Theo dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 107/2018/NĐ-CP và Nghị định 01/2025/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo, thương nhân phải sở hữu kho chứa và cơ sở xay xát gạo thay vì được thuê như trước và bắt buộc duy trì mức dự trữ lưu thông, bao gồm tối thiểu 1.040 tấn gạo sau 45 ngày kể từ khi được cấp phép và duy trì đến khi có thành tích xuất khẩu…
Bộ Công Thương cho rằng, mục tiêu là nhằm bảo đảm chất lượng và uy tín gạo xuất khẩu, ổn định thị trường, bảo vệ nông dân cũng như quản lý rủi ro cung ứng lúa gạo, đồng thời tránh tình trạng doanh nghiệp chỉ thu mua khi đã ký được hợp đồng, gây biến động giá lúa gạo nội địa. Ngoài ra, một số doanh nghiệp hiện nay thuê kho chứa hoặc cơ sở xay xát chỉ để đáp ứng điều kiện xuất khẩu, không thực hiện duy trì hoạt động sau đó…
Tuy nhiên, khi góp ý vào dự thảo Nghị định, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) lại kiến nghị điều chỉnh hoặc bãi bỏ vì những quy định này là chưa phù hợp, có thể cản trở doanh nghiệp xuất khẩu gạo và đi ngược thị trường. Với quy định thương nhân xuất khẩu gạo bắt buộc phải sở hữu kho chứa thóc, gạo, VCCI cho rằng, quy định này cần được xem xét lại trên nhiều khía cạnh.
Đầu tiên là điều kiện về kho chứa thóc, gạo, quy định này nhằm mục tiêu chính là đánh giá năng lực vận hành và đảm bảo khả năng dự trữ của doanh nghiệp. Bởi vậy, hình thức sở hữu hay thuê đều đáp ứng mục tiêu này, không nhất thiết bắt buộc doanh nghiệp phải sở hữu kho…
Khía cạnh thứ hai theo VCCI cần được xem xét đó là yêu cầu sở hữu kho chứa sẽ làm tăng chi phí gia nhập thị trường, nhất là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Khi phải đầu tư xây dựng hoặc mua kho chứa không chỉ gây áp lực tài chính, mà còn hạn chế sự tham gia của doanh nghiệp mới, làm giảm tính cạnh tranh.
Đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của nông dân, cũng như sự bền vững của chuỗi giá trị lúa gạo. Khía cạnh nữa được VCCI đưa ra là lập luận khi các doanh nghiệp thuê kho sẽ có lợi thế cạnh tranh về giá do không phải đầu tư ban đầu là không hợp lý. Doanh nghiệp thuê kho vẫn phải chịu chi phí thuê và đương nhiên chi phí này sẽ được tính vào giá thành sản phẩm.
Với quy định thương nhân mới phải đảm bảo dự trữ tối thiểu 1.250 tấn gạo trong vòng 45 ngày kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh và duy trì cho đến khi có thành tích xuất khẩu gạo, VCCI cho rằng điều này làm gia tăng rào cản gia nhập thị trường với doanh nghiệp mới, tạo gánh nặng tài chính không cần thiết. Khi chưa có hợp đồng xuất khẩu, nếu yêu cầu phải nhập và dự trữ lượng lớn gạo sẽ buộc doanh nghiệp phải huy động vốn, chịu chi phí lưu kho, bảo quản.
Gạo là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta. Bởi vậy, thay vì đặt nặng các điều kiện hình thức bắt buộc như sở hữu kho chứa, cần chuyển sang đánh giá năng lực thực chất của thương nhân như khả năng thu mua và tiếp cận thị trường; năng lực tài chính và quản trị rủi ro; hệ thống logistics, chuỗi cung ứng; năng lực xây dựng thương hiệu; khả năng kiểm soát chất lượng và tuân thủ tiêu chuẩn xuất khẩu... chứ không nên quy định cứng nhắc.
Cần nhắc lại rằng, yêu cầu tập trung xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, thông thoáng, minh bạch, an toàn, chi phí tuân thủ thấp; triệt để cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện đầu tư, kinh doanh, hành nghề, thủ tục hành chính bất hợp lý; cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh… đã được Tổng Bí thư Tô Lâm nêu ra.
Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nhấn mạnh rằng, phải đổi mới tư duy hành chính - từ kiểm soát sang đồng hành, coi doanh nghiệp là đối tượng phục vụ thay vì đối tượng quản lý.
Cho nên, khi điều chỉnh hoặc dự kiến điều chỉnh bất kỳ chính sách nào, các cơ quan chức năng cũng nên lắng nghe và cầu thị nhằm bảo đảm cân bằng giữa quản lý Nhà nước và quyền, lợi ích chính đáng của doanh nghiệp.
