Việc “nối nhịp”, đồng bộ trong quy định giữa các văn bản quy phạm pháp luật này là đòi hỏi tất yếu.
Ông Trần Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thông tin và Truyền thông: Một số giá trị cốt lõi cần thể hiện rõ
Việc đưa ra Dự thảo Nghị định quy định về hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục là đúng lúc và cần thiết, trong bối cảnh 3 dự thảo luật: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp đang được sửa đổi toàn diện và dự kiến có hiệu lực từ 1/7/2026. Về cơ bản, để Dự thảo Nghị định không bị chệch hướng so với các điểm đổi mới nêu trong 3 luật này, theo tôi, cần đi sâu vào một số vấn đề trọng tâm.
Thứ nhất, việc phân chia giai đoạn giáo dục phổ thông rõ ràng (giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp), miễn học phí cấp THCS để giữ học sinh không bỏ học giữa chừng là bước tiến mạnh mẽ về chính sách công bằng và phân luồng mềm.
Thứ hai, cho phép linh hoạt trong học và thi, mở đường cho học sinh được định hướng năng lực sớm và chọn lộ trình học tập phù hợp với sở trường.
Thứ ba, đẩy mạnh nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, chuyển đổi số, tạo nên sức hút thật sự đối với học sinh sau THCS khi chọn con đường học nghề.
Để Nghị định không lệch khỏi định hướng của các luật, cần thể hiện rõ một số giá trị cốt lõi như: Có khái niệm rõ ràng và dễ hiểu về “phân luồng” và “định hướng nghề nghiệp” - điều này không chỉ mang tính pháp lý, mà còn giúp toàn xã hội hiểu đúng về vấn đề. Khẳng định vai trò của phân luồng không chỉ sau THCS mà cả sau THPT, tránh quan điểm “phân luồng là cho học sinh yếu”; học sinh phân luồng THCS cũng có cơ hội thi tốt nghiệp THPT.
Cùng đó, đề ra các biện pháp cụ thể, khả thi trong tổ chức thực hiện - không chung chung mà phải gắn với cơ chế tài chính, cơ sở dữ liệu học sinh, công cụ tư vấn… Bảo đảm điều kiện thực hiện phân luồng, từ đội ngũ tư vấn, giáo viên kiêm nhiệm đến cơ sở vật chất, tài liệu hướng nghiệp phù hợp vùng miền.
Tăng cường liên thông, linh hoạt và học tập suốt đời, tạo hành lang pháp lý để học sinh không bị “kẹt cứng” ở một lựa chọn nào đó. Ràng buộc trách nhiệm rõ ràng của các bộ, ngành, địa phương, nhà trường, gia đình và doanh nghiệp, vì phân luồng là câu chuyện hệ thống.
Mở rộng chính sách hỗ trợ học phí, vay vốn cho học sinh học nghề tại trường ngoài công lập. Cho phép cơ sở ngoài công lập tham gia đấu thầu, đặt hàng đào tạo từ ngân sách Nhà nước, dựa trên năng lực thực tế và chất lượng đào tạo.
Nếu cụ thể hóa được những yếu tố trên vào Dự thảo Nghị định, đây sẽ là văn bản có giá trị định hướng lớn, đóng vai trò cầu nối giữa các cấp học và mở ra con đường học tập hiệu quả, phù hợp cho mọi học sinh.
Ông Nguyễn Thế Lực - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Dược Hà Nội: Cầu nối giữa Luật và thực tiễn
Có thể nói, Dự thảo Nghị định về hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục có vai trò quan trọng trong việc hướng nghiệp cho học sinh phổ thông, Nghị định ra đời không chỉ đảm bảo hành lang pháp lý trong công tác phân luồng, hướng nghiệp, mà còn giải quyết các vấn đề của thực tiễn hiện nay.
Khi công tác hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục được “danh chính ngôn thuận”, thì các hoạt động liên quan sẽ hiệu quả, giúp học sinh nắm bắt được sở trường, năng lực, sở thích và xu thế ngành nghề; từ đó lựa chọn chương trình đào tạo phù hợp, giúp cân bằng giữa giáo dục - đào tạo. Điều này có ý nghĩa vô cùng to lớn, tác động tích cực tới thị trường lao động và hiệu quả sản xuất kinh doanh, phát triển đất nước.
Nghị định này cụ thể hóa Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp và triển khai Chỉ thị số 29-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông đến năm 2030. Nội dung chính và ảnh hưởng sẽ nằm trong Chương II (Nội dung, biện pháp thực hiện hướng nghiệp và định hướng phân luồng trong giáo dục), với các điều: Nội dung hướng nghiệp trong giáo dục, định hướng phân luồng trong giáo dục, biện pháp hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục.
Theo tôi, các nội dung này đều phù hợp với thực tiễn, đồng thời chi tiết hóa, tương đồng 3 luật trên. Với dự thảo của 3 luật, các yếu tố mới, bổ sung sửa đổi đều hướng đến các tiêu chí nâng cao hiệu quả giáo dục đào tạo, chất lượng lao động… Và việc phân luồng hướng nghiệp cũng phục vụ cho mục đích này.
Bên cạnh đó, khi cả 3 luật trên có hiệu lực sẽ không cần xây dựng văn bản dưới luật để hướng dẫn mà có thể áp dụng luôn Nghị định về phân luồng hướng nghiệp này. Như vậy, Nghị định phải đáp ứng tính hướng dẫn và là cầu nối giữa Luật và thực tiễn.
Tại Trường Cao đẳng Dược Hà Nội, tuyển sinh đầu vào yêu cầu tốt nghiệp THPT nên công tác hướng nghiệp chúng tôi thường thực hiện cho học sinh lớp 12, qua khảo sát hơn 60% đi học do phụ huynh hoặc người thân định hướng.
Điều này một mặt thể hiện vai trò của hướng nghiệp, phân luồng ở bậc phổ thông chưa cao và không có hành lang pháp lý hỗ trợ cho công tác phân luồng, hướng nghiệp. Sắp tới để công tác phân luồng, hướng nghiệp hiệu quả, bên cạnh trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước, các nhà quản lý giáo dục, tổ chức hướng nghiệp…, cần sự vào cuộc đồng bộ của toàn xã hội.
Ông Nguyễn Vinh San - Trưởng phòng Hành chính, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng: Phối hợp chặt chẽ của các Ban soạn thảo
Theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 (sửa đổi năm 2020) thì Luật có giá trị pháp lý cao hơn Nghị định.
Do vậy, Ban soạn thảo Nghị định cần bám sát vào nội dung và định hướng các dự thảo Luật Giáo dục và Luật Giáo dục nghề nghiệp, hoặc sử dụng các nội dung mang tính tham chiếu Luật hiện hành, ví dụ: “Theo Luật hiện hành”, “phù hợp với Luật hiện hành”, hoặc “trừ khi có quy định khác tại Luật...”. Các vấn đề còn đang thảo luận, tranh luận trong dự thảo Luật thì không nên đưa vào Nghị định.
Quá trình hoàn thiện và ban hành Nghị định cần thực hiện song song với hoàn thiện dự thảo Luật, đảm bảo các nội dung của Nghị định bám sát nội dung của Luật Giáo dục và Luật Giáo dục nghề nghiệp, kết hợp với tạo điều khoản mở trong Nghị định.
Nếu các nội dung của Nghị định không trái với Luật hiện hành thì có thể tiếp tục áp dụng mà không cần ban hành Nghị định hướng dẫn sau khi Luật có hiệu lực. Thậm chí, có thể tổ chức hội nghị chuyên đề giữa Ban soạn thảo Nghị định và Ban soạn thảo các Luật để có thể thống nhất về khái niệm, mục tiêu, thuật ngữ, phạm vi điều chỉnh… giúp các nội dung của Nghị định phù hợp với Luật.
Một Nghị định ban hành trước khi Luật có hiệu lực chưa đến một năm muốn có “tuổi thọ” lâu dài đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của các Ban soạn thảo, đặc biệt là định hướng, chỉ đạo của cơ quan được giao chủ trì soạn thảo là Bộ GD&ĐT.
Bà Phan Thị Lệ Thu - Phó Hiệu trưởng thường trực Trường Cao đẳng Viễn Đông: Bám sát tinh thần đổi mới của luật
Dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) là bước ngoặt trong cải cách hệ thống giáo dục quốc dân. Tuy nhiên để các chính sách mới, như chương trình trung học nghề, thực sự đi vào cuộc sống, cần đảm bảo tính kế thừa, ổn định và phù hợp với thực tiễn đang triển khai tại các cơ sở.
Là cơ sở giáo dục nghề nghiệp đào tạo cả hệ 9+ và cao đẳng chính quy, chúng tôi rất quan tâm đến tính đồng bộ giữa Nghị định về hướng nghiệp, phân luồng và các luật đang được sửa đổi.
Nếu 3 luật mới dự kiến có hiệu lực trong năm 2026 đặt nền móng cho một hệ thống giáo dục mở, linh hoạt thì Nghị định phải đóng vai trò như cầu nối, chuyển từ chính sách sang hành động. Điều này đòi hỏi việc xây dựng Nghị định cần bám sát tinh thần đổi mới của luật, đồng thời đảm bảo không tự giới hạn bởi tư duy cũ hay quy định lạc hậu.
Tôi cho rằng, để tránh chệch hướng và giảm rủi ro phải điều chỉnh sau này, Bộ GD&ĐT nên xác định Nghị định này không đơn thuần là văn bản kỹ thuật mà định hướng chiến lược về phân luồng, hướng nghiệp cho giai đoạn chuyển tiếp quan trọng. Hơn nữa, cần mạnh dạn đưa vào Nghị định những cơ chế đặc thù cho mô hình 9+ hoặc đào tạo nghề sớm, trong đó khuyến khích các trường ngoài công lập tham gia, hỗ trợ học sinh có lựa chọn nghề nghiệp rõ ràng, sớm và thực chất.
Từ kinh nghiệm triển khai tại Trường Cao đẳng Viễn Đông, chúng tôi nhận thấy nếu có khung chính sách rõ ràng, nhất quán từ Luật đến Nghị định thì việc phân luồng sau THCS hay THPT không phải là sự “rẽ lối” bị gắn mác tiêu cực, mà trở thành con đường sáng giá, phù hợp với năng lực và định hướng của mỗi học sinh.
Việc thay thế trình độ trung cấp bằng chương trình trung học nghề có thể gây xáo trộn đối với hệ thống đào tạo, đặc biệt các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đang triển khai mô hình 9+ vốn có bản chất đào tạo trung cấp nghề cho học sinh tốt nghiệp THCS.
Bởi vậy, tôi đề xuất Luật và Nghị định hướng dẫn cần quy định rõ: Mô hình 9+ hiện nay sẽ được chuyển tiếp sang chương trình trung học nghề, bảo đảm không làm gián đoạn tuyển sinh, đào tạo và liên thông. Học sinh tốt nghiệp trung học nghề được công nhận tương đương trình độ trung cấp để tiếp tục học lên cao đẳng, tạo hành lang pháp lý ổn định cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tiếp tục triển khai.
Chủ trương bổ sung trung học nghề như một cấp học chính thức, nhằm phân luồng rõ ràng từ sau THCS. Song, cần làm rõ vai trò, nội dung chương trình, giá trị bằng cấp và đối tượng đào tạo để tránh chồng chéo với các hình thức đào tạo hiện nay. Cho phép các trường cao đẳng tiếp tục là đơn vị đào tạo trung học nghề, với khung chương trình tích hợp văn hóa - nghề, phù hợp năng lực học sinh.
Bằng trung học nghề cần được công nhận tương đương về mặt học thuật với bằng trung cấp trước đây, có giá trị liên thông lên cao đẳng, đại học. Cần có quy định rõ về đối tượng tuyển sinh, thời lượng đào tạo và chuẩn đầu ra cho trung học nghề, tránh tạo “vùng xám” trong phân luồng.
