dân Philippines có “mức độ tin tưởng cao” đối với nhân vật này.
Trong số những người ủng hộ có anh Ray Antonio Nadiera, 33 tuổi, là nhân viên bảo dưỡng ở Cebu - thành phố lớn thứ 2 của Philippines.
Anh này cho biết khi chiến dịch trấn áp ma túy của Tổng thống Duterte kết thúc, “tất cả các kẻ nghiện sẽ được “giải quyết” sạch”.
Ở quận Pasig Line của Manila, cư dân địa phương Jaime Co nói: “Những kẻ bị giết là cặn bã xã hội. Điều mà Duterte đang làm - cuộc chiến chống ma túy trái phép, là đúng. Đó là điều tốt”.
Nhưng một số người kinh sợ về sức mạnh được bung ra trong cuộc chiến này.
Thượng nghị sĩ Philippines Leila de Lima nói: “Chúng tôi đang trượt dốc xuống tình trạng độc tài... Tất cả các cuộc tàn sát này đều lấy cảm hứng từ nhà nước.”
Trong khi đó hồi tháng 6, hai đại diện của Liên Hợp Quốc đã lên án việc Duterte “kích động bạo lực” không chỉ nhằm vào giới buôn ma túy, giới tội phạm mà còn cả các nhà báo. Phản ứng của Duterte khi đó là lời chửi thề “Đ. mịa Liên Hợp Quốc”.
Mới đây Tổng thống Duterte lại gọi Liên Hợp Quốc là “rất ngu xuẩn” khi chỉ trích cuộc chiến chống ma túy của ông và dọa rút Philippines ra khỏi tổ chức này.
Cảnh sát được tự do hành động
Xu hướng “cứng rắn” của Duterte càng ngày càng rõ. Hồi tháng 8, ông đe dọa thiết quân luật nếu nếu bên tư pháp cản trở chiến dịch chống ma túy. Đến tháng 9, nhân một vụ khủng bố ở Davao, ông đã tuyên bố “tình trạng khẩn cấp quốc gia”, qua đó trao cho quân đội các quyền cảnh sát.
Một nhà vận động nhân quyền giấu tên ở Philippines bày tỏ quan ngại: “Điều này sẽ hủy hoại dân chủ và chế độ pháp quyền. Cái tư tưởng cho rằng anh có thể giải quyết mọi thứ bằng giết chóc sẽ chỉ có tác dụng gây hại về mặt dài hạn”.
Các tổ chức toàn cầu như là Theo dõi Nhân quyền và Ân xá Quốc tế cũng lên án việc tàn sát nói trên, đồng thời kêu gọi Tổng thống Duterte thay đổi cả lời lẽ và chính sách của mình.
Nhưng Duterte dường như bỏ ngoài tai hết. Ông nói: “Hãy tin tôi đi, tôi chả quan tâm đến nhân quyền”. Ông còn nói: “Giàu hay nghèo, tôi đếch quan tâm. Mệnh lệnh của tôi là hủy diệt”.
Vào lúc 2h sáng của một ngày Thứ Bảy gần đây ở phía nam Manila, một phụ nữ trẻ tên là Jenny đứng trước một đám đông khoảng 50 người vây quanh nhà người hàng xóm của cô. Hơn một tiếng trước đó người ta nghe thấy nhiều tiếng súng nổ và cảnh sát xuất hiện để thông báo rằng chủ nhà – một nam giới tên là John Paul đã bị tiêu diệt.
Jenny nói: “Cứ như là thi hành một bản án tử hình mà không cần thủ tục pháp lý. Ông Duterte cho phép cảnh sát tự do hành động. Họ nói rằng nếu các nghi phạm chống trả, họ có quyền giết những người đó, nhưng những người bị giết này đâu có đánh trả”.
Cảnh sát cho biết, bất cứ vụ giết người nào do họ thực hiện đều chỉ là để tự vệ. Và họ hoan nghênh Duterte – người đã hứa sẽ “chết” cho họ miễn là họ thực sự thi hành “nhiệm vụ”.
Một quan chức cảnh sát cấp cao nói: “Đây là lần đầu tiên mà Tổng thống hay chính quyền thực sự tập trung vào việc xóa sổ tệ nạn ma túy. Sự ủng hộ của Tổng thống thực sự khích lệ những người thực thi pháp luật”.
Người nghèo ở các khu ổ chuột chính là đối tượng bị lãnh đòn nặng nhất. Trong các cộng đồng nghèo khó này, trẻ em chơi bên các cống rãnh, các gia đình sống chung một phòng, và đối với một số người, shabu là một sự giải thoát – cả về tâm lý và tài chính.
Clarke Jones – một nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Australia chuyên nghiên cứu về hệ thống nhà tù Philippines và nạn buôn ma túy trong đó nói: “Nhiều người tham gia thị trường ma túy không có cơ hội nào khác để kiếm thu nhập, nên một lượng lớn tiền từ đó sẽ hỗ trợ cho các gia đình trong cộng đồng”./.
