Cơ chế đã “mở”

Nhận tấm bằng xuất sắc tại Trường ĐH Sư phạm TP Hồ Chí Minh, cô Mai Thị Lệ Huyền được Sở GD&ĐT Quảng Nam tuyển dụng theo diện thu hút nhân tài, trí thức trẻ vào Trường THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm làm giáo viên. Tại đây, cô Huyền được tạo điều kiện làm việc, có môi trường thể hiện năng lực, chuyên môn nghiệp vụ và thụ hưởng chế độ đãi ngộ tương xứng.

“Ở đây, tôi được tham gia vào nhiều hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ và năng lực sư phạm. Với giáo viên trẻ, ngoài vấn đề thu nhập, rất cần môi trường làm việc để phát huy năng lực, sở trường và cống hiến”, cô Huyền bày tỏ.

PGS.TS Lưu Quốc Đạt - Trường ĐH Kinh tế Quốc dân (Hà Nội) nhìn nhận, nhờ có hành lang pháp lý của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT nên nhà trường đã đào tạo được đông đảo đội ngũ trí thức có trình độ, chất lượng cao. Nhiều người được đưa đi đào tạo ở nước ngoài, phong hàm giáo sư, phó giáo sư.

Khảo sát tại 13 cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn Hà Nội, Sơn La, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh và Cần Thơ, PGS.TS Lưu Quốc Đạt nhận thấy, các văn bản của Nhà nước, bộ ngành đã cơ bản hoàn thiện quy định về môi trường và điều kiện thuận lợi cho hoạt động của trí thức. Đồng thời, thể hiện sự trọng dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức. Mặt khác, đề cao trách nhiệm, củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động các hội liên quan.

Cũng từ kết quả khảo sát, PGS.TS Lưu Quốc Đạt thông tin, tỷ lệ cán bộ, giảng viên có học hàm GS, PGS tăng từ 4,42% (năm 2008) lên 7,92% (năm 2022). Ở trình độ tiến sĩ, tăng từ 10,07% (tháng 12/2008) lên 26,05% (năm 2022). Đối với thạc sĩ tăng từ 45,4% (12/2008) lên đến 61,4% (2022). Đáng chú ý, trong giai đoạn 2009 - 2013, số lượng công bố quốc tế (ISI/Scopus) tăng gấp 7,5 lần. Công bố trong nước tăng khoảng 2 lần, số lượng sách xuất bản là 3,5 lần. Sản phẩm chuyển giao: 1,9 lần.

Ông Trần Văn Thịnh - Chánh Văn phòng Ban Cán sự Đảng Bộ GD&ĐT cho hay: Thông qua các đề án và chương trình học bổng do Bộ GD&ĐT quản lý, hơn 5.200 du học sinh công tác tại các cơ sở giáo dục đại học được cử đi đào tạo trình độ thạc sĩ và tiến sĩ, trong đó có 799 thạc sĩ và trên 4.400 tiến sĩ.

Sinh viên Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội). Ảnh: NTCC

Trong vòng 15 năm qua, các đề án và chương trình học bổng đã đóng góp quan trọng vào đào tạo giảng viên trình độ thạc sĩ, tiến sĩ cho cơ sở giáo dục đại học trên toàn quốc. Theo đó, đội ngũ viên chức, giảng viên có cơ hội tiếp cận với nền giáo dục tiên tiến của các nước phát triển, từ đó nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học, phương pháp giảng dạy, kỹ năng giải quyết vấn đề, năng lực quản lý, ngoại ngữ, trình độ chuyên môn, tạo nền tảng vững chắc cho họ trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu khoa học sau khi về nước.

Ngoài tạo điều kiện học tập nâng cao và bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, theo ông Thịnh, Bộ GD&ĐT cũng thực hiện các ưu đãi trong hoạt động khoa học và công nghệ (KH&CN) cho giảng viên đại học làm nghiên cứu khoa học (NCKH). Tổ chức xét tặng các giải thưởng về KH&CN cho các giảng viên đại học có thành tích xuất sắc trong hoạt động KH&CN như: Giải thưởng Hồ Chí Minh; giải thưởng Nhà nước về KH&CN; giải thưởng Kovalevskaia cho nữ giảng viên có thành tích trong NCKH; giải thưởng cho giảng viên trẻ 2 năm thực hiện một lần.

Bộ cũng tăng đầu tư và đa dạng hóa nguồn vốn cho hoạt động NCKH, phát triển công nghệ. Đồng thời, đẩy mạnh hoạt động sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ. Thúc đẩy việc xây dựng văn hóa trong nghiên cứu và công bố kết quả NCKH theo chuẩn mực quốc tế.

Tiến sĩ có thành tích xuất sắc trong toàn khoá học của Trường ĐH Kinh tế Quốc dân được nhận giấy khen của Hiệu trưởng nhà trường. Ảnh: NTCC

Cần chính sách đãi ngộ hợp lý

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, khi thực hiện các cơ chế, chính sách thu hút đội ngũ nhân tài, trí thức trẻ vẫn còn khó khăn, vướng mắc. PGS.TS Lưu Quốc Đạt viện dẫn, hiện cơ chế tiền lương (theo ngạch bậc) chưa có tác dụng khuyến khích nỗ lực của người lao động cũng như thu hút nhân lực có chất lượng cao, chuyên gia, nhà khoa học trẻ từ nước ngoài về làm việc tại cơ sở giáo dục.

Ngoài ra, chính sách thi đua, khen thưởng của cơ quan chức năng ít sự quan tâm đối với các trường tư thục. Nguồn kinh phí để hỗ trợ cho đội ngũ nhà giáo tham gia đào tạo, bồi dưỡng còn hạn chế. Một số cán bộ quản lý, giáo viên có năng lực, trình độ chưa thật sự yên tâm công tác tại những khu vực, địa phương có ít điều kiện. Nguồn tài chính để đầu tư các thiết bị phục vụ nghiên cứu, đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực tiên tiến (AI, IoT, in 3D…) còn hạn chế.

Bên cạnh đó, nhiều cơ sở giáo dục, đào tạo thiếu cơ chế “đầu tư rủi ro” cho NCKH và đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực mới, tiên phong. Mức kinh phí đầu tư cho hoạt động NCKH còn thấp, thủ tục lại phức tạp. Số cán bộ quản lý, giáo viên mầm non, tiểu học có trình độ thạc sĩ về giáo dục còn ít. Những cán bộ quản lý, giáo viên có trình độ sau đại học tham gia sáng tạo, nghiên cứu khoa học chiếm tỷ lệ rất thấp. Bên cạnh đó, nhiều địa phương còn khó khăn trong công tác tuyển dụng giáo viên, nhất là những nơi thuộc vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Nhiều địa phương thiếu nguồn giáo viên dạy ngoại ngữ, Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật, tiếng dân tộc.

Từ thực trạng trên, PGS.TS Lưu Quốc Đạt kiến nghị, Chính phủ cần tiếp tục rà soát và tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục đại học triển khai và thực hiện hiệu quả cơ chế tự chủ. Đồng thời, tăng nguồn kinh phí cho công tác đào tạo, bồi dưỡng, đào tạo, đào tạo lại cán bộ, viên chức và người lao động.

Đặc biệt, cần ban hành các chính sách đãi ngộ, tạo điều kiện về vật chất và tinh thần, môi trường làm việc để thu hút các nhà khoa học trình độ cao trong và ngoài nước về công tác tại các cơ sở giáo dục. Mặt khác, tiếp tục hoàn thiện chính sách thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo trong các cơ sở giáo dục, đào tạo.

Tiếp tục cải cách chính sách khuyến khích, ưu đãi về lương, điều kiện làm việc, sinh hoạt... đối với trí thức làm việc ở vùng kinh tế - xã hội khó khăn, trí thức là người dân tộc thiểu số… Cần có hướng dẫn cho phép các đơn vị được ký hợp đồng chuyên môn nghiệp vụ nhằm khắc phục vấn đề thiếu nhân sự tạm thời.

Tân sinh viên nhập học Trường ĐH Sư phạm TP Hồ Chí Minh. Ảnh: NTCC

Để tiếp tục xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức, PGS.TS Nguyễn Quang Ngoạn - Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng Trường ĐH Quy Nhơn (Bình Định) đề xuất, cần có hành lang pháp lý rõ ràng hơn, tránh chồng chéo. Hiện nay, đầu tư cho giáo dục đại học còn thấp hơn so với các nước trong khu vực và thế giới. Do đó, Nhà nước cần tăng ngân sách đầu tư cho lĩnh vực này, bởi đội ngũ trí thức giáo dục đại học là những “máy cái” tạo nên sự phát triển và tăng trưởng của đội ngũ trí thức trên toàn quốc.

Theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo – nguyên Giám đốc Học viện Quản lý giáo dục, hiện một số địa phương, lĩnh vực mới giải quyết được hai vấn đề mấu chốt của việc thu hút và trọng dụng nhân tài là: Cơ chế tuyển dụng và môi trường làm việc. Tuy nhiên, chế độ đãi ngộ theo diện đặc biệt vẫn hạn chế, vướng mắc. Muốn thu hút nhân tài, đặc biệt là nhân tài trong lĩnh vực khoa học công nghệ, giáo dục, cần có cơ chế “chiêu hiền đãi sĩ” phù hợp.

Với đội ngũ trí thức tài năng, nhất là với trí thức trẻ, cần tạo điều kiện cho họ vào những vị trí việc làm, ngành nghề phù hợp. Ở đó, họ có môi trường phát huy năng lực, sở trường. Nói cách khác, phải có “đất dụng võ” để trí thức chứng tỏ được tài năng, trí tuệ của mình. “Các cấp, ngành nhanh chóng tháo gỡ khó khăn này để các tỉnh, thành phố trên toàn quốc có thể tuyển dụng được trí thức trẻ. Đảng và Nhà nước cần có chính sách và chiến lược cụ thể hơn để thu hút và trọng dụng nhân tài”, PGS.TS Đặng Quốc Bảo nhấn mạnh.

Liên quan đến vấn đề này, GS.TS Nguyễn Thị Lan (đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội) đề nghị, Chính phủ cần quan tâm, có chính sách đặc thù để khuyến khích đội ngũ trí thức khoa học đến từ các trường đại học và viện nghiên cứu. Đây là lực lượng nòng cốt thúc đẩy đổi mới sáng tạo quốc tế quốc gia.

Để phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, chúng ta không thể không chú trọng đến những mô hình doanh nghiệp khởi nghiêp sáng tạo (Start up) và mô hình khởi nguồn công nghệ (Spin off); trong đó cần đặc biệt lưu tâm đến vai trò dẫn dắt, tiên phong to lớn của trường đại học, viện nghiên cứu - nơi không những đóng góp nhiều ý tưởng và công nghệ đột phá, mà còn cung cấp nguồn nhân lực cho đất nước.