Không lựa chọn nào dẫn đến con đường cùng
Johanna Ortis, 22 tuổi, sinh viên ngành Thiết kế xây dựng cùng các bạn trong lớp đang trong giờ thực hành tại Trường dạy nghề Omnia, một trong những trường dạy nghề lớn nhất tại Phần Lan.
Johanna cho biết cô mới vào học được 2 tuần và chương trình học ở đây dự kiến sẽ kéo dài 2 năm. Khi chúng tôi, nhóm các nhà báo từ nhiều nước được mời đến tham quan trường, ngạc nhiên hỏi tại sao lại là “dự kiến”, cô giải thích điều này phụ thuộc hoàn toàn vào thời gian dành cho việc học và khả năng tiếp thu của cô.
Cô gái trẻ tốt nghiệp xong chương trình phổ thông nhưng không thi vào các trường đại học luôn mà muốn học trường nghề để trải nghiệm công việc thực tế trước. Cô đi làm chạy bàn cho nhà hàng một thời gian trong khi tìm hiểu các ngành nghề rồi quyết định chọn nghề này.
Johanna Ortis, 22 tuổi, sinh viên ngành Thiết kế xây dựng đang thực hành
“Qua thời gian học nghề thiết kế xây dựng tại đây, tôi thấy yêu thích công việc này và dự định tốt nghiệp xong sẽ vào học Đại học ngành Kiến Trúc để tìm hiểu sâu hơn về nghề,” Johanna nói.
Cô bạn cùng lớp, Inka Godhenhjeln, 25 tuổi lại có bước rẽ ngang đặc biệt hơn. Học xong phổ thông, Inka đã theo học nghề nấu ăn và đang làm đầu bếp cho một nhà hàng được 3 năm. Gần đây Inka bắt đầu thích thiết kế xây dựng và thi vào học 3 buổi/tuần ngoài thời gian đi làm.
Sự linh hoạt có thể là điều đặc biệt nhất trong hệ thống giáo dục nói chung và đào tạo nghề nói riêng tại Phần Lan, đất nước đang khiến thế giới kinh ngạc với nhiều sáng kiến táo bạo, mang lại hiệu quả bất ngờ trong giáo dục.
Tại đây, các bạn trẻ được tạo cơ hội quyết định nghề nghiệp sớm hơn. Sau khi hoàn thành 9 năm học ở bậc giáo dục cơ bản, ở độ tuổi 16, các bạn trẻ sẽ lựa chọn học tiếp 3 năm trung học hoặc thi vào trường dạy nghề. Thời gian học trung học sẽ kéo dài 3 năm trong khi các khóa học nghề cũng kéo dài khoảng 2-3 năm. Những người chọn theo học trung học thường có dự định thi vào các trường đại học, trong khi các bạn chọn học nghề thì sẽ có thể ra đi làm hoặc cũng thi vào đại học nếu muốn.
“Ở đây, bạn chọn học nghề không có nghĩa là sẽ kết thúc con đường học vấn,” bà Annu Lehtinen, Quản lý dự án tại trường Omnia nói. “Bạn hoàn toàn có thể tiếp tục học theo học đại học và cao hơn nữa sau khi học xong tại trường dạy nghề. Và điều này đang khuyến khích nhiều bạn trẻ theo học nghề hơn.”
Omnia là trường dạy nghề lớn nhất Phần Lan với hơn 10.000 sinh viên đang theo học khoảng 100 ngành nghề. Cũng như tất cả các trường công lập khác trong hệ thống giáo dục từ mầm non đến đại học, sinh viên được miễn học phí. Sau tốt nghiệp, những ai theo học các khóa học chuyên sâu thì mới phải đóng học phí.
“Ở đây học viên có thể đăng ký thi tuyển ở bất kỳ thời điểm nào trong năm, và học viên được xét tốt nghiệp lúc nào là tùy thuộc vào quá trình học của họ,” bà Annu nói. “Sinh viên tốt nghiệp không có phân loại giỏi, khá hay trung bình mà chúng tôi đảm bảo tất cả họ đều đạt yêu cầu. Chúng tôi cũng thường xuyên tổ chức các buổi giới thiệu về trường hướng tới đối tượng thanh niên từ 19-26 tuổi chưa có việc làm để tư vấn giúp họ chọn được một nghề phù hợp để học.”
Thầy giáo Juhami Horelli tại khoa dạy nghề mộc cho sinh viên
Tất cả học viên đều được dạy để trở thành ông/bà chủ
Ở một xã hội đề cao giáo dục, nơi mọi người đều được tạo cơ hội bình đẳng trong học tập, việc cạnh tranh tìm việc sau khi ra trường của sinh viên Phần Lan thường rất khắc nghiệt. Các trường học tại đây đang tập trung trang bị cho học viên các kỹ năng để trở thành chủ doanh nghiệp, để tự tạo ra việc làm cho mình và cho xã hội.
Tại sự kiện giáo dục lớn nhất Bắc Âu Dare To Learn 2018 mới được tổ chức giữa tháng 9/2018, rất nhiều du khách đã choáng ngợp trước các sản phẩm, dịch vụ chất lượng của gần 30 doanh nghiệp start-up trong lĩnh vực giáo dục.
Nhiều doanh nghiệp được sáng lập và điều hành bởi các bạn còn rất trẻ, đầy hoãi bão, tự tin và nhiệt huyết khi thuyết trình, giới thiệu về các sản phẩm của mình. Ngay cả công ty tổ chức sự kiện Dare To Learn thu hút hàng ngàn chuyên gia và doanh nghiệp trong lĩnh vực giáo dục cũng được khởi xướng và điều hành bởi một nhóm sinh viên trẻ tuổi. Vậy giáo dục Phần Lan đã tạo ra những chủ doanh nghiệp trẻ tuổi tài năng đó như thế nào?
Các học sinh học theo nhóm để thảo luận
Đến thăm trường phổ thông Vesala ở thủ đô Helsinki dành cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 9, mỗi lớp học với khoảng 15-20 học sinh được chia thành nhiều nhóm nhỏ để thảo luận với hầu hết các môn. Thầy giáo hiệu trưởng Juha Juvonen nói trường Vesala cũng như nhiều trường học khác tại Phần Lan đang áp dụng mô hình phá bỏ các bức tường ngăn cách giữa các lớp học để học sinh có cơ hội được thảo luận với nhóm lớn hơn đến từ các lớp khác nhau.
“Hợp tác và làm việc nhóm là một kỹ năng quan trọng cho việc học tập và làm việc sau này của học sinh,” thầy Juha nói. “Chúng tôi đang tập trung phát triển kỹ năng này nhiều hơn cho các em. Các lớp học ở đây không có lớp trưởng hay nhóm trưởng được bầu mà tất cả học sinh sẽ thay phiên nhau đảm nhiệm và rèn luyện kỹ năng lãnh đạo.”
Tại trường dạy nghề Omnia, các học viên được đào tại không phải chỉ để tìm việc mà còn để tạo được việc làm cho mình và cho người khác.
Ngoài học lý thuyết với các giáo viên, sinh viên được tạo điều kiện tiếp xúc thường xuyên với các doanh nghiệp hoạt động trong ngành nghề mình theo học. Trường có nhiều gian hàng giới thiệu và bán sản phẩm của các doanh nghiệp và sinh viên làm được. Sinh viên được dạy cách tiếp thị sản phẩm của mình thông qua các sự kiện được tổ chức thường xuyên trong khuôn viên trường. Tiền bán sản phẩm của sinh viên sẽ được gửi về khoa để mua nguyên liệu và sinh viên sẽ được cộng điểm.
Thầy giáo Juhami Horelli tại khoa dạy nghề mộc cho biết sinh viên năm đầu tiên phải làm được 4 sản phẩm theo mẫu thiết kế của giáo viên. Sang năm sau họ phải tự thiết kế các mẫu riêng của mình và giáo viên sẽ đánh giá. Những sản phẩm tốt được khuyến khích sản xuất và bày bán tại gian hàng của trường.
“Khoảng 10 năm trước, học sinh Phần Lan cũng chỉ chọn học nghề khi không thi vào được đại học,” thầy Juhami nói. “Bây giờ tình thế đã thay đổi khi tấm bằng đại học cũng khó xin việc hơn, nhiều người lại chuyển sang chọn học nghề để có việc làm thực tế và cơ hội khởi nghiệp sớm hơn.”
Theo bà Annu, khoảng 80% sinh viên trong trường tốt nghiệp có thể tìm được việc làm hoặc tự khởi nghiệp. Tại đây, các ngành nghề đang được theo học nhiều bao gồm Quản trị doanh nghiệp, Chăm sóc sức khỏe và Thẩm mỹ.”
Lúc chúng tôi đến thăm gian hàng giới thiệu sản phẩm của trường Omnia, anh Tatu Perimaki, cựu sinh viên của khoa dạy nghề mộc đang quay lại để mang thêm một thùng sản phẩm để bày bán tại đây.
“Tôi mới ra trường được hơn một năm và hiện tại có mở một công ty thiết kế và sản xuất đồ gỗ gia dụng,” anh Tatu nói. “Nhiều sản phẩm do tôi thiết kế hồi còn là sinh viên đang được bán rất tốt ở đây. Và cửa hàng vẫn đặt hàng tôi sản xuất tiếp.”
Có vẻ như các trường học tại Phần Lan đang đi đúng hướng và góp phần vào giảm số người thất nghiệp tại nước này. Theo trang Tradingeconomics.com, tỷ lệ thất nghiệp tại Phần Lan đã giảm xuống còn 6,5% tính đến tháng 7/2018 từ mức 7,5% cùng kỳ năm ngoái. Đây là tỉ lệ thất nghiệp thấp nhất kể từ tháng 11/2011 tại nước này.
Và đào tạo khởi nghiệp cũng được dự báo là xu thế mới của giáo dục trong tương lai. Trong bài trao đổi về mô hình giáo dục cho năm 2026 tại buổi bế mạc sự kiện Dare To Learn 2018, Tiến sỹ Pramath Raj Sinha, người sáng lập Trường Kinh Doanh Ấn Độ, nhấn mạnh rằng chương trình giảng dạy cho học sinh phổ thông sẽ bao gồm cả các kỹ năng khởi nghiệp và bán hàng.
