Hướng tới xây dựng tòa án điện tử, tòa án thông minh
Theo đó, đại biểu cho rằng tổ chức phiên tòa trực tuyến cần đảm bảo quyền con người, quyền công dân do xét xử trực tuyến là hình thức xét xử mới, chưa được các luật tố tụng hiện hành quy định.
Đề nghị đưa các nội dung chưa có luật quy định vào trong Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội để tránh việc thông tư hướng dẫn có nội dung khác với các luật tố tụng
Nêu kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc tổ chức phiên tòa trực tuyến, đại biểu Lê Thanh Hoàn (đoàn Thanh Hóa) cho biết, trong đại dịch COVID-19, để bảo vệ an toàn cho người dân, an toàn công cộng thì tòa án tại các quốc gia về cơ bản dừng hoạt động xét xử và các phiên điều trần xét xử cơ bản bị hủy bỏ.
Trước tình hình đó, nhiều quốc gia cũng đã đưa ra những biện pháp để xét xử trực tuyến, để thúc đẩy các tiến độ tố tụng. Qua nghiên cứu pháp luật ở một số quốc gia cho thấy, một số nước đã có các đạo luật quy định về xét xử trực tuyến như Hàn Quốc, Nga, Đức, Ý, Úc và cũng đã được áp dụng trước đại dịch.
Theo Tờ trình của Tòa án nhân dân tối cao về các đạo luật tố tụng tư pháp, đại biểu Lê Thanh Hoàn cho rằng, hiện tại có một số quy định về tố tụng hình sự, tố tụng trực tuyến để tạo cơ sở bước đầu cho việc tổ chức các phiên tòa trực tuyến, ví dụ như nguồn chứng cứ dữ liệu thực hiện việc tống đạt…
Qua nghiên cứu các đạo luật tố tụng cho thấy, hiện tại chưa quy định rõ ràng về phiên tòa trực tuyến, mà chỉ quy định về nguyên tắc xét xử trực tiếp và tại phòng xử án. Đây là vấn đề liên quan đến Hiến pháp, liên quan đến quyền con người, quyền công dân. Chính vì vậy, đại biểu Lê Thanh Hoàn đề nghị cần phải nghiên cứu thận trọng và báo cáo với cơ quan có thẩm quyền trước khi trình với Quốc hội.
Đại biểu tán thành với chủ trương trình Quốc hội là đúng thẩm quyền. Đây là nội dung mới vì xác định có tính chất lâu dài để xu hướng tới xây dựng tòa án điện tử, tòa án thông minh theo chủ trương của Đảng.
Do đó, đại biểu đề nghị Quốc hội chỉ nên ban hành nghị quyết cho phép tòa án thực hiện thí điểm trong thời hạn 3 năm về việc tổ chức phiên tòa trực tuyến theo khoản 2 Điều 15 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật để đảm bảo cơ sở pháp lý.
Phải đảm bảo chặt chẽ về mặt pháp lý
Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu nhận thấy, xét xử trực tuyến là hình thức xét xử mới, chưa có tiền lệ, chưa được các luật tố tụng hiện hành quy định, liên quan đến quyền con người, quyền công dân nên cần được tiến hành thận trọng, chắc chắn, cần được tổ chức thí điểm để rút kinh nghiệm.
Cần tuân thủ các quy định của pháp luật tố tụng hiện hành và bổ sung thêm một số nguyên tắc của phiên tòa trực tuyến như dự thảo Nghị quyết nêu “đảm bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan; bảo đảm công khai, bình đẳng, dân chủ, nghiêm minh, khách quan, đúng pháp luật".
Đại biểu Trần Đình Văn - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng, khẳng định việc thực hiện phiên tòa trực tuyến là nhu cầu, xu hướng tất yếu của hoạt động tư pháp, xét xử trực tiếp nói riêng và tố tụng trực tuyến nói chung phù hợp với chủ trương của Đảng, các nguyên tắc cơ bản và thủ tục tố tụng do pháp luật quy định, phù hợp với thực tiễn, bảo đảm tư pháp không chậm trễ, tiết kiệm chi phí xã hội.
Bên cạnh đó, tổ chức phiên tòa trực tuyến còn là bước đi cần thiết cho việc xây dựng tòa án điện tử, tòa án số, tiến tới xây dựng tòa án thông minh.
Đại biểu Trần Đình Văn cho biết, phiên tòa trực tuyến là việc tổ chức phiên tòa để xét xử vụ án theo trình tự luật định, có sử dụng các thiết bị công nghệ liên kết với nhau thông qua môi trường mạng. Cho phép các bị cáo, bị hại, đương sự, người tham gia tố tụng khác không nhất thiết phải có mặt tập trung tại một phòng xử án nhưng vẫn đảm bảo trực tiếp theo dõi và tham gia mọi diễn biến của phiên tòa bằng lời nói, hành vi tố tụng trực diện, liên tục, công khai, có sự chứng kiến của các chủ thể vào cùng một thời điểm.
Việc tổ chức phiên tòa trực tuyến đáp ứng yêu cầu các hoạt động xét xử trong tình hình đại dịch COVID-19 diễn biến hết sức phức tạp hiện nay, nhiều vụ án đã thụ lý nhưng chưa được mở phiên tòa theo kế hoạch.
Đại biểu Trần Đình Văn khẳng định, việc Tòa án áp dụng xét xử trực tuyến là không trái với quy định của pháp luật và phù hợp với thực tiễn.
Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, việc thực hiện phiên tòa trực tuyến phải đảm bảo chặt chẽ về mặt pháp lý cũng như quyền công dân. Ở Việt Nam, xét xử trực tuyến là vấn đề mới, pháp luật hiện hành chưa có quy định về hình thức xét xử trực tuyến và cách thức tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến.
Việc xét xử liên quan đến nhiều quy định của pháp luật tố tụng hiện hành, tác động đến quyền và nghĩa vụ hợp pháp của các tổ chức và cá nhân.
Do đó, đại biểu Trần Đình Văn đề nghị cần phải bảo đảm thuận lợi cho những người tham gia tố tụng không bị ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đương sự có liên quan, các chủ thể trong phiên tòa và bảo đảm nguyên tắc của tố tụng, bảo đảm an toàn, hiệu quả, bảo mật, chặt chẽ của quá trình tranh tụng tại phiên tòa, nhưng cũng được đảm bảo theo đúng Hiến pháp và pháp luật, đồng thời bảo đảm công tác xét xử đúng tiến độ.
