Chủ trương ấy một lần nữa được định hướng, làm rõ tại Hội thảo khoa học “Công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045” do Ban Tuyên giáo Trung ương, Ủy ban Văn hóa Giáo dục Quốc hội và Bộ LĐTB&XH tổ chức.
Tỉ lệ lao động chưa qua đào tạo vẫn là một thách thức
Theo Tiến sĩ Phạm Vũ Quốc Bình, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, Bộ LĐTB&XH công tác tuyển sinh của hệ thống GDNN trong 3 năm (2020-2023) trở lại đây đã có sự chuyển biến rất đáng ghi nhận. Tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2020-2023 có lúc lên đến 8,4 triệu người.
Trong đó, tuyển sinh trình độ Cao đẳng khoảng 760.000 người, trình độ trung cấp hơn 1,1 triệu người, sơ cấp và đào tạo thường xuyên hơn 6,5 triệu người. Tuy nhiên, dù đạt được nhiều kết quả khả quan trong tuyển sinh nhưng hiện giáo dục nghề nghiệp vẫn còn gặp trở ngại lớn, nhất là nhận thức của xã hội về đào tạo nghề, chưa coi trọng kỹ năng khi phát triển sự nghiệp, số lượng lao động có trình độ và tay nghề cao vẫn thấp, tỉ lệ lao động trình độ sơ cấp vẫn chiếm tới 77,3% (6,5 triệu người).
Để khắc phục những hạn chế, đẩy mạnh công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045, TS Phạm Vũ Quốc Bình cho rằng; cần nâng cao nhận thức và tầm quan trọng của kỹ năng nghề trong thị trường lao động tương lai. Về chuyên môn, ngành lao động xác định tiếp tục là gắn chặt đào tạo với doanh nghiệp, thị trường lao động và đẩy mạnh đào tạo, đào tạo tại doanh nghiệp; tăng cường tính tự chủ của các trường; học hỏi kinh nghiệm quốc tế để đi tắt đón đầu…
Cũng có chung đánh giá, tỉ lệ lao động có tay nghề cao thấp đang là “rào cản” để thực hiện yêu cầu công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, ông Lê Huy Nam, Vụ trưởng Vụ Giáo dục, Ban Tuyên giáo cho biết: năm 2023, tỉ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ của Việt Nam chỉ là 27%. Tính đến cuối năm 2023, cả nước vẫn còn 38 triệu lao động chưa qua đào tạo.
"Ngoài việc năng suất lao động thấp hơn nhiều nước trong khu vực. Trình độ học vấn của lực lượng lao động qua đào tạo ở Việt Nam còn thấp, chủ yếu là THCS với 67%. Trình độ đào tạo sơ cấp, dưới 3 tháng còn chiếm tỉ lệ cao với 75%. Những con số thống kê này cho thấy thách thức không nhỏ trong việc nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật, tay nghề cho người lao động”, ông Lê Huy Nam nói.
Việc thiếu hụt lực lượng lao động có tay nghề, lao động chất lượng theo Tiến sĩ Lê Lâm- Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn đến từ nhiều lý do. Những lý do về điều kiện cơ sở vật chất, giảng dạy, chương trình, sức hút ngành nghề… chỉ là bề nổi. Nguyên nhân chính của thực trạng trên theo Tiến sĩ Lê Lâm vẫn đến từ việc học sinh giờ mê học đại học hơn học nghề vì quá khó để rớt đại học.
"Cả nước hàng năm có trên dưới một triệu thí sinh, trong đó chỉ còn 200.000 thí sinh là không vào đại học. Cứ cho rằng số lượng này dành cho trường nghề, thì với hơn 2.000 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, chia ra mỗi trường không được 100 thí sinh. Nguồn nhân lực dường như đang tập trung chính vào bậc đại học, gây nên sự mất cân đối và khiến đầu vào của giáo dục nghề nghiệp rất thấp cả về số lượng lẫn chất lượng", Tiến sĩ Lê Lâm đánh giá.
Giải pháp nào để có đủ nguồn nhân lực có tay nghề và chất lượng?
Để giải “bài toán” nhân lực có tay nghề, nhân lực chất lượng cao đáp ứng cho các mục tiêu trung và dài hạn, theo Tiến sĩ Nguyễn Khánh Cường- Hiệu trưởng Trường CĐ Công nghệ quốc tế Lilama 2; các trường phải giải quyết được bài toán tuyển sinh và kinh phí đào tạo. Bởi theo Tiến sĩ Cường để đáp ứng các yêu cầu đặt ra về công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao từ Chỉ thị 37 của Ban Bí thư (từ năm 2014) thì mô hình đào tạo phối hợp với doanh nghiệp là giải pháp.
“Mô hình này cho phép doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng chương trình, quá trình đào tạo với tỷ lệ tùy thuộc vào yêu cầu, vị trí của doanh nghiệp, qua đó tiết giảm tối đa chi phí đào tạo lại. Mô hình này hiện đang cho thấy tính hiệu quả của nó, Vì vậy, nếu Nhà nước có cơ chế, chính sách cho doanh nghiệp cùng tham gia đào tạo nghề thì mô hình này sẽ ngày càng phát triển và mang lại hiệu quả cao hơn. ”- Tiến sĩ Cường nói.
TS Vũ Huy Hoàng- Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ và Du lịch cũng cho rằng: Ngoài việc kết hợp giữa Nhà trường và doanh nghiệp trong công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dịch vụ và du lịch; để khuyến khích ngày càng nhiều học sinh, sinh viên đăng ký ngành, nghề; cần có sự hỗ trợ về chính sách của các tỉnh, thành phố về học phí, hỗ trợ kinh phí ăn học đối với học sinh, sinh viên khi tham gia học các ngành, nghề về dịch vụ và du lịch (không phân biệt học sinh, sinh viên trường công lập, tư thục).
Về phần địa phương cần hỗ trợ Nhà trường và doanh nghiệp trong việc hỗ trợ quy hoạch đất phục vụ cho hoạt động giáo dục và kinh doanh của doanh nghiệp; điều này không chỉ giúp cho địa phương giữ được nguồn nhân lực chất lượng cao, mà còn quảng bá hình ảnh địa phương, thu hút được các doanh nghiệp đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội.
Đại diện Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, Bộ LĐTB&XH thì cho rằng để giải quyết “bài toán” nhân lực có tay nghề, các Trường cần mạnh dạn triển khai mô hình “1+1+1” Trường học - Trung tâm đào tạo - Hiện trường sản xuất. Bởi theo vị này, tại một số địa phương đã làm tốt cơ chế phối hợp giữa nhà trường với doanh nghiệp, đặc biệt đã hình thành mô hình “1+1+1” với cơ chế “5 cùng”, cùng đào tạo nhân tài, cùng sử dụng tài nguyên, cùng quản lý quá trình, cùng gánh vác trách nhiệm và cùng hưởng thành quả.
Mô hình “1+1+1” thực hiện làm 3 giai đoạn và phân kỳ hiệu quả, giúp học sinh nhanh chóng giỏi kỹ năng nghề nghiệp, khi giai đoạn 1 (năm thứ nhất) các em sẽ học tại trường học, học các môn học, mô đun cơ sở và hướng dẫn định hướng nghề nghiệp.
Ở giai đoạn 2 (năm học thứ 2) học sinh học tại trung tâm đào tạo: Tại đây sinh viên sẽ tham gia khóa học tập, huấn luyện kỹ năng chuyên ngành, học tập kết hợp với thực hành để hình thành tố chất nghề nghiệp, được vận hành, thao tác các thiết bị sản xuất và rèn luyện tác phong công nghiệp. Giai đoạn 3 (năm học thứ 3) là học tại hiện trường sản xuất. Giai đoạn này giúp sinh viên thích ứng với vị trí làm việc nhằm xác định rõ mục tiêu phát triển; Rèn luyện, nâng cao kỹ năng nhận thức về văn hóa doanh nghiệp, thực tập làm quen với vị trí việc làm sau này.
Ông Lê Tấn Dũng, Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH cho biết: Trước những bất cập trong công tác đào tạo nhân lực có tay nghề, nhân lực chất lượng cao, Bộ đang cho rà soát lại hệ thống, để từ đó có cơ chế để đầu tư, hỗ trợ các cơ sở giáo dục nghề nghiệp một cách hiệu quả hơn.
“Thời gian tới, sau rà soát toàn hệ thống, một số ngành, lĩnh vực sẽ được tập trung đầu tư đào tạo. Song song đó, hoạt động hướng nghiệp, phân luồng học sinh sau THCS sẽ được đẩy mạnh bằng nhiều giải pháp mới. Chắc chắn Bộ LĐTB&XH sẽ có tham mưu với Ban cán sự Đảng, Chính phủ và Ban Bí thư về công tác đào tạo nhân lực có tay nghề cao", ông Dũng nói.
