Đấu giá 'Người hát dân ca' của Nguyễn Phan Chánh

Tác phẩm sơn dầu “Người hát dân ca” của danh họa Nguyễn Phan Chánh sắp lên sàn đấu giá của Sotheby’s Paris vào trung tuần tháng 6/2024.

Với những giao thoa Đông - Tây về cả kỹ thuật và tư tưởng, đây có thể coi là một trong những kiệt tác hiếm có, góp phần sớm định hình Nguyễn Phan Chánh như một tên tuổi tiên phong đặt nền móng cho mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

Tranh hiếm “tái xuất” sau 90 năm

Ngày 27/5, nhà nghiên cứu Ace Lê - Giám đốc thị trường Việt Nam của hãng Sotheby’s xác nhận với Báo GD&TĐ về bức tranh sơn dầu của họa sĩ Nguyễn Phan Chánh được phát hiện tại Pháp, và sẽ đưa lên phiên đấu giá Sotheby’s Paris ngày 14/6 tới.

Tác phẩm có tên “Les Chanteuses de Campagne” (Người hát dân ca) được Nguyễn Phan Chánh thực hiện bằng sơn dầu trên toan khổ lớn với kích thước 90,5 x 102,5cm vào năm 1930 - thời gian ông tốt nghiệp khóa đầu tiên Trường Mỹ thuật Đông Dương tại Hà Nội.

Nguyễn Phan Chánh là một tên tuổi tiêu biểu cho mỹ thuật Đông Dương. Ông kế thừa phương pháp tạo hình hàn lâm Tây phương và giao thoa những kỹ thuật này với họa pháp tranh lụa phương Đông, đưa chất liệu lên đỉnh cao với những kiệt tác kinh điển như “Chơi ô ăn quan” hay “Lên đồng”. Tác phẩm “Người hát dân ca” thể hiện một cách độc đáo tinh thần giao thoa ấy.

Ông Ace Lê nhận định rằng, tuy là sơn dầu nhưng họa sĩ đã vẽ triện đỏ họa danh “Hồng Nam” (phía Nam núi Hồng Lĩnh), biên một bài thơ tiếng Hán theo lối vẽ văn nhân họa trên lụa phương Đông, ở dưới vẫn ký thêm “Nguyễn Phan Chánh 1930” bằng chữ Quốc ngữ.

Ngay từ sớm, Nguyễn Phan Chánh đã chọn cho mình một lối đi riêng với những chủ đề người lao động và làng quê giản dị mang đậm tinh thần nông thôn Bắc Kỳ, khác hẳn so với phong cách đài các lãng mạn của các bạn cùng thời bấy giờ như “bộ tứ” Phổ - Thứ - Lựu - Đàm, vốn đều xuất thân từ tầng lớp quan lại.

Với tông nâu trầm đặc trưng của Nguyễn Phan Chánh, “Người hát dân ca” vẽ hai cô gái ngồi xổm đối diện nhau, đội nón quai thao, cầm quạt, bận áo nâu quần lĩnh, đi chân đất.

Bố cục kim tự tháp chặt chẽ, tạo tương quan cận - viễn theo kỹ thuật Tây phương, được xẻ ngang bằng một đường kẻ vách đất, tạo cho người xem cảm giác như đang ngồi xổm bên cạnh hai ca nương một cách suồng sã mà gần gũi.

Vì tính đặc sắc của tác phẩm, Victor Tardieu đã tuyển bức “Người hát dân ca” gửi đi tham dự Đấu xảo Thuộc địa 1931 tại Paris cùng những tác phẩm lụa của Nguyễn Phan Chánh như “Bữa cơm” hay “Cô hàng ốc”. Tháng 1/1931, tàu hơi nước S.S.Chantilly chở các tác phẩm của sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương rời cảng Hải Phòng đến Marseille để trưng bày trong cuộc đấu xảo.

Các tác phẩm này lập tức gây được tiếng vang lớn ở Pháp, và hầu hết tranh của Nguyễn Phan Chánh đều được các nhà sưu tập chọn mua. Tháng 7/1931, ban tổ chức sự kiện đã làm một đêm tiệc cho hiệp hội y sĩ Pháp để thưởng lãm, và tác phẩm “Người hát dân ca” đã được một cặp vợ chồng bác sĩ sưu tập.

Tác phẩm được giữ trong tư gia từ năm 1931 rồi truyền xuống đời cháu. “Sau hơn 90 năm, đây là lần đầu tiên tác phẩm được giới thiệu tới công chúng. Đây là tác phẩm rất quan trọng nên đã được phân tích rất kỹ lưỡng ở các khía cạnh thị giác, lai lịch và pháp khoa”, ông Ace Lê nói.

Hiệu trưởng Victor Tardieu cùng các sinh viên Khóa I (1925 - 1930) Trường Mỹ thuật Đông Dương (từ trái qua: Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Georges Khánh, Nguyễn Phan Chánh, Công Văn Trung, Lê Văn).

Ẩn số nào cho tác phẩm hiếm?

Theo tư liệu còn lại, ngay khi tác phẩm vừa ra đời và trước khi được gửi sang Paris, “Người hát dân ca” đã được triển lãm tại phòng trưng bày của Trường Mỹ thuật Đông Dương tại Hà Nội vào năm 1930.

Trong một bức ảnh tư liệu, bức tranh được bày cùng “Chân dung cô Phượng” của Mai Trung Thứ - tác phẩm được gõ búa tại Sotheby’s năm 2021 với mức giá kỷ lục 3,1 triệu USD, và hiện đang là tác phẩm Việt có giá gõ búa cao nhất lịch sử. “Người hát dân ca” đang được Sotheby’s đưa ra mức giá dự kiến là 600.000 – 900.000 EUR (khoảng 16 – 25 tỷ đồng).

'Người hát dân ca' nằm trong danh sách tác phẩm gửi đến Cục Đông Dương tại Paris ngày 25/1/1931 để chuẩn bị cho Đấu xảo Thuộc địa 1931.

Trao đổi với Báo GD&TĐ, nhà nghiên cứu Lý Đợi cho hay, trước năm 1930, Nguyễn Phan Chánh đã là họa sĩ, nhưng vẫn rất “tơ tưởng” với vật liệu sơn dầu, đây là lý do chính để ông thi vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và tốt nghiệp năm 1930, khóa đầu tiên.

Ở những năm học cuối, từ năm 1928 Nguyễn Phan Chánh đã sáng tác nhiều tranh sơn dầu, tác phẩm “Les Chanteuses de Campagne” là kết quả của giai đoạn này. Sau năm 1930, ông gần như bỏ hẳn sơn dầu để chuyên tâm với lụa, với cách vẽ lụa mảng miếng lớn được chắt lọc từ kỹ thuật sơn dầu.

“Vì sao Nguyễn Phan Chánh chọn vẽ lụa thì ông có chia sẻ, nhưng tại sao rời xa sơn dầu thì gần như không thấy ông nói gì. Nếu thẳng thắn so sánh hai vật liệu, thì quá rõ ràng, Nguyễn Phan Chánh thành công nổi bật với lụa, còn sơn dầu thì chưa.

Thành công từ việc canh tân vật liệu lụa, mang đến những bố cục tạo hình mới, kể những câu chuyện Việt Nam đầy mới mẻ về thị giác, thẩm mỹ”, ông Lý Đợi cho biết.

Nguyễn Phan Chánh với lụa, Nguyễn Gia Trí với sơn mài, Nguyễn Tư Nghiêm với bột màu… là những cõi riêng của hội họa hiện đại Việt Nam thời kỳ đầu.

Ba họa sĩ này đều nắm căn bản kỹ thuật sơn dầu, nhưng đã nhanh chóng nhận ra cõi lòng mình thuộc về nơi khác, nên dần rời đi. Họ có sự kiêu hãnh của tuổi trẻ An Nam đang trong các làn sóng cách mạng, tư tưởng, văn hóa - nghệ thuật của thập niên 1930.

“Trở lại với tác phẩm “Les Chanteuses de Campagne” với giá dự kiến từ 600.000 - 900.000 EUR, tôi nghĩ khó đạt giá trần 900.000 EUR, nhưng để kiện toàn bộ sưu tập về Nguyễn Phan Chánh, thì sơn dầu là tác phẩm hiếm gặp”, nhà nghiên cứu Lý Đợi nêu nhận định.