Ông tiến sỹ chuyên bảo tồn tinh dịch vật nuôi

Ông là chủ nhân của cả kho chuyện ly kỳ về việc “dùng mưu” lấy bằng được tinh dịch của chó, lợn, gà… nhằm thụ tinh nhân tạo cho chúng.

Thấy Tây làm mà… ham

Nhắc đến sự nghiệp nghiên cứu gắn liền với tinh dịch động vật của mình, TS Thà cười hóm hỉnh: “Thời bác Tạ Quang Bửu vẫn làm Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo - PV), ai thi đại học đạt 21 điểm trở lên sẽ được đi học nước ngoài.

Ngày ấy, tôi thi Đại học Y Hà Nội được 24 điểm, Nhà nước cho đi Cuba. Nhà nước yêu cầu học nông nghiệp, tôi thi khối B nên chọn ngành nông nghiệp chăn nuôi”.

Giải thích về việc chọn ngành này, ông thành thật: “Tôi quê ở Tiên Du (Bắc Ninh), gia đình làm nông nghiệp nên tuổi thơ gắn với việc chăn trâu cắt cỏ, nuôi vịt gà, ngan ngỗng... Tôi có một tình yêu lạ lùng với những con vật này nên quyết định chọn chúng làm “nhân vật” trong các nghiên cứu của mình”.

Việc chăn nuôi thời bao cấp rất khó khăn, năng suất vật nuôi thấp. Nuôi lợn từ đầu năm đến tết xuất chuồng cũng chỉ được 50-60 kg/con. Con gà nuôi cả năm vẫn chỉ hơn 1kg. Do đó, thực phẩm rất quý còn nông dân thì rất khổ. Muốn thay đổi thực tế này, ông đã thực hiện một cú liều trong cuộc đời mình.

Trong thời gian học tập ở Cuba, thấy nhiều nước đã bắt đầu áp dụng công nghệ cao vào chăn nuôi, đặc biệt là thụ tinh nhân tạo cho vật nuôi, hình thành mô hình chăn nuôi công nghiệp, ông Thà ham quá.

Nghĩ đến cảnh các gia đình Việt Nam không còn phải thèm nhạt nhường nhau từng miếng thịt trong bữa cơm, ông quyết định mày mò nghiên cứu “món” này.

TS Thà bảo, ở Việt Nam có những giống vật nuôi tốt và rất quý, nhưng do chưa áp dụng khoa học kỹ thuật vào việc chọn lọc và đồng bộ giống nên khó nhân rộng. Vì thế, ông quyết tâm dốc sức nghiên cứu. Sau khi hoàn thành xuất sắc khóa học, ông được ưu tiên ở lại thêm một năm.

Về nước, TS Thà nhận công tác tại bộ môn Sinh sản và Thụ tinh nhân tạo thuộc Viện Chăn nuôi quốc gia - nơi có đủ thiên thời, địa lợi, nhân hòa để ông phát huy khả năng chuyên môn. Cũng từ đây, các kết quả nghiên cứu về phương pháp bảo quản tinh dịch và thụ tinh nhân tạo cho gia súc của ông có cơ hội để triển khai.

Thụ tinh nhân tạo cho chó, gà...

“Thụ tinh nhân tạo là một ngành khoa học mũi nhọn trong sinh sản. Bước đầu tiên là phải làm tốt trong phòng thí nghiệm thì các bước khác mới triển khai được” – TS Thà chia sẻ.

Thế nhưng ở cái thời phòng thí nghiệm quá nghèo nàn về vật tư, thiết bị, ngay cái kính hiển vi mắt kính “một mất một còn”, các nhà khoa học trong đó có ông phải tự xoay xở, với những kiểu sáng tạo chỉ có ở “con nhà nghèo”.

“Tôi phải lấy tinh dịch của chó để thụ tinh nhân tạo. Vì không có dụng cụ, tôi tận dụng dụng cụ sẵn có là âm đạo giả của thỏ để “dụ” con chó. Thế nhưng âm đạo của thỏ quá ngắn, mãi không ăn thua nên tôi đành phải massage cho con chó như kỹ thuật lấy tinh gà. May là hôm đó chúng tôi vẫn lấy được tinh dịch của con chó” - TS Thà kể. Sau lần đó, ông đã áp dụng cách khai thác tinh dịch này cho các loài khác như trâu, bò, gà và đều thành công.

Lấy được tinh dịch trong hoàn cảnh thiếu trang thiết bị đã khó, bảo quản nó dài ngày ở điều kiện khí hậu thất thường của Việt Nam càng khó hơn.

Do nhiệt độ môi trường không ổn định, tinh dịch vật nuôi sau khi thu hoạch có tỷ lệ nhiễm khuẩn rất cao, thường xuyên phải bỏ đi để khai thác lại.

Tuy nhiên, TS Thà vẫn cần mẫn lặp đi lặp lại các công việc này để tìm cách bảo quản tối ưu. So sánh hai loại môi trường pha loãng, bảo tồn tinh dịch lợn dài ngày theo phương pháp của Modena và Androhep để tìm sự khác biệt và cải tiến thêm, ông đi tới hoàn thiện công nghệ sản xuất.

Rồi chế phẩm môi trường pha loãng giúp bảo tồn tinh dịch lợn dài ngày mang tên L.V.C.N dạng bột ra đời, hiệu quả tương đương với các sản phẩm cùng chủng loại được công bố trên thế giới nhưng giá chỉ bằng 1/3-1/2.

Đặc biệt, tinh dịch lợn pha loãng bảo tồn bằng chế phẩm trên có thể đạt độ ổn định trong 5 ngày ở nhiệt độ 17-20^oC. Khi dùng phối giống cho đàn lợn cái, tỷ lệ có thai là 86,84%.

Ngoài nghiên cứu bảo quản tinh lợn, TS Đào Đức Thà còn kết hợp với các trung tâm, trang trại để sử dụng nguồn vật nuôi ở đó, trực tiếp hướng dẫn và nghiên cứu cách bảo quản tinh gà, trâu, ngựa và phương pháp thụ tinh nhân tạo cho chúng nhằm đạt các chỉ tiêu: Tiện lợi, nhân giống nhanh, đồng bộ về chất lượng giống.

Đến nay, dù đã nghỉ hưu, TS Đào Đức Thà vẫn miệt mài với những chuyến đi chuyển giao kỹ thuật, bận rộn với những buổi đứng lớp tại Viện Chăn nuôi quốc gia, hay tham gia các hội đồng khoa học, viết các chuyên đề về bảo tồn tinh vật nuôi Việt Nam với ước vọng làm chủ công nghệ thụ tinh nhân tạo, ứng dụng trong thực tiễn sản xuất.

Với vốn kiến thức, kinh nghiệm thú y tích lũy được trong cả cuộc đời gắn bó với động vật, ông lập một “bệnh viện di động” chữa bệnh cho thú cảnh, vật nuôi như một cách độc đáo để hưởng thụ tuổi già.