Các hình thức giáo dục hướng nghiệp
Mỗi hình thức có tác động tới một hoặc nhiều khía cạnh khác nhau trong hệ thống các “năng lực hướng nghiệp” cần hình thành ở học sinh. Mỗi địa phương, nhà trường cần cố gắng đạt được các hình thức hướng nghiệp nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu hướng nghiệp.
Mục tiêu của hoạt động giáo dục hướng nghiệp được quy định như sau:
Về kiến thức: Học sinh biết được ý nghĩa, tầm quan trọng của việc lựa chọn nghề trong tương lai, một số kiến thức cơ bản về vấn đề chọn nghề, một số thông tin cơ bản về định hướng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đất nước và khu vực, về thế giới nghề nghiệp, thị trường lao động, hệ thống giáo dục nghề nghiệp, cao đẳng và đại học ở địa phương và cả nước. Đồng thời, biết cách tìm kiếm thông tin nghề và cơ sở đào tạo cần thiết cho bản thân. Bên cạnh đó, biết cách tự đánh giá năng lực bản thân, điều kiện gia đình và nhu cầu xã hội để định hướng học tập và chọn nghề tương lai.
Về kĩ năng: Học sinh có khả năng tự đánh giá được năng lực bản thân và điều kiện gia đình trong việc định hướng nghề nghiệp tương lai; tìm kiếm được những thông tin nghề và cơ sở đào tạo cần thiết cho bản thân trong việc chọn nghề. Đồng thời, định hướng và lựa chọn được nghề nghiệp tương lai cho bản thân.
Về thái độ: Học sinh chủ động, tự tin trong việc chọn hướng đi, chọn nghề. Bên cạnh đó, có hứng thú và khuynh hướng chọn nghề đúng đắn. Để thực hiện được mục tiêu trên, nội dung của hoạt động giáo dục hướng nghiệp gồm 3 phần kiến thức cơ bản.
Đó là kiến thức chung, kiến thức cơ sở để làm nền tảng cho việc chọn nghề của học sinh, bao gồm các chủ đề 1, 2, 3, 5, 7, 8, 9 ở lớp 9; chủ đề 1, 2, 4 ở lớp 10; chủ đề 6 ở lớp 11 và chủ đề 1, 3, 4, 5, 6 ở lớp 12.
Qua mục tiêu và nội dung của hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho thấy, hoạt động giáo dục hướng nghiệp là hình thức giáo dục hướng nghiệp cơ bản, cần được thực hiện nghiêm túc nhằm “giúp cho học sinh, đặc biệt là học sinh cuối cấp, tìm hiểu thế giới nghề nghiệp, thị trường lao động và đánh giá năng lực bản thân, hướng dẫn học sinh lựa chọn nghề nghiệp hoặc lựa chọn trường học, ngành học phù hợp với năng lực cá nhân và yêu cầu của xã hội”.
Hiện nay, cùng với chương trình, sách giáo viên cho hoạt động giáo dục hướng nghiệp đã được Bộ GD&ĐT ban hành, các địa phương, các trường phổ thông cấp trung học, các thông tin; các kĩ năng tư vấn cá nhân về khám phá, lựa chọn và phát triển nghề nghiệp cho học sinh trung học. Đây là nguồn tài liệu rất cần thiết cho giáo dục hướng nghiệp mà cán bộ quản lý hướng nghiệp cần hiểu rõ những nội dung này để chỉ đạo các cơ sở giáo dục và các giáo viên sử dụng trong các buổi thực hiện hướng nghiệp nhằm giúp học sinh đạt được các năng lực hướng nghiệp thiết yếu.
Hướng nghiệp qua các môn văn hóa
Các môn văn hóa là những môn học được đưa vào kế hoạch dạy học trong Chương trình giáo dục phổ thông và là các môn học chính khóa trong các trường phổ thông nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức, kĩ năng cơ bản, phổ thông và cần thiết nhất trong các lĩnh vực như Toán học, Văn học, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Lịch sử, Địa lí, Nghệ thuật... Thời lượng dành cho các môn văn hóa rất nhiều (20 - 24 tiết/môn/tuần).
Nhiều môn học được thực hiện trong suốt 12 năm học phổ thông. Do vậy, tích hợp hoạt động giáo dục hướng nghiệp vào các môn văn hóa là hình thức giáo dục hướng nghiệp có khả năng thực hiện lâu dài, thường xuyên và hiệu quả. Qua các môn văn hóa, giáo viên có thể giới thiệu cho học sinh các nghề cơ bản có liên quan trực tiếp tới môn học, những khả năng và thành tựu cũng như sự phát triển của một số ngành nghề chủ yếu trong lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ và công nghệ thông tin.
Cũng qua các môn văn hóa, giáo viên có thể giúp cho học sinh biết được những yêu cầu về kiến thức và kĩ năng của một số ngành nghề trong các lĩnh vực liên quan tới môn học như lĩnh vực sinh học, vật lí, hóa học, nghệ thuật, công nghệ... Từ đó học sinh có thêm thông tin cơ sở để lập kế hoạch chọn nghề tương lai sao cho vừa phù hợp với khả năng, học lực của bản thân, vừa phù hợp với nhu cầu lao động của một số ngành nghề chính trong xã hội.
Hình thức hướng nghiệp qua các môn văn hóa được thực hiện chủ yếu theo phương thức tích hợp nội dung giáo dục hướng nghiệp vào môn học.
Hoạt động giáo dục nghề phổ thông và lao động sản xuất
Nghề phổ thông được hiểu là những nghề phổ biến và thông dụng đang cần phát triển ở địa phương. Nghề phổ thông có kĩ thuật tương đối đơn giản, quá trình dạy nghề không đòi hỏi phải có trang thiết bị phức tạp. Nguyên liệu dùng cho dạy nghề dễ kiếm, phù hợp với điều kiện kinh tế và khả năng đầu tư của địa phương, nhà trường. Thời gian học nghề ngắn.
Mục đích chủ yếu của dạy nghề phổ thông là trang bị cho học sinh những kiến thức, kĩ năng lao động cần thiết và tạo cơ hội cho học sinh củng cố nội dung lí thuyết, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học ở môn Công nghệ vào thực tiễn đời sống và sản xuất trong các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ và tin học. Qua đó, giúp học sinh làm quen với hoạt động lao động nghề nghiệp, chuẩn bị tích cực cho học sinh bước vào cuộc sống lao động và định hướng nghề nghiệp cho các em.
Qua tham gia hoạt động giáo dục nghề phổ thông và lao động sản xuất, học sinh không những có cơ hội để thử sức mình trong một hoạt động lao động nghề nghiệp cụ thể mà còn có điều kiện khám phá khả năng, sở thích, cá tính và giá trị sống của bản thân. Đồng thời, nâng cao nhận thức nghề nghiệp, ý thức và thái độ lao động, từ đó đưa ra quyết định chọn nghề tương lai sao cho phù hợp.
Hướng nghiệp qua hoạt động ngoại khóa, tham quan
Ngoại khóa là hoạt động được tổ chức cho học sinh học tập ngoài giờ học chính khóa. Hoạt động này được tiến hành theo một kế hoạch nhất định dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên nhằm phát hiện, bồi dưỡng, phát triển hứng thú, năng khiếu và khả năng sáng tạo của học sinh trong một lĩnh vực nào đó như khoa học, kĩ thuật, nghệ thuật hoặc tin học... Qua tham gia hoạt động ngoại khóa, học sinh có cơ hội để khám phá khả năng, sở thích, cá tính và giá trị sống của bản thân.
Trong các trường phổ thông cấp trung học, tùy điều kiện và khả năng, có thể tổ chức các lớp, tổ ngoại khóa về công nghệ (làm vườn, trồng cây cảnh, điện tử, vẽ kĩ thuật, cơ khí…), tin học, nghệ thuật, hoạt động xã hội… để cho những học sinh có xu hướng và năng khiếu trong từng lĩnh vực trên tham gia hoạt động.
Việc tổ chức cho học sinh tham quan các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo nghề… tạo điều kiện cho học sinh được tận mắt quan sát cơ chế vận hành trong sản xuất, thao tác của người lao động và các sản phẩm của quá trình lao động. Nhờ đó, học sinh hiểu rõ hơn đối tượng lao động cũng như yêu cầu lao động của ngành nghề mà học sinh mới chỉ biết qua sách vở, đồng thời khơi dậy trong các em hứng thú đối với nghề nghiệp.
