Tạo động lực học chữ từ nhu cầu làm kinh tế
Những năm gần đây, công tác xóa mù chữ ở Ninh Bình không chỉ dừng ở mục tiêu dạy người dân biết đọc, biết viết mà đã chuyển sang hướng tiếp cận mới: học chữ để phục vụ sản xuất, kinh doanh và nâng cao thu nhập. Đây được xem là cách làm phù hợp với thực tế, bởi ở nhiều vùng nông thôn, người dân chỉ thật sự gắn bó với lớp học khi họ nhận thấy “biết chữ giúp làm kinh tế tốt hơn”.
Tại các xã như Phú Long, Yên Từ, Gia Vân… việc vận động người dân lớn tuổi đến lớp từng gặp không ít khó khăn. Nhiều người bận lao động, người ngại học vì tuổi cao, số khác nghĩ rằng biết chữ không giúp gì cho cuộc sống. Tuy nhiên, khi các lớp xóa mù chữ được thiết kế theo hướng “học chữ gắn việc”, không khí lớp học đã khác hẳn: người học hào hứng vì mỗi bài học đều gắn với công việc hằng ngày như chăn nuôi, trồng trọt, bán hàng hay làm du lịch.
Ông Bùi Văn Thục, Chủ tịch Hội Nông dân xã Phú Long cho biết: “Chúng tôi nhận thấy phụ nữ trung niên là nhóm dễ tái mù chữ, nhưng cũng là nhóm nòng cốt trong kinh tế hộ gia đình. Vì vậy, hội đã đề xuất mô hình lớp học mà mỗi buổi đều gắn với kỹ năng thực tế: đọc hướng dẫn sử dụng phân bón, ghi chép chi tiêu gia đình, tính toán lợi nhuận bán hàng. Khi phụ nữ thấy học chữ giúp làm kinh tế thuận lợi hơn, họ chủ động đến lớp rất đều đặn”.
Không chỉ người dạy thay đổi cách truyền đạt, nội dung học cũng được thiết kế theo hướng “thực hành ngay tại lớp”. Giáo viên hướng dẫn người dân đọc nhãn mác thuốc thú y, phân bón, đọc hướng dẫn kỹ thuật, ghi sổ theo dõi đàn vật nuôi hoặc nhật ký chăm sóc cây trồng. Nhờ vậy, người học không cảm thấy khô khan mà dễ dàng tiếp thu và ghi nhớ.
Học chữ, học kỹ năng sinh kế
Tại xã Phú Long, nơi có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, mô hình “học chữ gắn sinh kế” đã tạo ra những thay đổi rõ rệt. Các lớp học ban đêm tại nhà văn hóa thôn luôn sáng đèn. Ông Nguyễn Văn Lợi (xã Phú Long) chia sẻ: “Ngày trước tôi không biết tính toán nên hay nhầm khi bán lợn, mua cám. Từ khi đi học lớp xóa mù chữ, tôi biết ghi nhật ký chuồng trại, tính được lãi lỗ. Có chữ rồi, tôi tự tin hơn hẳn”.
Không chỉ có người dân tham gia, các đoàn thể cũng xem đây là nhiệm vụ trọng tâm. Ông Hoàng Ngọc Chinh, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Ninh Bình cho rằng: “Xóa mù chữ gắn sinh kế giúp nông dân không chỉ ‘biết chữ’ mà còn ‘biết làm’. Khi họ đọc được tài liệu kỹ thuật, chủ động ghi chép chi phí – doanh thu, họ biết cách nâng cao năng suất và tránh bị thương lái ép giá. Đây là yếu tố quan trọng để giảm nghèo bền vững”.
Ở các xã phát triển du lịch như Cúc Phương, Gia Viễn, Yên Mô, việc học chữ còn gắn với dịch vụ du lịch cộng đồng. Người dân được hướng dẫn đọc các biển báo, biển hướng dẫn phục vụ du khách, học thêm từ vựng giao tiếp đơn giản và cách ghi chép sổ sách homestay. Một số nơi còn mở lớp dạy kỹ năng bán hàng online cho phụ nữ làm nghề thủ công hoặc kinh doanh đặc sản.
Bà Nguyễn Thị Lụa, 53 tuổi, làm du lịch cộng đồng ở Gia Vân, kể: “Tôi trước đây chỉ biết ký tên, nhiều khi khách hỏi mà tôi không hiểu. Từ khi đi học lớp xóa mù, tôi biết viết hóa đơn, biết dùng điện thoại để ghi nhận đặt phòng. Thu nhập ổn định hơn nhiều”.
Việc lồng ghép nội dung kinh tế vào chương trình xóa mù chữ không chỉ giúp người dân chủ động áp dụng kiến thức mà còn khiến họ sử dụng chữ mỗi ngày, từ đó hạn chế tái mù.
Dù đạt nhiều kết quả tích cực, công tác xóa mù chữ gắn sinh kế tại Ninh Bình vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Thời gian học thường vào buổi tối nên người lớn dễ mệt, khó duy trì đều đặn. Một số giáo viên xóa mù chữ còn thiếu kinh nghiệm lồng ghép nội dung kinh tế vào giảng dạy. Tài liệu “học chữ gắn nghề” cũng chưa thật sự phong phú.
Đặc biệt, ở các xã miền núi như Phú Sơn, Phú Long, Thanh Sơn, một bộ phận người dân vẫn chưa coi trọng việc học chữ, khiến giáo viên và đoàn thể phải nhiều lần đến từng nhà vận động.
Theo Hội Nông dân tỉnh, để mô hình này phát triển bền vững, cần tăng cường phối hợp giữa ngành giáo dục, hội nông dân, hội phụ nữ và chính quyền địa phương. Ngoài ra, cần xây dựng giáo trình riêng cho từng nhóm nghề, từng khu vực; tổ chức thêm các buổi thực hành trực tiếp tại mô hình kinh tế hộ gia đình, hợp tác xã; tạo cơ chế hỗ trợ người học như tài liệu, dụng cụ học tập, kinh phí đi lại.
Nhìn tổng thể, việc gắn xóa mù chữ với phát triển sinh kế đã chứng minh hiệu quả rõ rệt: tăng thu nhập, giảm tái mù, nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo động lực học tập suốt đời cho người dân nông thôn Ninh Bình. Đây không chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội trong xây dựng nông thôn mới bền vững.
