(GD&TĐ) - Dạy văn là việc của nhà trường, điều này ai cũng rõ. Môn văn được đưa vào làm môn học chính trong nhà trường phổ thông vừa đáp ứng yêu cầu về tri thức (văn học là nhân học) vừa gắn với truyền thống văn chương của dân tộc Việt Nam.
Sự sa sút của việc dạy văn và học văn trong nhà trường đã dẫn đến sự khuyết hãm về tri thức khoa học nhân văn của thế hệ trẻ được đào tạo trong nhà trường. Đây sẽ là một thiếu hụt không bù đắp nổi, làm yếu đi nguồn nhân lực của đất nước trong thực tế đào tạo nguồn nhân lực của nước ta hiện nay. Vậy giải pháp nào cho việc dạy và học văn ở trường phổ thông?
1. Kết quả của nhóm nghiên cứu thuộc Trung tâm nghiên cứu văn hóa, Viện Phát triển bền vững (PTBV) vùng Nam Bộ, thăm dò bằng bảng hỏi với 828 người tại 4 địa phương ở tiểu vùng ĐBSCL (Bến Tre, An Giang, Kiên Giang và TP Cần Thơ) cho thấy: Hỏi chuyện 58 học sinh THCS và 106 học sinh THPT, chỉ có 13 học sinh THCS (22,4%) và 31 học sinh THPT (29,2%) thích thú đọc thêm các tác phẩm văn học. Số học sinh có đọc thêm tác phẩm văn học nhưng đọc rất ít, chiếm tỉ lệ 36,2 % (THCS) và 47, 2% (THPT) và 6,9% học sinh THCS không quan tâm đến tác phẩm văn học ngoài chương trình. Sở thích đọc truyện tranh của các em qua thăm dò với con số đáng lưu ý: 14/58 (THCS- 24,1%) và 13/106 (THPT-12,3%). May sao, các em càng lớn càng ít đọc truyện tranh, đọc tác phẩm văn học tăng lên.
Trong tương quan chung giữa đọc tác phẩm văn học với niềm say mê (thích thú khi đọc) với việc có đọc nhưng chỉ đọc ít (không say mê, hứng thú), giữa đọc sách văn học và đọc truyện tranh, số liệu thống kê cho thấy học sinh ĐBSCL ít say mê đọc sách văn học.
Ít đọc sách văn học không phải các em không có thì giờ. Số em cho biết, muốn đọc nhưng không có thì giờ chỉ chiếm 7,5 đến 10,3%. Nguyên nhân chính yếu nhất là học sinh không thích học văn. Thời gian rỗi, học sinh thường vào mạng internet. Bố mẹ học sinh cũng không thích cho con học văn [1]. Họ đầu tư cho con học các môn tự nhiên để sau này theo học các ngành kỹ thuật kiếm được nhiều tiền. Từ quan niệm của các bậc phụ huynh, đến tác động của môi trường, dẫn đến việc dạy và học văn thiếu sinh khí.
Việc chán học văn, thậm chí coi thường môn văn trong nhà trường hiện nay đã dẫn đến một hậu quả không hiếm gặp là, có người đã tốt nghiệp đại học mà viết văn còn sai lỗi chính tả, viết câu còn sai. Thậm chí có những sinh viên học ngành tự nhiên, khi làm khóa luận tốt nghiệp lại không viết nổi lời cảm ơn ở trang đầu của khóa luận. Thậm chí viết đơn xin làm khóa luận lại thành lời cảm ơn thầy giáo đã giúp mình hoàn thành khóa luận.
Với những hậu quả nghiêm trọng như trên nhưng trong nhà trường hiện nay vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu để lấy lại sinh khí cho môn học, mang lại hứng thú cho một môn học vốn gắn với truyền thống trọng văn chương của dân tộc Việt Nam.
Lạ thật! Trong khi ai cũng nhận thấy là môn văn dẫu không thể làm cho người ta kiếm nhiều tiền, nhưng ai cũng thấy “văn” (trong nghĩa rộng) được ứng dụng rất phổ biến. Dẫu xã hội hiện đại, mọi thủ tục văn bản đã được đơn giản hóa, có các biểu mẫu làm sẵn nhưng ai cũng thấy rằng để thăng tiến trong xã hội, không thể “mù tịt” về “văn”. Từ yêu cầu thực tế đơn giản nhất là soạn thảo một văn bản cũng cần sự sáng sủa rõ ràng về văn vẻ, đến kiến thức khoa học kỹ thuật cũng cần sự diễn đạt của câu chữ, của “văn”. Và hiểu như thế thì “văn” đâu phải không cần thiết cho con người trong hoàn cảnh kinh tế thị trường?
 |
| Ảnh st |
2. Nền kinh tế thị trường tạo ra sự cạnh tranh trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa (trong đó có hàng hóa là sản phẩm văn hóa nghệ thuật). Giữa biển thông tin của thị trường sách văn học, sự quảng bá của đội ngũ thầy cô giáo, trong đó các thầy cô giáo dạy văn, những người được đào tạo tử tế, có hiểu biết căn bản về văn chương là một kênh quảng bá rất đáng tin cậy. Cuộc điều tra về tình hình thưởng thức văn học của công chúng ĐBSCL, hỏi chuyện 828 người về nguồn ảnh hưởng để bản thân tìm đến với văn học, có đến 45,5% người được hỏi xem thầy cô giáo là nhân tố chủ yếu truyền cho họ tình yêu văn học.
Đây là một thông tin rất đáng lạc quan trong tình hình thưởng thức và tiếp nhận văn học trong cơ chế thị trường.
Hiểu như thế, trong tình hình phức tạp của thị hiếu tiếp nhận văn học của công chúng, trong đó có học sinh các bậc học ở trường phổ thông, vai trò của người giáo viên dạy văn hết sức quan trọng. Trong thời gian thực hiện đề tài khoa học cấp Bộ “Hiện trạng đời sống văn học Đồng bằng sông Cửu Long” (2008-2009) của Trung tâm nghiên cứu Văn hóa, và thực trạng dạy và học môn văn ở trường phổ thông một số địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long, chúng tôi đã có dịp tiếp xúc với nhiều giáo viên từ cấp 2 đến cấp 3. Điều nhận được trước tiên từ tâm sự của những người đứng trên bục giảng để giữ ngọn lửa tình yêu văn chương cho học sinh là sự đam mê, tâm huyết với văn chương. Có người là hội viên CLB văn học trong nhà trường phổ thông, có người tốt nghiệp cao đẳng rồi tự học để lấy bằng cử nhân văn chương, có người là hội viên hội văn học nghệ thuật ở địa phương. Đồng lương nhà giáo eo hẹp nhưng họ vẫn dành dụm tiền để mua sách văn học, hoặc đi học thêm (qua các khóa đào tạo từ xa của Đại học Huế, chương trình thạc sĩ của các trường đại học tại TP.Hồ Chí Minh, hoặc Cần Thơ, Đại học Vinh liên kết với Đại học Đồng Tháp,…). Chí tiến thủ trong nghề nghiệp của các giáo viên dạy văn ở ĐBSCL đã nói lên một điều: trong hoàn cảnh mới, người giáo viên dạy văn vẫn là người chiến sĩ tiên phong trên mặt trận văn hóa.
Tuy nhiên, một tình trạng đáng buồn là việc dạy văn, học văn hiện nay trong nhà trường chỉ một mình giáo viên văn chèo chống, không có sự phối hợp với các bộ môn khác, lại càng không tìm được sự ủng hộ của bên ngoài xã hội.
3. Một vùng đất giàu tiềm năng văn chương như ĐBSCL không thể nói là học sinh không yêu văn chương. Vậy thì hướng giải quyết cho vấn đề dạy và học văn hiện nay như thế nào? Đây là vấn đề vượt quá khả năng của tác giả bài viết, nếu không nói là “lực bất tòng tâm”.
Theo chúng tôi, phải xã hội hóa môn văn. Nếu như môn lịch sử ở trường phổ thông cần được chấn hưng thì môn văn trong nhà trường hiện nay cần phải được xã hội hóa.
- Việc xã hội hóa môn học này, thứ nhất, không nên bó hẹp việc học văn chỉ ở việc giảng dạy trên lớp. Quá chú trọng việc giảng dạy trên lớp dẫn đến nhồi nhét kiến thức sách vở. Cho nên, cần đa dạng hóa hình thức học (sinh hoạt câu lạc bộ, sáng tác, giao lưu với nhà văn…). Cách làm này ở trường phổ thông đã áp dụng nhưng chưa phát huy hiệu quả trong thực tế.
- Thứ hai, như trên đã trình bày thì dạy văn (theo nghĩa rộng) không chỉ dạy về tri thức văn chương mà dạy cả cách diễn đạt, dạy về hành văn,… để người học biết cách diễn đạt hay, sinh động về điều mình muốn nói. Hiểu theo nghĩa này thì học văn là học suốt đời. Bởi vì cuộc sống cần giao tiếp, cần diễn đạt để hiểu nhau, để nắm thông tin thì văn là phương tiện luôn luôn đồng hành cùng cuộc sống con người. Hiểu như thế thì không nên phó thác việc dạy văn, rèn về văn chương cho thầy cô giáo dạy môn văn mà từ các giáo viên trong nhà trường, tới cả xã hội đều phải có ý thức rèn giũa về văn cho con em của mình. Người giáo viên trong nhà trường phải ý thức được rằng nếu học sinh tốt nghiệp phổ thông mà không viết nổi một bức thư cho bạn, hay không viết được một lá đơn xin việc thì đó là lỗi của nhà trường chứ không chỉ là lỗi của giáo viên phụ trách bộ môn văn. Vì sao vậy? Bởi vì người không biết cách diễn đạt tình cảm của mình, nguyện vọng của mình trong một bức thư hay một lá đơn thì họ cũng không biết cách diễn đạt phần lý thuyết để giải một bài toán, không thể trình bày rõ ràng kiến thức về các môn học như sinh vật, lịch sử, địa lý… Thế thì tại sao họ lại tốt nghiệp được?
Từ thực tế trên đây, rõ ràng để học sinh học tốt môn văn rất cần sự nghiêm khắc của giáo viên trong nhà trường với các lỗi về văn phạm của học sinh.
- Thứ ba, chương trình văn học ở trường phổ thông hiện nay đã có một phần chương trình dành cho văn học địa phương. Nếu biết vận dụng tốt chương trình này thì đây là nơi nhà trường có dịp xã hội hóa môn văn. Thực tế hiện nay, có Sở GD&ĐT triển khai chương trình này chỉ phó thác cho giáo viên phụ trách bộ môn, để mặc họ muốn dạy ai (tác giả), dạy thế nào (cách trình bày) thì dạy. Trong khi ở mỗi địa phương hiện nay có một Hội Văn học nghệ thuật, lực lượng sáng tác văn học rất đông đảo. Sở GD&ĐT cần đặt vấn đề dạy văn học địa phương với Phân hội văn học để phối hợp, cùng nghĩ cách làm, tạo hứng thú cho học sinh từ hoạt động này.
TS.Nguyễn Văn Kha
