Bảo vệ trẻ bằng cách thành thực
Bà Nguyễn Thu Hiền, nguyên giảng viên Khoa Tâm lý học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, mất mát và nỗi đau có tác động đáng kể đối với con người về mặt tâm lý. Mất mát thường được gắn với những thứ có thể lấy lại được. Trong khi đó, nỗi đau có thể liên quan tới những điều mang tính vĩnh viễn như thành viên trong gia đình qua đời. Điều khiến việc vượt qua nỗi đau khi người thân qua đời khó đến vậy là do quá trình nhận thức và chấp nhận rằng người đó sẽ không trở lại.
Theo bà Hiền, phản ứng của trẻ khi người thân qua đời tùy thuộc vào độ tuổi và trải nghiệm cuộc sống trước đó của trẻ. Mỗi trẻ lại có phản ứng khác nhau.
Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi thường không hiểu rằng cái chết là vĩnh viễn và có thể hỏi liệu người mới qua đời có trở về hay không. Trẻ có thể có các hành vi khác như níu lấy người chăm sóc hoặc thể hiện hành vi rút lui, né tránh. Những hành vi này rất phổ biến và sẽ dừng sau một khoảng thời gian nhất định.
Độ tuổi từ 6 tới 11 bắt đầu hiểu rằng cái chết là mãi mãi. Một số trẻ 6 tuổi có thể vẫn gặp khó khăn trong việc hiểu khái niệm này và có thể lo lắng rằng những người thân trong gia đình và bạn bè sẽ qua đời. Trẻ có thể bắt đầu đặt ra thêm nhiều câu hỏi và muốn hiểu xem chuyện gì đã xảy ra. Trẻ có thể thể hiện nỗi đau buồn bằng sự tức giận và cảm thấy đau nhức về thể chất.
Thanh thiếu niên từ 12 tuổi trở lên hiểu rằng cái chết là điều không thể thay đổi và xảy ra với tất cả mọi người, bao gồm chính các em. Các em thường muốn tìm hiểu lý do của sự việc. Phản ứng của các em đa dạng và có thể bao gồm thờ ơ, tức giận, buồn bã tột độ và kém tập trung.
Hãy nhớ rằng, các cảm xúc hoặc hành vi khác nhau sẽ xuất hiện không theo giai đoạn cụ thể, cố định. Phản ứng của trẻ rất khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi, khả năng nhận thức, mối quan hệ của trẻ với người mới mất, cách các thành viên khác trong gia đình phản ứng, cũng như văn hóa và xã hội nơi trẻ sinh sống.
Từ những ảnh hưởng đó, việc báo tin buồn cho trẻ như thế nào khi người thân qua đời cũng cần khéo léo. Điều quan trọng nhất là không che giấu và trì hoãn việc nói sự thật với trẻ. Muốn bảo vệ trẻ là hành vi tự nhiên, nhưng điều tốt nhất là hãy thành thực. Nói với trẻ về điều đã xảy ra cũng sẽ khiến trẻ tin tưởng bạn hơn và giúp trẻ đối mặt tốt hơn khi người thân qua đời.
“Hãy tìm một nơi an toàn và yên tĩnh để nói chuyện với trẻ và nghĩ kĩ về những điều bạn sẽ nói. Nếu là trẻ nhỏ và trẻ có vật yêu thích, đồ chơi, hay vật khiến trẻ cảm thấy thoải mái và thích mang theo, hãy để trẻ cầm vật đó. Hãy nói chậm và ngắt nghỉ thường xuyên để trẻ có thời gian hiểu và bạn cũng có thời gian để kiểm soát cảm xúc của chính mình”, bà Hiền nói.
Cũng theo bà Hiền, hãy đồng cảm và thành thật với trẻ ở mọi độ tuổi, đảm bảo rằng bạn nói rõ ràng với trẻ nhỏ và không dùng uyển ngữ. Sử dụng từ ngữ như “chúng ta ‘mất’ ai đó” sẽ làm trẻ nhỏ bối rối hơn vì trẻ không hiểu điều đó nghĩa là gì.
Cùng giáo viên hỗ trợ
Theo tài liệu mà UNICEF cung cấp, nhà tâm lý học, Tiến sĩ Lisa Damour đưa ra lời khuyên: “Người lớn nên sử dụng giọng nói ấm áp và dịu dàng như “Bố mẹ có tin rất buồn. Ông của con đã qua đời. Điều đó có nghĩa là cơ thể ông dừng hoạt động và chúng ta sẽ không thể gặp lại ông được nữa”. Việc sử dụng ngôn từ trực tiếp như vậy có thể khó khăn đối với bậc cha mẹ, nhưng nói thật và rõ ràng là điều quan trọng”.
Theo Tiến sĩ Lisa Damour, người lớn sẽ cần cho trẻ thời gian để tiếp thu thông tin. Trẻ nhỏ có thể phản ứng bằng cách tỏ ra là không nghe. Hãy kiên nhẫn và đợi trẻ chú ý. Đồng thời, hãy chuẩn bị với việc trẻ có thể lặp lại các câu hỏi, ngay tại lúc đó và trong nhiều ngày, nhiều tuần tiếp theo.
Hãy kiểm tra xem trẻ có lối suy nghĩ “lạ kỳ” nào hay không. Một số trẻ có thể lo lắng rằng lời nói hoặc hành động của trẻ gây ra cái chết đó. Ở mọi độ tuổi, trẻ đều có thể cảm thấy có lỗi. Vì vậy, hãy kiểm tra xem trẻ có cảm thấy mình phải chịu trách nhiệm về điều đó theo bất kỳ cách nào hay không.
Bên cạnh đó, cần duy trì lịch sinh hoạt hàng ngày nhiều nhất có thể. Cố gắng duy trì lịch hàng ngày như thường lệ với thời gian dành cho các hoạt động như dọn dẹp, học tập, tập thể dục và vui chơi. Đồng thời, đảm bảo rằng những người bạn khác của trẻ được giáo viên hoặc cha mẹ các em thông báo về những gì đã xảy ra để các em có thể hỗ trợ trẻ khi trở lại trường học.
Ngoài ra, hãy nhớ chăm sóc cho sức khỏe thể chất và tâm thần của chính bạn. Bạn cũng đang đau buồn. Bạn có thể gặp khó khăn khi hỗ trợ con bạn trong khi giải quyết cảm xúc của chính mình. Do đó, bạn cần dành thời gian cho bản thân. Bạn không thể giúp trẻ nếu chính bạn không khỏe. Hãy ngủ đủ giấc, ăn đủ chất, tập thể dục, dành thời gian để thư giãn và gặp người có thể hỗ trợ bạn về mặt cảm xúc. Tránh thực hiện các hành vi có hại như sử dụng nhiều đồ có cồn.
