Nói chính xác, đó là một vấn nạn đang phát triển theo xu hướng trở thành mối đe dọa với di tích. Bởi một khi di tích cần tôn tạo, thì rất có thể phải đối mặt với những thay đổi lạ lẫm và khó hiểu từ chính những người có trách nhiệm.
Mới đây, hình ảnh tôn tạo Thái miếu nhà Hậu Lê ở phường Đông Vệ (TP Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa) được một số nhà nghiên cứu hết sức quan tâm và quan ngại.
Bên trong di tích, nội thất sơn son thếp vàng lộng lẫy và được ví như phiên bản điện Thái Hòa ở kinh thành Huế. Nếu bức ảnh Thái miếu nhà Hậu Lê sau khi được tôn tạo không có chú thích – rất có thể, người xem sẽ nhầm lẫn đó là công trình nội thất gỗ của đại gia nào đó.
So sánh ảnh cũ – khi chưa tôn tạo, và ảnh mới – sau khi tôn tạo, nhiều người không thể nhận ra đó là Thái miếu nhà Hậu Lê. Toàn bộ hệ thống cột kèo, đại tự… như mới và được phủ lên một lớp sơn son thếp vàng với các đồ án long vân.
Lần giở về dự án công trình này, trên Cổng thông tin điện tử tỉnh Thanh Hóa ngày 16/8/2018 có thông báo kết quả lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án - với tổng vốn đầu tư hơn 293 tỉ đồng.
Hình thức lựa chọn nhà đầu tư là “chỉ định thầu” - Liên danh Công ty cổ phần Tập đoàn Xây dựng miền Trung và Công ty cổ phần Xây dựng phát triển Hòa Bình là nhà đầu tư trúng thầu.
Mục đích là bảo tồn, tôn tạo nhằm hoàn thành dự án theo quy hoạch được duyệt. Bảo tồn giá trị di sản văn hóa, hoàn thiện không gian kiến trúc khu di tích.
Góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước cho nhân dân. Đồng thời để đảm bảo mỹ quan đô thị, tạo không gian, kiến trúc khu vực phía trước khu di tích, đáp ứng nhu cầu tham quan, tín ngưỡng của nhân dân.
Tuy nhiên, so với hình ảnh trước khi trùng tu, người ta có thể thấy rõ bàn tay của những người trùng tu tôn tạo đã biến một di tích cổ kính thành một công trình mới mẻ đến mức nào.
Năm 1805, vua Gia Long đã cho dời Thái miếu nhà Hậu Lê từ Thăng Long về đất Bố Vệ. Thái miếu lưu thờ bài vị của 27 vua cùng các Hoàng thái hậu nhà Hậu Lê. Trong đó có 4 thánh vị cổ của các vua Lê Thái Tổ, Lê Thần Tông, Lê Huyền Tông và Lê Gia Tông. Nơi đây còn thờ hai bậc khai quốc công thần là Nguyễn Trãi và Lê Lai.
Giá trị của di tích quan trọng thế nào, điều này ai cũng biết, không cần bàn tới. Tuy nhiên, nguyên tắc tôn tạo dù chỉ là một phần hay toàn bộ di tích cần sự nghiên cứu nghiêm túc về khoa học - lịch sử chứ không thể dựa trên sự tùy tiện của cá nhân hay tổ chức nào.
GS Trần Lâm Biền - nhà nghiên cứu văn hóa - từng nhận định, những người thi công coi tu bổ như sửa nhà cửa, chứ không phải tu bổ di sản văn hóa. Tu sửa chỉ lo phần vỏ vật chất bên ngoài, không chú tâm vào tôn giáo, tín ngưỡng, văn hóa, lịch sử của công trình.
Đáng buồn là, ngày càng nhiều di tích bị “trẻ hóa” ở nước ta. Không có dự án tôn tạo, di tích chỉ bị bào mòn bởi thời gian và thời tiết. Nhưng hễ có dự án thì di tích lành ít dữ nhiều, không méo mặt này thì hỏng mặt kia.
