Ngoài dịch bệnh Covid-19 khiến đời sống dân sinh bị ảnh hưởng, thiên tai còn liên tiếp ập đến với tần suất dày đặc gây hậu quả nghiêm trọng nên cuộc sống người dân vốn đã khó khăn nay lại càng khó khăn hơn. Bởi vậy, nhiệm vụ cấp bách trong thời điểm hiện tại chính là việc toàn Đảng, toàn dân cùng chung tay đẩy lùi dịch Covid-19 cũng như phòng chống thiên tai, giảm thiểu rủi ro từ lũ lụt, sạt lở đất.
Mưa lũ gây thiệt hại nặng cho các tỉnh miền Trung
Những năm gần đây, do việc biến đổi khí hậu, dẫn đến việc xuất hiện nhiều hình thái thời tiết cực đoan, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống dân sinh, phát triển kinh tế xã hội của các địa phương.
Chỉ tính riêng mùa mưa năm 2020, miền Trung đã phải hứng chịu thiên tai, bão lũ liên tiếp xảy ra trên diện rộng, với cường độ mạnh, thậm chí vượt mức lịch sử, chưa từng có trong nhiều năm qua.
Đặc biệt, các đợt bão chồng bão, lũ chồng lũ gây ra nhiều vụ lở đất hết sức nghiêm trọng, như tại Thủy điện Rào Trăng 3, Trạm kiểm lâm 67 - Phong Điền (tỉnh Thừa Thiên Huế); Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 Hướng Hóa (Quảng Trị); Trà Leng và Trà Vân (huyện Nam Trà My), Phước Lộc (huyện Phước Sơn, Quảng Nam).
Gần đây nhất, ngay trong những ngày tháng 10 năm 2021, đợt mưa lũ từ 22 đến ngày 24/10 tại Quảng Nam đã khiến đã khiến 5.373 nhà, hàng trăm ha hoa màu và nuôi trồng thủy sản bị ngập. Tại Quảng Trị, một trận mưa như trút nước liên tục từ 3h sáng đến 9h sáng ngày 28/10 đã khiến nhiều khu dân cư ở vùng trũng của TP Đông Hà bị ngập lụt. Trận mưa còn khiến một trường học ở gần khu vực đường Lê Lợi bị ngập sâu. Một số trường phải cho học sinh nghỉ giữa chừng để đảm bảo an toàn. Do các lớp học bị nước tràn vào nên lực lượng cứu hộ phải hỗ trợ mới đưa được toàn bộ học sinh rời trường bằng xuồng.
Những vụ sạt lở đất kinh hoàng đã cướp đi hàng trăm sinh mạng của người dân và cán bộ chiến sĩ. Nguyên nhân gây ra hiện tượng lũ quét, sạt lở đất là tổ hợp của nhiều nhân tố vừa có tính nội tại bên trong vừa do khách quan bên ngoài, cần được nhìn nhận từ nhiều góc độ để đề xuất giải pháp phù hợp.
TS Trần Quang Hoài, Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai, lý giải về nguyên nhân khách quan, địa hình đồi núi khu vực có độ dốc cao, chia cắt mạnh, kết cấu đất vùng núi phần lớn là bở rời, dễ sạt trượt kết hợp với mưa vượt mức lịch sử đã khiến lũ tập trung nhanh, nguy cơ cao xảy ra sạt lở đất, lũ quét.
Về nguyên nhân chủ quan, vì nhận thức và mức độ quan tâm của chính quyền và người dân một số nơi còn hạn chế nên chưa đầu tư cho công tác phòng chống thiên tai. Trang thiết bị, cơ sở vật chất thiếu tính chuyên nghiệp, ứng dụng khoa học - công nghệ, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu trong công tác còn hạn chế dẫn đến lúng túng, bị động trong ứng phó, khắc phục hậu quả với tình huống thiên tai lớn, trên diện rộng. Phương châm "4 tại chỗ" còn hạn chế, chưa sát thực tế, một số nơi còn mang tính hình thức dẫn đến hiệu quả chưa cao.
Trong khi đó, TS. Hoàng Ngọc Tuấn - Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Trung - Tây Nguyên cho rằng, lũ quét, sạt ở đất ở Quảng Nam có liên quan đến sự dịch chuyển của khối đá, các mảnh vụn hay đất xuống mái dốc. Sạt lở đất là tổ hợp của nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, trong đó các yếu tố độ dốc, địa mạo, lượng mưa, địa chất công trình, thảm phủ thực vật rừng, xây dựng cơ sở hạ tầng là các yếu tố chính.
Theo ông Tuấn, việc nghiên cứu xây dựng bản đồ nguy cơ sạt lở đất và xác định các điểm có nguy cơ xảy ra sạt lở đất tại Quảng Nam cần thực hiện theo từng bước. Từ xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ sạt lở theo nhiều yếu tố như độ dốc, lượng mưa, địa chất thủy văn, địa chất công trình, thảm phủ, tiếp đó là xây dựng bản đồ nguy cơ sạt lở cho toàn tỉnh.
Cần có hệ thống cảnh báo công nghệ cao phòng chống sạt lở đất
Thiên tai đã và đang diễn ra ngày càng khốc liệt, bất thường và vượt lịch sử kể cả về số lượng, cường độ, phạm vi. Theo các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực phòng chống thiên tai, tại Việt Nam hầu như không có hệ thống đo đạc và giám sát các mái dốc. Nó chính là khởi nguồn của việc sạt lở và lũ bùn đá. Bởi vậy, việc cảnh báo thiên tai hiện nay gặp nhiều khó khăn.
Liên quan đến vấn đề này, tại hội thảo "Thiên tai lũ quét, sạt lở đất ở khu vực miền Trung, nguyên nhân và giải pháp giảm thiểu", PGS-TS Phạm Hồng Quang, Trung tâm Tin học và Tính toán - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho biết tại Việt Nam cũng như ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, hầu như không có hệ thống đo đạc và giám sát các mái dốc bởi các kỹ thuật này rất đắt tiền và nguyên lý vận hành phức tạp.
Để khắc phục tình trạng này, ông Quang đưa ra một gợi ý về hệ thống cảnh báo sớm Cli-ESEWS với công nghệ giám sát tại chỗ các thông tin như: dịch chuyển mái dốc, rung chấn; đặc tính thủy văn/vật lý của nước ngầm; các âm thanh phát xạ bởi bùn đá... là sản phẩm công nghệ mới được thiết kế chế tạo, có đủ khả năng triển khai đại trà tại Việt Nam với chi phí đầu tư rẻ.
Huy động các lực lượng khắc phục hậu quả lũ quét, sạt lở đất.
Nhiều nhóm giải pháp cũng đã được đưa ra nhằm khắc phục lũ quét và sạt lở đất. Trong đó, có việc rà soát lại kịch bản biến đổi khí hậu trên cơ sở coi sự bất thường của thời tiết trong thời gian gần đây là hiện tượng bình thường trong những năm tới để giúp chúng ta xây dựng phương án chủ động ứng phó trong chiến lược phòng chống thiên tai trong giai đoạn mới. Lập đề án rà soát các khu, điểm dân cư vùng núi, tiến hành phân loại và xây dựng phương án xử lý cho từng mức độ nguy cơ. Phương án xử lý cần căn cứ vào nguồn lực, từng mức độ nguy cơ để đảm bảo tính khả thi hiệu quả và an toàn tuyệt đối cho người dân.
Đối với khu vực có nguy cơ cao thì tập trung nguồn lực di dời khẩn cấp, đối với các khu vực tạm thời ổn định cần lắp đạt hệ thống cảnh báo, dự báo và nâng cao nhận thức phòng tránh cho người dân, đối với các khu vực đã ổn định, khi đầu tư xây dựng các công trình cần đặc biệt quan tâm đánh giá mức độ ảnh hưởng đến nguy cơ gây lũ quét, sạt lở đất. Tổ chức tuyên truyền, đào tạo, nâng cao năng lực ứng phó cho lực lượng tại chỗ và khả năng nhận biết thiên tai và khả năng chống chịu của người dân.
Nâng cao năng lực cho lực lượng tham gia phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các cấp thông qua công tác đào tạo, bổ sung nhân sự, trang thiết bị. Kiểm soát chặt chẽ việc đầu tư các công trình phát triển kinh tế xã hội gắn với biến đổi khí hậu và phòng chống thiên tai.
Ngày 14/10 vừa qua, Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai đã ban hành văn bản số 471/VPTT gửi Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các tỉnh, thành phố từ Nghệ An đến Quảng Nam.
Theo đó, để chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại, Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng, chống thiên tai đề nghị Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu các tỉnh, thành phố triển khai thực hiện việc theo dõi chặt chẽ các bản tin cảnh báo, dự báo mưa, lũ; thông tin kịp thời cho các cấp chính quyền và người dân chủ động phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại; triển khai lực lượng xung kích kiểm tra, rà soát các khu dân cư ven sông, suối, khu vực thấp trũng, có nguy cơ cao xảy ra ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất để chủ động tổ chức di dời, sơ tán người dân đến nơi an toàn khi có tình huống xảy ra; khơi thông dòng chảy, nhất là trên các suối, khe cạn, các ao hồ có nguy cơ mất an toàn; chú ý đối với những khu vực tổ chức sơ tán dân phải đảm bảo an toàn phòng chống dịch COVID-19 phù hợp với tình hình cụ thể tại các địa phương.
Các tỉnh, thành phố rà soát, sẵn sàng bố trí lực lượng kiểm soát, cắm biển cảnh báo, hướng dẫn giao thông các khu vực ngập lụt, chia cắt; lực lượng, vật tư, phương tiện để khắc phục sự cố, đảm bảo giao thông thông suốt trên các trục giao thông chính khi xảy ra mưa lớn; kiểm tra, rà soát, sẵn sàng phương án đảm bảo an toàn các hồ chứa và hạ du, đặc biệt là các hồ chứa thủy điện nhỏ, hồ thủy lợi xung yếu; bố trí lực lượng thường trực để vận hành điều tiết và sẵn sàng xử lý các tình huống có thể xảy ra; rà soát, sẵn sàng tiêu úng bảo vệ sản xuất nông nghiệp và tiêu thoát nước khu vực trũng thấp, đô thị và khu công nghiệp.
Các địa phương chỉ đạo cơ quan chuyên môn phối hợp với cơ quan thông tin truyền thông,đặc biệt là hệ thống thông tin cơ sở, tăng cường thông tin cảnh báo, hướng dẫn kỹ năng ứng phó mưa lớn, ngập lụt và lũ quét, sạt lở đất để người dân biết, chủ động phòng, tránh; tổ chức trực ban nghiêm túc, thường xuyên báo cáo về tình hình diễn biến mưa lũ, công tác chỉ đạo ứng phó về Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia phòng, chống thiên tai.
Theo nhận định của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn quốc gia, tình hình thiên tai sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường. Sang tháng 12 vẫn có khả năng xảy ra mưa vừa, mưa to do không khí lạnh tăng cường hoặc những cơn bão/áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông và di chuyển vào nên vẫn cần cảnh giác trước khả năng xảy ra ngập úng ở vùng trũng, sạt lở đất, lũ quét ở vùng núi.
-----
Đây là bài viết truyền thông về phòng, chống thiên tai – Chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu từ cộng đồng của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2021
