Nhà giáo Lê Xuân Bột - Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam - nguyên giáo viên Ngữ văn Trường THPT chuyên Lý Tự Trọng (TP Cần Thơ) chia sẻ về ký ức về phong trào Bình dân học vụ, diệt giặc dốt và xóa mù chữ.

Tự hào với phong trào diệt “giặc dốt”

Tôi thuộc lớp người sinh ra trước Cách mạng tháng Tám (CMT8) một năm. Phong trào Bình dân học vụ (BDHV) được Bác Hồ phát động lúc đó tôi được hơn một tuổi chưa biết gì. Song, chỉ thấy ba tôi đi suốt ngày, hỏi ra mới biết ba đi hoạt động cách mạng trong phong trào Việt Minh và giờ đang tham gia dạy xóa nạn mù chữ cho bà con trong xã.
Cũng nhờ phong trào này mà mẹ tôi và các anh chị tôi được đi học biết chữ. Sau này lớn lên tôi càng hiểu rõ việc diệt “giặc dốt” là rất quan trọng. Bản thân, tiếp bước cha anh, tôi lại theo nghề dạy học, tham gia dạy BTVH cho tới ngày nghỉ hưu.

Biết bao kỷ niệm vui buồn theo tôi từ những lớp học BDHV sau CMT8 đến các lớp Mẫu giáo, Tiểu học, Trung học và Đại học… Rồi ra trường lên Tây Bắc khi dạy ở trường Sư phạm Nghĩa Lộ, tôi lại tham gia dạy xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc.

Khi dạy Sư phạm, Phổ thông, khi làm cán bộ Chuyên môn ở Phòng Giáo dục, Sở Giáo dục, phụ trách Trung tâm giáo dục thường xuyên (thực chất là các lớp BTVH cho cán bộ, công nhân và học sinh quá độ tuổi đi học phổ thông) tôi vẫn có duyên với BTVH.

Những năm học cấp 1 ở xã hay học cấp 2, cấp 3 ở huyện, dịp nghỉ hè ba tháng, tôi lại tham gia dạy BTVH, hoặc đi viết khẩu hiệu trên tường, trên nong nia của mỗi nhà để ngoài cổng, cổ vũ cho phong trào “xóa mù”. Viết những câu dao như: “Chúng ta vâng lệnh Cụ Hồ/ Cả nhà học tốt giành cờ thi đua”. Hay “Học là học để làm người/ Biết điều nhân nghĩa, biết lời thị phi”. Hoặc “Làm người muốn được khôn ngoan/ Phải ra sức học đàng hoàng mới hay”.

Nhà giáo Lê Xuân Bột - Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, nguyên giáo viên Văn học.

Rồi sau này khi đi dạy học, tôi vẫn tiếp tục tham gia dạy các lớp BTVH ban đêm cho nhiều đối tượng. Năm mới ra trường tôi xung phong lên miền núi Tây Bắc dạy học theo phong trào “Ánh sáng văn hóa” đem chữ Cụ Hồ tới với đồng bào vùng cao của Khu Tây Bắc.

Ngoài giờ lên lớp chính thức ở trường Sư phạm dân tộc Nghĩa Lộ (nay là tỉnh Yên Bái), thì ngày Chủ nhật và tối thứ 7 tôi dạy lớp BTVH cho bà con dân tộc Thái, Tày ở các bản Đại Lịch, Thanh Lương, Phúc Sơn, Nghĩa Sơn… Làm sao để bà con nơi đây biết đọc, biết viết, biết ký các giấy tờ khi cần là tốt rồi, để họ khỏi phải điểm chỉ nữa.

Những năm 1966 - 1975 dạy xóa mù theo phương pháp dạy bài thơ hay bài hát đơn giản cho họ thuộc trước. Sau đó mới phân ra từng chữ theo các câu. Với cách dạy này thì chỉ sau 3 tuần là người học biết được 24 chữ cái và ghép vần để đọc.
"Chúng tôi thường lấy bài Quốc ca ra dạy, một công đôi việc. Người học vừa thuộc bài quốc ca để tỏ lòng yêu nước vừa biết được các chữ cái trong bài đó để ghi nhớ, rồi từ đó suy ra các chữ khác" - Nhà giáo Lê Xuân Bột nói.

Ông cho biết thêm: Những năm về làm cán bộ chuyên môn Phòng Giáo dục huyện Văn Chấn, tỉnh Nghĩa Lộ tôi được phân công phụ trách mảng BTVH của các huyện, thị. Mỗi lần đi kiểm tra từ trung tâm thị xã tới các xã vùng cao xa nhất là hơn 100km, đi bộ mất gần 3 ngày mới tới, đi xe đạp thì vừa đi vừa dắt mất hơn một ngày. Khi trời tối thì vào nhà dân bản hoặc vào trường học, cơ quan nào gần đường xin nghỉ qua đêm.

Có lần vượt đèo Lũng Lô khi lên 7km, khi xuống 5km, hoặc vượt đèo Khau Phạ ở huyện Mù Cang Chải cả lên và xuống dốc gần 30km. Rồi các đèo Ách, đèo Bẳn, đèo Cuồng… vất vả vô cùng. Nhưng khi đến với các lớp học BTVH ở vùng cao dù lớp chỉ vài ba học viên ở trình độ khác nhau nhưng vẫn thấy vui, quên cả mệt nhọc và các thấy thương các thầy cô giáo lắm!

Giờ dạy từ ngữ bằng phương pháp trực quan cho học sinh dân tộc của thầy Lê Xuân Bột. Ảnh: Mai Nam.

Hành trang tiếp bước

Rồi chiến tranh biên giới nổ ra, tôi lại được tăng cường cho Giáo dục miền Nam do Bộ điều động. Có lẽ tôi có duyên với BTVH, khi về Cần Thơ là Sở Giáo dục phân công ngay về dạy Trường BTVH Công Nông Cấp 2 - 3 Lý Tự Trọng Hậu Giang.

Đây là ngôi trường có tiền thân là trường BTVH Công Nông Lý Tự Trọng từ trong chiến khu hồi chống Mỹ những năm 1962 - 1963, đóng ở huyện Phan Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau để dạy cho con em cán bộ, chiến sĩ, tạo nguồn cán bộ cho khu Tây Nam Bộ. Sau giải phóng miền Nam, trường được chuyển về Cần Thơ, thuộc tỉnh Hậu Giang. Bấy giờ đối tượng đi học là cán bộ, và con em gia đình Thương binh - Liệt sĩ, gia đình có công với cách mạng.

Ngoài dạy các lớp của trường BTVH Công Nông Lý Tự Trọng tôi còn đi dạy thêm ban đêm cho các lớp BTVH của Trung tâm giáo dục TP Cần Thơ theo lời mời của các trường.
Dạy BTVH có điều khó hơn dạy các lớp phổ thông, vì đa phần người học bị hổng kiến thức cơ bản ở các lớp dưới, hoặc vì bận công việc mà không có thời gian ôn luyện. Người dạy lại phải biết tâm lý lứa tuổi các đối tượng học trong một lớp. Có em đang học dở cấp 2 vì hoàn cảnh phải nghỉ học, có anh chị là bộ đội, công an, công nhân xí nghiệp, có người trên dưới 60 tuổi… đa số là vừa đi học vừa đi làm.

Cho tới năm 1990, trường Bổ túc văn hóa Công Nông Lý Tự Trọng giải thể sau gần 30 năm làm nhiệm vụ đào tạo văn hóa cho hàng ngàn cán bộ nguồn cho các tỉnh ĐBSCL. Trang sử vàng của Trường BTVH Lý Tự Trọng Cần Thơ khép lại bằng sự tuyên dương của Chính phủ với danh hiệu Anh hùng cho nhà trường. Trường lại đổi tên và mở ra một trang sử mới là Trường THPT chuyên Lý Tự Trọng Cần Thơ, đào tạo học sinh giỏi, bồi dưỡng nhân tài cho Cần Thơ và các tỉnh ĐBSCL.