Tham gia giải quyết vấn đề này, chúng tôi muốn đề cập đến vấn đề tìm giải pháp để Việt Nam cất cánh cùng đất nước.
Xác định lại vai trò, mục tiêu, sứ mệnh của giáo dục
Thực hiện Nghị quyết 29/TW chúng ta đã triển khai thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục nhưng kết quả chưa thực sự đạt được những kỳ vọng đặt ra.
Mục tiêu của giáo dục không phải là điểm số, bằng cấp. Và chất lượng giáo dục của mỗi trường học, mỗi quốc gia cũng không phải được đo bằng vị trí trên bảng xếp hạng Pisa trên thế giới.
Điều đó không có nghĩa chúng ta phủ nhận vị trí xếp hạng trên thế giới. Nhưng rõ ràng, đó không phải là câu chuyện cơ bản của giáo dục. Vấn đề cốt lõi của giáo dục là phải đào tạo được nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, đưa đất nước cất cánh bay cao. Nếu chừng nào chưa làm được điều đó thì giáo dục vẫn chưa hoàn thành được sứ mệnh của mình.
Nelson Mandela từng nói rằng: “Giáo dục là vũ khí mạnh nhất để thay đổi cả thế giới”. Và lịch sử thế giới đã chứng minh điều đó. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đều đặt vấn đề phát triển kinh tế trên nền tảng ưu tiên phát triển giáo dục.
Hãy lấy bài học Ireland. Theo GS. Nguyễn Minh Thọ (Đại học Leuven – Bỉ), năm 1983, trên một hòn đảo nhỏ bé không có tài nguyên, không có 1 km đường cao tốc nào nhưng giáo dục được miễn phí từ phổ thông đến đại học. Họ là 1 trong 9 nước có thu nhập thấp nhất trong cộng đồng EU nhưng sản phẩm giáo dục của họ đều xuất khẩu sang Mỹ, Anh, Pháp, Đức... Kinh tế của Ireland còn nghèo, chưa phát triển. Nhưng nhân lực của họ là nguồn nhân lực chất lượng cao nên được các nước phát triển chấp nhận, dễ dàng cho định cư.
Nước nghèo nhưng họ vẫn có chính sách ưu tiên phát triển giáo dục. Các trường đại học được đầu tư có chương trình nghiên cứu không thua kém trường đại học ở nước phát triển. Học sinh, sinh viên được học miễn phí, con nhà nghèo còn được cấp học bổng. Đặc biệt giáo viên tiểu học, trung học được ưu tiên hưởng lương cao hơn công chức ngành khác có bằng cấp tương đương.
Thế mà sau hơn 10 năm GS. Nguyễn Minh Thọ trở lại Ireland đã thành một nước có nền công nghệ phát triển, thu hút đầu tư của nhiều nước phát triển nên mức thu nhập bình quân đầu người của Ireland lúc này đạt mức cao nhất trong các nước liên minh châu Âu hiện nay (27 nước).
Phải chăng giáo dục của họ đã làm nên điều kỳ diệu cho đất nước Ireland (Theo Chungta.com, ngày 30/07/2007).
Từ bài học thực tế của Ireland, chúng ta phải nhìn nhận lại vai trò của giáo dục, đặc biệt lãnh đạo Đảng, Nhà nước phải đặt vấn đề liệu Việt Nam có thể đưa đất nước cất cánh từ giáo dục?
Nếu xác định đúng vị trí của giáo dục và đầu tư để giáo dục đủ sức phát triển kịp các nền giáo dục tiên tiến, Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện để thực hiện nhiệm vụ này. Phải đặt vai trò của giáo dục đúng tầm và thực hiện quyết liệt mới có thể thành công, còn vẫn loay hoay và đổi mới nửa vời thì không thể có một nền giáo dục khởi sắc. Để giáo dục phát triển theo đúng yêu cầu “cất cánh cùng đất nước, trước hết phải tháo gỡ bằng đầu tư, bằng cơ chế quản lý.
Đó chính là lý do chúng ta phải nêu ra và thực hiện cho bằng được những giải pháp để phát triển nền giáo dục như kỳ vọng mà Thủ tướng đã đặt ra.
Các cơ sở giáo dục từ mầm non đến đại học đều phải được tự chủ
Tự chủ là động lực để thúc đẩy sự phát triển vươn lên của mỗi cơ sở giáo dục. Tự chủ không phải chỉ với mỗi giáo dục đại học mà là vấn đề bức thiết đặt ra đối với tất cả cấp học từ mầm non, tiểu học đến trung học.
Cơ chế tự chủ và tinh thần dân chủ đối với giáo dục rất quan trọng. Thế nhưng chúng ta vẫn còn đang hiểu sai về tự chủ trong giáo dục.
Giáo dục là dịch vụ công đặc biệt, đất nước phải chú trọng đầu tư để phát triển chứ không thể ngồi chờ đợi tư nhân đầu tư. Tự chủ là trao cho nhà trường quyền tự quyết trên cơ sở hành lang pháp lý và kinh phí nhà nước đầu tư, nhưng những người làm giáo dục phải tạo ra hiệu quả giáo dục cao nhất. Như vậy về mặt kinh tề nhà nước đã lãi lắm rồi.
Chính vì vậy, vấn đề hiện nay là cơ chế quản lý của Nhà nước đối với ngành giáo dục như thế nào, phải làm sao để các trường phát huy quyền tự chủ. Nếu chúng ta vẫn nặng về tư tưởng bao cấp, cơ chế xin cho, nền giáo dục vẫn ì ạch không thể phát triển.
Tự chủ phải đảm bảo ở 3 vấn đề là tự chủ xây dựng chương trình đào tạo, tự chủ trong tuyển dụng, đào tạo bồi dưỡng giáo viên và tự chủ về việc sử dụng nguồn tài chính. Các cơ sở giáo dục không đòi hỏi gì hơn ngoài quyền tự chủ ở 3 phương diện đó, nhưng vấn đề là phải có tự chủ thực sự chứ không phải chỉ nêu khẩu hiệu rồi vẫn phải xin phép, chờ phê duyệt.
Phải xác định rằng, tự chủ là nâng cao chất lượng giáo dục bằng đồng tiền Nhà nước cung cấp chứ không phải để các trường tự lo, tự thu tiền của nhân dân. Hiện nay, một số trường công lập tự chủ được thu tiền học phí còn cao hơn các trường tư thục vì họ bị nhà nước rút dần ngân sách đầu tư. Mang tiếng trường công nhưng học phí cao hơn trường tư. Liệu có tạo ra công bằng trong giáo dục không? Liệu đây có phải là mục tiêu của tự chủ giáo dục không?
Tất nhiên với mỗi cơ sở giáo dục, nếu áp dụng một chương trình đào tạo mới, tiến bộ và tốn kém hơn thì được phép huy động nguồn lực từ cha mẹ học sinh, dựa trên sự thỏa thuận, cam kết theo một tỷ lệ nhất định và sử dụng đúng mục đích.
Thực hiện tự chủ phải có lộ trình rõ ràng, không phải nói tự chủ là các trường ồ ạt làm được ngay.
Trong lộ trình đó, điều quan trọng đầu tiên là cơ sở giáo dục phải có lãnh đạo, hiệu trưởng giỏi và đủ năng lực, tài năng; Đồng thời phải có văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của nhà nước về tự chủ cho phù hợp với từng cấp học, ngành học.
Với những trường đảm bảo tiêu chí, yêu cầu thì cần trao quyền tự chủ, mở rộng cơ chế để họ phát triển giáo dục của từng cơ sở. Nếu trường nào chưa đủ năng lực thì chưa thực hiện cơ chế tự chủ.
Và các cấp lãnh đạo, quản lý nhà nước phải đặt niềm tin ở các nhà trường, tin tưởng thầy cô, cho họ quyền quyết định để được sáng tạo, chủ động, đổi mới phù hợp với chiến lược phát triển giáo dục.
Trường học cần được ưu tiên đầu tư công nghệ, ngoại ngữ
Dù bất cứ ở một lĩnh vực nào, muốn đi nhanh đều phải tiếp cận và tận dụng công nghệ. Ngành giáo dục phải tận dụng được công nghệ hiện đại nhất, đầu tư trang thiết bị cho các nhà trường. Giáo dục phải làm chủ công nghệ hiện đại, giáo viên và học sinh phải được học tập và sử dụng những chương trình, thiết bị công nghệ tiên tiến nhất cho việc dạy và học.
Cần huy động công nghệ để dạy học nhẹ nhàng, hiệu quả hơn. Học sinh của chúng ta cứ chăm chăm giải những bài toán khó mà chẳng để làm gì, trong khi các em vẫn mù mờ về công nghệ, năng lực ngoại ngữ còn yếu kém.
Trình độ công nghệ và ngoại ngữ là thước đo của nguồn nhân lực chất lượng cao, điều kiện hội nhập quốc tế.
Học sinh học để lấy điểm, rồi vất vả học song bằng, một bằng Việt Nam và một bằng quốc tế. Tại sao chúng ta không thực hiện dạy ngoại ngữ một cách thực chất. Khi có tiếng Anh rồi, các em có thể tham gia thi quốc tế, hoặc phải làm sao để chất lượng bằng của Việt Nam được quốc tế công nhận.
Học sinh bậc trung học phổ thông phải sử dụng được ngoại ngữ, học không phải để lấy điểm mà là học để vận dụng.
Đòn bẩy cho phát triển giáo dục đạt trình độ cao phải là xây dựng đội ngũ
Ngoài ra, giải pháp mang tính chất “đòn bẩy” cho nền giáo dục là phải chú trọng làm tốt việc đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn và sử dụng giáo viên, hướng đến mục tiêu đào tạo học sinh, sinh viên trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao.
Con người là yếu tố đặc biệt quan trọng, muốn giáo dục đi lên, nhân lực công tác trong ngành giáo dục phải đảm bảo chất lượng cao.
Chúng ta phải đặt ra câu hỏi người thầy phải được đào tạo, bồi dưỡng, tuyển dụng và sử dụng như thế nào? Không phải cứ học sư phạm xong là làm thầy giáo. Giáo viên cũng như ngành bác sĩ, luật sư, phải qua quá trình chọn lọc, nếu không phù hợp thì không thể giao nhiệm vụ.
Liên quan đến việc đào tạo, bồi dưỡng, tuyển chọn giáo viên phải thực hiện chính sách đãi ngộ xứng đáng. Chúng ta chỉ xem trọng bằng cấp nhưng không chú trọng vào năng lực thật của giáo viên. Phải nhìn nhận lại vấn đề này để đảm bảo chất lượng đội ngũ giáo viên, thực hiện chế độ đãi ngộ tốt để thu hút người tài tham gia vào lĩnh vực giáo dục.
Hơn nữa, đối với việc đánh giá học sinh cũng không phải bằng điểm số. Quang trọng là năng lực thật của học sinh, hoàn thành xong một chương trình đào tạo, học sinh có thể làm được những gì.
Chưa làm tốt chất lượng đầu ra thì không thể có nguồn lao động chất lượng. Trường đại học phải siết chặt chuẩn đầu ra, xây dựng chuẩn cho sinh viên theo từng năm. Ví dụ, năm thứ nhất sinh viên phải đạt được yêu cầu gì, cho đến năm cuối sinh viên có đạt chuẩn quy định hay không?
Phải thực hiện công khai, minh bạch và dứt khoát vấn đề này, nếu trường nào đào tạo yếu kém cần dừng lại, như vậy chúng ta mới có đội ngũ nhân lực chất lượng cao để phục vụ xã hội.
Nêu cao vai trò của xã hội, đặc biệt vai trò của chính quyền địa phương trong việc đầu tư chỉ đạo giáo dục
Phát triển giáo dục không phải là nhiệm vụ của riêng Bộ Giáo dục và Đào tạo, mà cần có sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn thể xã hội và nhất là chính quyền địa phươngcác cấp.
Cần làm rõ vai trò của từng địa phương trong việc phát triển giáo dục, mỗi địa phương phải có trách nhiệm để đào tạo ra nguồn nhân lực cho địa phương mình. Phải đánh giá theo từng năm, các tỉnh thành đầu tư và phát triển chất lượng giáo dục như thế nào. Thủ tướng nên chỉ đạo để có chỉ số đánh giá các địa phương đầu tư cho giáo dục như các chỉ số CPI (chỉ số cạnh tranh) hàng năm.
Bên cạnh đó, Nhà nước và các địa phương phải thực sự quan tâm đến giáo dục, đánh giá những khó khăn, thiếu hụt của giáo dục để có phương án hỗ trợ kịp thời, phải khuyến khích các địa phương, các cơ sở giáo dục nào làm tốt và nhân rộng những mô hình, chiến lược phát triển tiến bộ.
Đó còn là bài toán về cơ chế chính sách, cần phải tháo gỡ những vướng mắc trong cơ chế, tạo điều kiện cho giáo dục phát triển.
Hiện nay, cơ chế của chúng ta đang chồng chéo. Nhân lực thuộc về Bộ Nội vụ, ngân sách thuộc Bộ Tài chính nắm giữ, những công việc chiến lược của Bộ Giáo dục và Đào tạo không thể thực hiện do vướng mắc về tài chính, nhân lực.
Vậy thì nhiệm vụ đầu tiên cần giải quyết là tháo gỡ những khó khăn trong cơ chế chính sách, chúng ta không thể đổ hết mọi trách nhiệm lên Bộ Giáo dục và Đào tạo.
