- Ông bắt đầu quan tâm đến nội dung báo chí của những thập niên trước từ khi nào?
- Tôi bắt đầu viết báo từ khi còn là sinh viên năm thứ 3, Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội. Hầu hết, các bài báo của tôi đều liên quan đến mảng văn hóa nghệ thuật. Năm 1990, tôi vào Sài Gòn làm bài tốt nghiệp, để có tiền sống, tôi viết báo. Người giúp đỡ tôi rất nhiệt tình là nhà báo Phạm Thanh Vân, khi đó anh là phóng viên Báo Tuổi trẻ. Bảo vệ luận văn tốt nghiệp tháng 6/1990, 2 tháng sau tôi về làm việc ở Báo Hà Nội mới…
Vì luận văn của tôi là “Lịch sử Cải lương miền Nam trước giải phóng” nên tôi buộc phải tìm đến các báo xuất bản từ đầu thế kỷ XX cho đến năm 1975. Cũng nhờ anh Phạm Thanh Vân, tôi có cơ hội tiếp cận với thư viện của Báo Tuổi Trẻ, nơi ăm ắp sách báo. Để có có thể so sánh với cải lương miền Bắc, tôi phải quay ra Hà Nội vào Thư viện Quốc gia đọc các báo xuất bản trước năm 1954 ở miền Bắc. Với tôi, báo chí xưa là nguồn tư liệu quý giá không thua kém gì sách.
- Cảm xúc của ông về những tờ báo cũ như thế nào?
- Khá là tò mò vì muốn biết các nhà báo xưa viết gì, cách viết như thế nào. Cũng rất háo hức vì cảm giác mình được sờ, được chạm vào quá khứ.
- Tư liệu về Hà Nội ông thường bắt gặp trong những tờ báo nào?
- Hầu như báo nào cũng có bài viết, tư liệu về Thăng Long - Hà Nội. Từ những tờ báo chữ quốc ngữ đầu tiên như Đông Dương tạp chí đến Phong hóa, Thực Nghiệp, Hà Thành ngọ báo rồi trong thập niên 30 của thế kỷ trước là các báo Phụ nữ Thời đàm, Ngày nay, Hà Nội báo, Hà Nội hàng ngày, Trung Bắc tân văn…
Sở dĩ đề tài Hà Nội được khai thác vì nhiều tòa soạn các báo chủ yếu ở Hà Nội. Xưa viết báo chủ yếu là các nhà văn nên họ đi từ nhà đến tòa soạn cũng có thể viết được một bài báo. Tuy nhiên không phải tư liệu nào cũng có thể sử dụng được nên càng phải đọc nhiều.
Có một nguồn tư liệu về Hà Nội khác rất hữu ích đó là ở các báo tiếng Pháp. Đôi khi các nhận định, đánh giá của họ theo góc nhìn của người phương Tây nên cũng khá thú vị.
- Có “nghiệp vụ” nào mà ông đã học được của các bậc làm báo tiền bối?
- Nghiệp vụ tôi học được là viết báo có hơi văn. Ngôn ngữ văn chương thường chứa đựng ngầm ý khiến người đọc phải suy nghĩ về nó do vậy mà bài báo có thể sống lâu hơn.
- Ông có “mẹo” nào để phù hợp báo chí hiện nay?
- Thực tế làm báo hiện cho thấy, có những đề tài rất hay nhưng “nhạy cảm”. Viết thật sẽ rất khó được dùng nên có thể bắt chước các cụ viết kiểu “lấy xưa nói nay”.
- Theo khảo sát của ông, chuyên mục báo chí nào hấp dẫn ông nhất?
- Thực ra một chuyên mục tự nó không hề hấp dẫn, hấp dẫn là do người viết. Báo nào thu hút được những cây bút sắc sảo, luôn phát hiện ra các vấn đề có tính xã hội rộng lớn, có giọng điệu riêng… thì chuyên mục ở báo đó hút bạn đọc.
- Theo ông, các quảng cáo xưa thế nào?
- Năm 1883, tờ báo đầu tiên bằng tiếng Pháp ra đời ở Hà Nội là “Tương lai Bắc Kỳ” đã có quảng cáo. Đầu thế kỷ XX, quảng cáo hàng hóa, du lịch, ẩm thực… khá rầm rộ trên các báo bằng chữ Pháp, chữ Hán và chữ Quốc ngữ. Nhiều kiểu quảng cáo mà ta đang thấy trên các báo thì xưa đã có rồi, ví dụ như ông Lê Công Đắc là giáo viên dạy tiếng Pháp quảng cáo kiểu đăng lời của học viên cảm ơn “nhờ thầy mà em đã học giỏi tiếng Pháp”.
Báo chí xưa luôn gắn với quảng cáo, không có quảng cáo tờ báo đó sẽ chết. Quảng cáo xưa dù là gì cũng rất văn hóa.
- Điều khiến ông cảm thấy thú vị khi mở lại trang báo cũ là gì?
- Thú vị nhất chính là các tranh minh họa. Nó vừa sâu sắc vừa hài hước. Những minh họa về nhân vật Lý Toét với nét vẽ phóng đại mô tả sự cổ hủ khi ông trố mắt nhìn thấy chiếc ô tô hay tranh Nhảy đầm trong đó các quý bà, quý ông uốn éo ở tư thế kỳ dị. Khi đọc tờ trào phúng Vịt đực tôi không thể không cười với sự “thâm nho” của nhà thơ Tú Mỡ. Ông vẽ hình ảnh cô Hồ Ngọc đa tình, chủ quán giải khát ở Bờ Hồ lúc nào cũng có cánh đàn ông xúm xít vây quanh tán tỉnh chỉ bằng hai câu: “Hồ tù ngán mãi con rồng lộn/ Ngọc vết thương tình lắm kẻ đeo”.
- Để hoàn thành những cuốn biên khảo về Hà Nội của mình, những nguồn nào cho ông được tư liệu tốt?
- Tôi ngồi mòn mông ở Thư viện Quốc gia, Thư viện Hà Nội, Trung tâm Lưu trữ quốc gia 1. Vì không thể biết báo nào có nhiều tư liệu về Thăng Long - Hà Nội nên tôi đọc hết tờ này đến tờ khác. Tìm tài liệu cũng như đi câu, may thì vớ được tài liệu quý, hiếm, có khi cũng chẳng được gì. Thú thực tôi cũng không biết còn tờ báo xưa nào mà mình chưa đụng đến.
Trước đây, công tác bảo quản, lưu trữ báo chí ở các thư viện trên địa bàn Hà Nội có nhiều hạn chế vì thiếu thốn trang thiết bị. Hơn nữa, do chuyển kho nhiều vì chiến tranh dẫn đến báo bị mục, mối, rách nên nhiều tờ báo bị khuyết nhiều số. Từ ngày đổi mới, công tác bảo quản sách báo tốt hơn rất nhiều. Hiện, việc đọc báo xuất bản trước 1954 cũng dễ dàng hơn trước rất thuận tiện cho những ai muốn tìm hiểu, lấy tài liệu.
- Ông đánh giá thế nào về những nhà sưu tập báo tư nhân?
- Tôi biết ở Hà Nội hiện có khá nhiều người sưu tập báo. Người chuyên sưu tập báo xuất bản trước 1954. Trong đó có người chỉ chuyên sưu tập Trung Bắc tân văn hay của Tư Lực văn đoàn. Lại có người không thiếu một số nào báo Thể thao và Văn hóa in khổ A4. Thực sự tôi quý mến và trân trọng họ vì lòng yêu của họ với báo chí. Hãy tưởng tượng lưu trữ và bảo quản hàng nghìn tờ báo để nó không bị ẩm mốc, mối mọt khó biết chừng nào. Phải có một sự say mê đặc biệt bền bỉ lắm mới làm được.
- Trân trọng cảm ơn ông!
