Y học cổ truyền gọi bệnh sởi là ma chẩn hay sa tử do trẻ em bị bệnh sởi xuất hiện những nốt đỏ, hơi nổi cao, sờ vào thấy vướng tay như các hạt vừng.
Nguyên nhân: do khí độc đi vào phế, phế chủ bì mao nên có các nốt ban đỏ, khoảng 10 ngày các nốt ban bay mất; nhưng nếu cơ thể suy yếu, nhiệt thịnh bế ở trong, nhiệt tà quá mạnh không ra ngoài (các nốt ban không mọc) dễ gây biến chứng: sưng phổi, tiêu chảy... Bệnh tiến triển theo 3 giai đoạn: thời kỳ phát sốt, thời kỳ sởi mọc, thời kỳ sởi bay. Ở mỗi giai đoạn có triệu chứng và cách chữa khác nhau.
Thời kỳ phát sốt (3 - 4 ngày): Người bắt đầu nóng, ho, chảy nước mũi, chảy nước mắt, người mệt mỏi, sốt cao dần, rêu lưỡi trắng hoặc hơi vàng, niêm mạc miệng có ban chẩn, xem kỹ vùng tai, gáy, cổ, lưng có một vài điểm ban đỏ. Lưu ý: Thời kỳ này rất giống khởi phát của các bệnh truyền nhiễm khác, cần chú ý đến dịch tễ học. Phép chữa là tuyên thấu giải độc. Dùng một trong các bài:
Bài 1: lá dấp cá 16g, cam thảo đất 12g, rau rệu 16g. Sắc uống ngày 3 lần.
Bài 2: Thanh nhiệt giải biểu thang gia giảm: bèo cái 12g, ngưu bàng tử 10g, thăng ma 8g, thuyền thoái 4g, liên kiều 8g, đậu xị 12g, cát căn 8g. Sắc uống.
Bài 3: Thăng ma cát căn thang: thăng ma 4g, cát căn 12g, xích thược 6g, cam thảo 2g. Sắc uống.
Thời kỳ sởi mọc (3 - 4 ngày): Xuất hiện các nốt ban sởi, tuần tự từ đầu, mặt, thân mình, lòng bàn tay, bàn chân, mọc càng ngày càng dày, sốt cao, ho nhiều, đại tiện nhão, rêu lưỡi vàng, chất lưỡi đỏ, mạch sác. Phép chữa: Thanh nhiệt giải độc. Dùng một trong các bài:
Bài 1: lá tre 20g, sài đất 16g, mạch môn 12g, kim ngân hoa 16g, sa sâm 12g, cát căn 12g, cam thảo đất 12g. Sắc uống.
Bài 2: Hóa độc thanh biểu thang: tiền hồ 5g, chi tử 5g, tri mẫu 8g, địa cốt bì 8g, cát cánh 6g, mộc thông 6g, hoàng liên 4g, hoàng cầm 6g, cát căn 12g, liên kiều 12g, ngưu bàng 8g, huyền sâm 8g, thiên hoa phấn 8g, cam thảo 6g, phòng phong 5g, bạc hà 4g, tang diệp 8g, đăng tâm thảo 3g. Sắc uống. Dùng khi các nốt sởi mọc kèm sốt cao.
Bài 3: Ma hạnh thạch cam thang: ma hoàng 4g, hạnh nhân 6g, thạch cao (sắc trước) 20g, cam thảo 3g. Sắc uống. Dùng khi sởi mọc có dấu hiệu biến chứng sưng phổi.
Thời kỳ sởi bay (3 - 4 ngày): Sốt có giảm, nhưng còn triều nhiệt do tân dịch giảm, ho, miệng khô, lưỡi đỏ, rêu ít. Phép chữa: Dưỡng âm, thanh nhiệt. Dùng một trong các bài:
Bài 1: Ngân hồ mạch đông tán: ngân sài hồ 8g, sa sâm 12g, huyền sâm 8g, long đởm thảo 3g, đảng sâm 8g, mạch đông 6g, cam thảo 4g, đăng tâm thảo 3g. Tán bột hay sắc uống.
Bài 2: hoàng cầm 12g, địa cốt bì 12g, tang bạch bì 8g, mạch môn 8g, sa sâm 8g, lô căn 8g. Sắc uống.
Bài 3: sa sâm 120g, hoài sơn 60g, cam thảo 80g, đậu đỏ 120g, mạch môn 80g, hoàng tinh 80g, lá dâu non 12g, hạt sen 120g. Tán thành bột. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 30g.
