Nặng lòng với quê hương, ông Vi Văn Phúc (ở huyện Con Cuông, Nghệ An) biến căn nhà sàn của mình thành “bảo tàng”, lưu giữ hàng nghìn hiện vật của đồng bào Thái.
Nặng lòng với văn hóa Thái
Con Cuông là huyện miền núi biên giới nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Nghệ An. Nơi đây có nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống, như người Thái, Kinh, Đan Lai… tạo nên sự đa sắc màu về văn hóa. Thế nhưng, trong cuộc sống hiện đại ngày nay, nhiều phong tục tập quán tốt đẹp của đồng bào đứng trước nguy cơ bị mai một.
Nằm bên Quốc lộ 7A đoạn qua thị trấn Con Cuông (huyện Con Cuông), nhiều năm qua căn nhà sàn 2 tầng của ông Vi Văn Phúc (SN 1945) trở thành điểm tham quan quen thuộc của các em học sinh và khách du lịch.
Căn nhà sàn rộng chừng 300m2 là nơi gia đình sinh hoạt, cũng là nơi ông Phúc trưng bày hơn 1.000 cổ vật, đồ dùng, tài liệu văn hóa... của đồng bào Thái.
Sinh ra và lớn lên ở xã biên giới Môn Sơn (huyện Con Cuông) vùng đất có bề dày lịch sử, văn hóa Thái. Từ thuở nhỏ, ông Phúc được cha mẹ, ông bà kể về những câu chuyện, tập tục, lễ hội của đồng bào. Điệu hát, tiếng cồng, tiếng khua luống cứ thế ăn sâu vào tiềm thức, nuôi dưỡng tâm hồn chàng trai bản.
Năm 1992, sau thời gian làm việc tại địa phương, ông Phúc chuyển công tác ra thị trấn Con Cuông. Mỗi lần về quê, ông lại đau đáu khi thấy nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào dần đi vào quên lãng. Nhiều đứa trẻ không còn biết nói tiếng Thái, những vật dụng truyền thống bị vứt bỏ để thay thế bằng đồ dùng hiện đại.
Để lưu giữ nét đẹp truyền thống của dân tộc, ông Phúc sưu tầm những cổ vật, đồ dùng gắn liền với người Thái. “Đầu tiên tôi chuyển căn nhà sàn từ quê ra, sau đó mới bắt đầu sưu tầm những vật dụng gắn liền với đời sống, văn hóa”, ông Phúc chia sẻ.
Trong những chuyến đi, có dịp ghé thăm các bản, làng ở tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa… thấy món đồ nào ưng ý, ông Phúc đều đến hỏi mua. Biết được mục đích tốt đẹp của ông, nhiều người đã chủ động biếu tặng.
Sau hàng chục năm sưu tầm, đến lúc nghỉ hưu, ông Phúc đã sở hữu một “kho báu văn hóa” đồ sộ và đa dạng chủng loại. Chúng được ông trưng bày thành từng nhóm theo chức năng và ý nghĩa một cách khoa học.
Dưới tầng trệt, ông Phúc trưng bày các dụng cụ sản xuất, săn bắt, hái lượm, đồ sinh hoạt hàng ngày cho đến những nhạc cụ truyền thống, đồ thờ cúng, ma chay… Trong số đó, nhiều hiện vật có kích thước rất lớn như chiếc thuyền độc mộc nguyên khối dài gần 10m, bộ khung cửi và chiếc quay tơ.
Đặc biệt hơn cả là 2 bộ cửa gỗ nguyên khối, được chạm khắc hình các con vật như trâu, bò, lợn, gà, vịt... Hay chiếc ghế dài bằng gỗ được chạm khắc hoa văn tỉ mỉ.
Trong khi đó, tầng hai được ông Phúc thiết kế trưng bày các hiện vật quý hiếm, có giá trị văn hóa như: Trang phục, đồ tế khí, văn tự cổ… Góc nhỏ cuối gian nhà, ông bố trí một không gian bếp của người Thái xưa với đầy đủ các vật dụng nấu ăn.
Thông qua các hiện vật, du khách tham quan có thể hình dung đầy đủ cuộc sống, những nét văn hóa của người Thái. Trong đó, có cả những tầng lớp nông dân hay tầng lớp giàu có lúc bấy giờ.
“Trong số hiện vật mà tôi trưng bày, món đồ thiêng liêng nhất gắn với nhiều kỷ niệm là chiếc khung cửi mà ngày xưa mẹ vẫn dùng kéo sợi. Cứ mỗi lần nhìn thấy nó, tôi lại rưng rưng xúc động”, ông Phúc tâm sự.
 |
Dụng cụ, đồ dùng sinh hoạt của đồng bào người Thái được trưng bày. |
Gìn giữ văn hóa cho đời sau
Không chỉ sưu tầm, ông Phúc còn nghiên cứu và có kiến thức sâu rộng về từng đồ vật. Ông giới thiệu, trong quá trình người dân giã gạo, để đỡ nhàm chán và mệt nhọc, thỉnh thoảng họ lại khua thêm một vài nhịp vào thành luống (cối giã gạo bằng gỗ).
“Tiếng gõ phát ra nghe vui tai, xua tan mọi phiền muộn trong những ngày lao động vất vả. Trải qua thời gian, tiếng gõ thành nhịp điệu, rồi trở thành một loại hình diễn xướng dân gian được người Thái biểu diễn trong các dịp lễ, Tết”, ông Phúc chia sẻ.
Trong căn nhà sàn chật kín đồ vật, thế nhưng ông Phúc vẫn cảm thấy tiếc nuối vì số lượng hiện vật, văn tự cổ ghi chép về các tập tục tâm linh sưu tầm được vẫn còn ít.
Người đàn ông này tâm sự, hiện nay nhiều người trẻ đã không còn biết nói chuyện, viết chữ Thái. Vì thế mà hàng năm, trong các dịp họp họ, ông Phúc luôn nhắc nhở các con, khi về nhà cố gắng phải nói chuyện với nhau bằng tiếng đồng bào.
Trong cuốn gia phả của dòng họ Vi, ông Phúc cũng biên soạn, lồng ghép rất nhiều phong tục, tập tục của đồng bào Thái, đặc biệt là tục lệ ma chay, cưới hỏi… với hy vọng con cháu sau này biết được.
Ông Phan Anh Tài, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Con Cuông cho biết, đồng bào Thái chiếm đến 72% dân số toàn huyện, công tác bảo tồn văn hóa các dân tộc luôn được chính quyền địa phương quan tâm.
 |
Ông Vi Văn Phúc bên những hiện vật sưu tầm. |
“Bộ sưu tập của ông Vi Văn Phúc chính là bảo tàng vô giá đối với đồng bào người Thái. Đây là một nỗ lực đáng khen ngợi, góp phần bảo tồn và phát huy những nét đẹp, giá trị, phong tục truyền thống của dân tộc”, ông Tài chia sẻ.
Trong kế hoạch xây dựng huyện Con Cuông thành thị xã theo hướng đô thị sinh thái vào năm 2030, chính quyền địa phương đã tập trung chỉ đạo phát huy bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc Thái gắn với phát triển du lịch. Toàn huyện hiện đã xây dựng được 32 câu lạc bộ dân ca, dân vũ dân tộc Thái, trong đó có một câu lạc bộ cấp huyện.
Đặc biệt, Chính phủ đã có quyết định phê duyệt Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1 từ năm 2021 - 2025. Đây là tín hiệu tích cực, là động lực giúp bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số nói chung, dân tộc Thái nói riêng.
