Chương trình GDPT 2018 có những điểm kế thừa Chương trình GDPT 2006, tuy nhiên cũng có nhiều thay đổi, đặc biệt là quan điểm dạy học chủ yếu tiếp cận, cung cấp nội dung, kiến thức (chuẩn kiến thức, kỹ năng) sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất ở môn học, hoạt động giáo dục.

Do vậy, học sinh lớp 5 đang học Chương trình GDPT 2006 sang học lớp 6 (Chương trình GDPT 2018) bước đầu chắc chắn sẽ có khó khăn, hụt hẫng trong học tập.

Khó khăn hiện hữu

Để chuẩn bị cho học sinh tiểu học theo Chương trình GDPT 2006 đáp ứng yêu cầu Chương trình GDPT 2018, từ năm học 2017 - 2018 Bộ GD&ĐT đã có văn bản về việc hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Trong đó, yêu cầu cơ sở giáo dục thực hiện hiệu quả việc xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường; đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; đổi mới phương pháp, hình thức kiểm tra, đánh giá; tổ chức bồi dưỡng giáo viên… phù hợp với kế hoạch giáo dục từng môn học, hoạt động giáo dục của nhà trường theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh.

Ngoài nội dung phải điều chỉnh ở các môn học và hoạt động giáo dục ở lớp 5 theo yêu cầu của Bộ, thực tiễn cho thấy học sinh lớp 5 khi thực hiện Chương trình GDPT 2006 bước đầu vào học Chương trình GDPT 2018 ở lớp 6 sẽ có một số khó khăn.

Về tâm lý: Ở tiểu học các em chủ yếu có một giáo viên chủ nhiệm lớp luôn gần gũi, hiểu rõ hoàn cảnh, năng lực, sở trường từng học sinh. Tuy nhiên khi lên THCS hầu như mỗi môn học/giáo viên nên ít có sự gần gũi hơn. Giáo viên cũng ít có thời gian để hiểu sâu về hoàn cảnh các em hơn. Bên cạnh đó tuổi này các em có sự thay đổi về tâm sinh lý nên tạo ra sự hụt hẫng, thiếu người để chia sẻ. Ở lớp 5 các em là anh/chị nhưng khi lên THCS (lớp 6) lại là em út cũng tạo ra sức ép về tâm lý với môi trường mới.

Về kiến thức: So với Chương trình GDPT 2006, Chương trình GDPT 2018 có một số môn học mới, như Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học), một số nội dung mới của môn học sẽ xuất hiện và yêu cầu cao về tư duy trừu tượng; môn học tăng và lượng kiến thức trong mỗi môn học tăng, thời lượng cho tiết học nhiều hơn (35 lên 45 phút/tiết). Cách thiết kế sách giáo khoa đã thay đổi để phù hợp với dạy học phát triển năng lực của học sinh…

Về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Ở lớp 5 chủ yếu một giáo viên dạy nhiều môn nên các em hiểu cách dạy, hình thức tổ chức dạy học của giáo viên. Khi học lớp 6, mỗi môn học là một giáo viên, thường có tính cách khác nhau, phương pháp tổ chức dạy học khác nhau cho nên bước đầu gây khó khăn cho các em. Bên cạnh đó, ở tiểu học các em thường viết giấy ô ly, viết chậm, nắn nót để chữ đẹp và không quen việc nghe và tự chọn ý để viết. Trong khi đó lên THCS yêu cầu ghi chép nhiều hơn, nhanh hơn, học sinh viết không kịp, không biết viết gì do đó lúng túng, ảnh hưởng đến tâm lý, chất lượng học tập, chữ viết…

Cô trò trường Tiểu học Tân Dương, Hải Phòng thân thiện và thực hiện tốt tương tác hai chiều có sáng tạo. Ảnh: ITN

Chủ động bù đắp

Thực hiện chỉ đạo của Bộ GD&ĐT và phân tích các nguyên nhân gây khó khăn cho học sinh lớp 5 khi thực hiện Chương trình GDPT 2018, Sở GD&ĐT Hà Tĩnh đã triển khai tập huấn, bồi dưỡng cho lãnh đạo, chuyên viên phụ trách cấp tiểu học các phòng GD&ĐT; cán bộ quản lý, giáo viên dạy lớp 5 về thực hiện kế hoạch giáo dục lớp 5 Chương trình GDPT 2006 như hướng dẫn điều chỉnh kế hoạch giáo dục tại phụ lục kèm Công văn 3799. Ngoài ra, sở chỉ đạo các phòng GD&ĐT, cơ sở giáo dục tiểu học triển khai một số nội dung:

Hình thành và phát triển một số kỹ năng và năng lực để các em có thể tự tin, sẵn sàng tiếp nhận cái mới, nhanh chóng hòa đồng với thầy cô, bạn bè ở môi trường học tập mới; Tư vấn về sự phát triển tâm sinh lý để học sinh biết cách chăm sóc bản thân, hình thành khả năng thích ứng với cuộc sống, dễ dàng vượt qua khó khăn; tổ chức, tạo điều kiện cho các em lớp 5 tham quan, làm quen với trường THCS.

Hướng dẫn, nhắc nhở, học sinh hình thành thói quen vừa nghe vừa ghi được các thông tin, tiến tới vừa nghe vừa ghi từ ý kiến của người khác ở các mức độ tăng dần về nội dung mà bản thân cho là quan trọng, cần thiết. Hình thành thói quen tự chọn lọc ý, nội dung để ghi nội dung bài học. Hướng dẫn cách gạch đầu dòng, dùng sơ đồ tư duy để tổng hợp, tóm tắt… tùy chọn cách ghi và hiểu nội dung mình ghi.

Giáo viên chủ động thay đổi thói quen viết trên giấy kẻ ô ly, dần dần chuyển sang viết trên giấy kẻ ngang, đảm bảo cuối năm học sinh viết bình thường trên giấy kẻ ngang. Chủ động tăng tốc độ viết cho học sinh khi đọc cho các em nghe - viết; tạo cho các em quen dần và chủ động viết tự do...

Bên cạnh đó, việc hướng dẫn, xây dựng phương pháp, thói quen tự học, làm việc độc lập với tài liệu, cách tìm nguồn học liệu, tài liệu tham khảo; từng bước hình thành cho học sinh có thói quen tự ghi những ý cốt lõi của bài học, môn học mà bản thân thấy là điểm nhấn, cần thiết cho cá nhân cũng được chú trọng ở học kỳ II của lớp 5.

Đổi mới phương pháp, vận dụng các kỹ thuật dạy học tích cực, phù hợp việc phát triển năng lực, phẩm chất; hướng dẫn, yêu cầu học sinh luôn có tư duy phản biện bằng cách phản biện, bảo vệ ý kiến của cá nhân/nhóm, chất vấn ý kiến của bạn/nhóm bạn….

Việc tổ chức cho giáo viên tiểu học, THCS nghiên cứu, tìm hiểu về chương trình, phương pháp dạy học ở lớp 5, lớp 6 đã được các nhà trường ở hai cấp học phối hợp triển khai. Các trường tiểu học hướng dẫn giáo viên dạy lớp 5 làm bản đánh giá cụ thể về một số học sinh (hoàn cảnh, năng lực, sức khỏe…), bàn giao cho giáo viên dạy lớp 6 để nắm bắt tình hình học sinh, thấu hiểu học sinh trước khi vào dạy học.

Thầy cô đồng hành

Bà Thái Thị Hương (Phòng GD&ĐT Thạch Hà, Hà Tĩnh) cho biết: “Khi tiếp nhận các văn bản của sở về việc tổ chức dạy học lớp 5 đáp ứng Chương trình GDPT 2018 và tham gia tập huấn cấp tỉnh, phòng đã triển khai tập huấn cấp huyện và đặc biệt là chỉ đạo, hướng dẫn các trường, cụm liên trường nghiêm túc thực hiện nội dung Công văn 4612/BGDĐT-GDTrH và rà soát xây dựng, điều chỉnh kế hoạch dạy học các môn học, hoạt động giáo dục theo phụ lục của Công văn 3799/BGDĐT-GDTH đối với lớp 5.

Bên cạnh đó, phòng cử giáo viên cốt cán để tham dự các buổi sinh hoạt cụm trường để lắng nghe, hướng dẫn nội dung, tổ chức dạy học lớp 5 theo yêu cầu của sở, Bộ GD&ĐT. Tất cả đơn vị đều tổ chức cho giáo viên lớp 5, lớp 6 trao đổi về chương trình, phương pháp dạy học cơ bản ở các lớp/môn của mình dạy để có thể nắm bắt, điều chỉnh tiệm cận lẫn nhau, tạo thuận lợi, bù đắp “điểm chênh” cho học sinh lớp 5 lên lớp 6”.

Việc điều chỉnh nội dung nghe - ghi ở môn Tiếng Việt, theo thầy Lê Huy Chinh (Trường Tiểu học Sơn Kim 2, huyện Hương Sơn), các em đã tự ghi nội dung mình cảm thấy hay, thiết thực, ý nghĩa mà không cần đến việc đọc - chép của giáo viên; việc sử dụng vở kẻ ngang ngay vào học kỳ II giúp học sinh giảm thói quen nắn nót chữ qua ô ly mà vẫn đảm bảo được tốc độ viết và nét chữ đẹp. Các em sử dụng hiệu quả một số cách ghi để tự mình tóm tắt, hiểu được nội dung của bài học…

Hiệu quả của việc điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức và các giải pháp khác ở lớp 5 tại các trường tiểu học nhằm đáp ứng Chương trình GDPT 2018 đã được thấy rõ qua đánh giá của một số giáo viên dạy lớp 6 ở trường THCS. Cô Võ Thị Hợp (Trường THCS Đậu Quang Lĩnh, huyện Đức Thọ) chia sẻ: “Việc học Tập làm văn các em đã vận dụng, tiếp cận khá tốt ngay từ đầu năm học, không lúng túng như những năm học trước; kỹ năng đọc của nhiều học sinh khá tốt”.

“Các em đã vượt qua sự lúng túng, viết chậm ban đầu và bắt nhịp khá nhanh ở ngay đầu học kỳ I”, cô Lưu Thị Loan (Trường THCS Chu Văn An, Hương Khê) đánh giá đồng thời khẳng định: Do có sự tiếp cận ở lớp 5 nên các em nắm được kiến thức, cách tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của mỗi giáo viên.

Cô Đặng Thành Vinh (Trường THCS Đại Thành, huyện Cẩm Xuyên) cho biết: “Phần lớn học sinh lớp 6 chủ động tiếp cận Chương trình GDPT 2018. Các em tự tin trong học tập, mạnh dạn phát biểu ý kiến, hoàn thành các bài tập. Học sinh có tinh thần hợp tác tốt, nhiều em sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ được giao từ giáo viên. Khả năng tự đọc hiểu dần được nâng cao nên trò khá hào hứng, hăng say tìm hiểu, xây dựng bài. Năng lực nói và nghe, kỹ năng nói, thuyết trình đã tốt hơn nhiều, các em đã mạnh dạn thể hiện chính kiến của bản thân, chủ động theo dõi để đưa ra những nhận xét, đưa ra câu hỏi thắc mắc khi nghe bạn trình bày.

Chia sẻ kinh nghiệm tiếp nhận lứa học sinh chuyển cấp, chuyển chương trình, cô Vinh trao đổi: Đầu năm học, dựa trên bản đánh giá của giáo viên dạy lớp 5, giáo viên dạy ở lớp 6 phải gần gũi, quan tâm, động viên một số học sinh khi viết còn chậm, đọc hiểu còn hạn chế, ít chú ý tự học và thiếu tích cực, tự giác trong học tập để giúp các em tiếp cận bài học tốt hơn.

Với thuận lợi của trường liên cấp, sau 2 năm nhận học sinh chuyển cấp, cô Trần Thị Thanh Hương (Trường TH&THCS Kỳ Hoa, thị xã Kỳ Anh) rút ra bài học: Khi mới vào học các em còn rụt rè nên thường đang sa vào đọc, chưa trình bày được đúng yêu cầu của ngôn ngữ nói; chưa phối kết hợp tốt với các điệu bộ cử chỉ để diễn đạt điều mình muốn trình bày; chưa thành thạo trong việc lập được dàn ý chi tiết cho một bài văn…

Tuy nhiên, do đã được nắm bắt về nội dung, phương pháp dạy học ở lớp 5 nên giáo viên dạy lớp 6 chủ động điều chỉnh, hỗ trợ để các em tiếp cận được nhanh chóng hơn. Vậy nên, sau thời gian ngắn, các em đã mạnh dạn hơn khi trao đổi ý kiến, ngữ điệu nói tốt hơn, lưu loát hơn khi trình bày kết quả học tập của cá nhân cũng như của nhóm….

Kỹ năng lập dàn ý chi tiết cho bài văn và sức viết cũng tốt hơn. Đặc biệt là các em đã biết nói - nghe tương tác trong từng giờ học nên nhiều năng lực, phẩm chất được hình thành. Học sinh đã tích cực, chủ động trong việc thực hiện nhiệm vụ học tập ở lớp cũng như ở nhà. Tình trạng học thụ động, đối phó đã được cải thiện rõ rệt.