Thói quen trốn tránh thực tại
“Mình nên dừng lại”. Đây có thể là lời tự nhủ mà không ít người nói khi lướt qua hết bài đăng này đến bài đăng khác trên mạng xã hội. Có thể chúng ta đã định làm điều gì đó khác, nhưng thay vào đó lại đánh mất cơ hội vì “dán mắt” vào vô số bài đăng và thông tin mạng xã hội - một hiện tượng thường được gọi là “doomscrolling”.
Tiến sĩ Craig N. Sawchuk, nhà tâm lý học tại Mayo Clinic (Mỹ), chia sẻ, thuật ngữ “doomscrolling” được ra đời vào năm 2020. Trong những ngày đầu của đại dịch Covid-19, nhiều người bị mắc kẹt ở nhà. Đó là thời điểm họ phụ thuộc nhiều vào điện thoại, máy tính và tivi để giải trí. Tuy nhiên, những thiết bị này đã khiến mọi người tiếp xúc với vô số thông tin tiêu cực.
Trong những ngày đầu của đại dịch, nhiều người liên tục tìm kiếm thông tin về Covid-19. Tuy nhiên, không có lượng thông tin nào có thể dập tắt sự bất định, lo sợ, khiến mọi người mắc kẹt trong một vòng lặp không hồi kết của việc tìm kiếm, tìm thấy thông tin tiêu cực và tiếp tục tìm kiếm thêm. Mặc dù, những ngày đầu của Covid-19 đã qua từ lâu, nhưng nhiều người vẫn có thói quen “nghiện” xem những nội dung ngắn trên mạng.
Các chuyên gia nhận định, việc lướt quá nhiều những nội dung ngắn trên mạng xã hội có thể tác động tiêu cực tới sức khỏe tinh thần mọi người. Song, vấn đề khiến nhiều người băn khoăn là liệu, việc chỉ xem nội dung ngắn có đang trở thành thói quen xấu cố hữu của Gen Z không?
Tại Trường Đại học Bournemouth (Anh), sinh viên Greta Gustafsson chia sẻ: “Việc lướt web trở thành một thói quen gây nghiện và rất khó để quản lý thời gian cũng như suy nghĩ về việc ưu tiên điều đúng đắn. Lý do là tôi bị cuốn hút vào nội dung trên mạng. Đó là sự trốn tránh thực tại. Theo kinh nghiệm cá nhân, chẳng hạn như khi còn là sinh viên đại học, ngồi trong lớp, bạn sẽ thấy mọi người cứ 5 - 10 phút lại cầm điện thoại lên. Tuy nhiên, tôi phải cố gắng và kiểm soát điều đó một cách hợp lý”.
Zak Travess - sinh viên tại Trường Đại học Bournemouth, hiện có hơn 300.000 người theo dõi trên các nền tảng của mình, chia sẻ, việc có thể duy trì mối quan hệ lành mạnh với các nội dung ngắn trên mạng là điều vô cùng quan trọng.
Chia sẻ về vấn đề này, Tiến sĩ Elvira Bolat, chuyên gia về tiếp thị kỹ thuật số tại Trường Đại học Bournemouth cho biết, khi xem những nội dung ngắn, não bộ chúng ta sẽ giải phóng dopamine.
“Nó giống như một hệ thống khen thưởng trong não bộ, nơi bạn được giải trí rất nhanh. Tất nhiên, chúng ta muốn được giải trí thường xuyên hơn. Vì vậy, não bộ cuối cùng bị điều kiện hóa để lướt qua lướt lại. Kết quả là, chúng ta quên đi thời gian”, bà Bolat giải thích.
Trong khi đó, Tiến sĩ Karen Mansfield, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Viện Internet Oxford (Anh), cũng cho rằng, xem những nội dung ngắn thường xuyên có thể trở thành một thói quen xấu. Tuy nhiên, bà cho biết, cần nghiên cứu thêm để hiểu lý do tại sao. “Chúng ta là những sinh vật của thói quen. Vì vậy, nếu có xu hướng làm điều gì đó khá thường xuyên thì chúng ta sẽ tiếp tục làm điều đó. Điều chúng ta cần hiểu chính xác là loại nội dung nào có khả năng khiến giới trẻ khó rời mắt khỏi điện thoại và khó kiểm soát hành vi cá nhân”, Tiến sĩ Mansfield nhận định.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ, một nửa số thanh thiếu niên ở nước này dành ít nhất bốn giờ mỗi ngày cho việc sử dụng thiết bị điện tử. Ước tính toàn cầu cho thấy, người lớn có thể sử dụng Internet trung bình hơn sáu giờ mỗi ngày. Hiện, không có hướng dẫn y tế liên bang nào về số giờ sử dụng màn hình hằng ngày phù hợp với thanh thiếu niên hoặc người lớn. Các nhà nghiên cứu hiện chưa có đủ dữ liệu để hiểu đầy đủ về khái niệm “brainrot” và những hậu quả mà tình trạng này gây ra.
“Thực sự không có bằng chứng khoa học thống nhất nào về vấn đề này”, Tiến sĩ Andreana Benitez, Khoa Thần kinh học thuộc Đại học Y khoa Nam Carolina (Mỹ) cho biết.
Tuy nhiên, dữ liệu của CDC Mỹ cho thấy, cứ 4 thanh thiếu niên thường xuyên lướt web thì có 1 người cho biết đang cảm thấy lo lắng hoặc trầm cảm.
Một số nghiên cứu cũng chỉ ra các vấn đề liên quan đến việc sử dụng Internet quá mức. Thanh thiếu niên dành nhiều thời gian trước màn hình có thể dễ gặp phải các vấn đề sức khỏe tâm thần hơn, bao gồm trầm cảm, lo âu, rối loạn thiếu chú ý/tăng động, rối loạn thách thức chống đối, cũng như triệu chứng thể chất liên quan gồm đau nhức, chóng mặt hoặc buồn nôn.
Theo một phân tích dữ liệu năm 2024 từ Nghiên cứu Phát triển Nhận thức Não bộ ở Thanh thiếu niên, thì “brainrot” có thể liên quan đến sự mất nhạy cảm về mặt cảm xúc, quá tải nhận thức, suy giảm lòng tự trọng và các kỹ năng điều hành, bao gồm trí nhớ, khả năng lập kế hoạch cũng như ra quyết định.
Ảnh hưởng tới sự phát triển của não bộ
Hiện, không có bằng chứng nào cho thấy, việc dành nhiều giờ mỗi ngày trước màn hình đang thay đổi cấu trúc não bộ con người. Tuy nhiên, Tiến sĩ Costantino Iadecola, Giám đốc kiêm Chủ tịch Viện Nghiên cứu Não bộ và Tâm trí Gia đình Feil tại Trung tâm Y tế Weill Cornell (Mỹ) cảnh báo, những gì không diễn ra trong thời điểm trẻ sử dụng Internet mới có thể gây hại. Bởi, trẻ là những người vẫn đang trong giai đoạn phát triển não bộ.
Ông Iadecola cho biết, càng dành nhiều thời gian trước màn hình, người trẻ càng ít thời gian vận động thể chất hoặc tương tác trực tiếp với con người. Trong khi đó, đây là những hoạt động cung cấp cho não bộ đang phát triển những thông tin cảm giác và cảm xúc phức tạp, quan trọng.
“Sự phát triển của não bộ đòi hỏi sự đa dạng trong việc tiếp xúc. Khi sử dụng điện thoại, trẻ sẽ không có được những trải nghiệm khác. Chúng ta đang thay thế tương tác con người bằng tương tác nhân tạo. Song, tương tác nhân tạo thiếu đi sự phức tạp của trải nghiệm con người - những phản ứng bằng lời nói, cảm giác và cảm xúc mà chúng ta có sau khi tương tác với mọi người”, Tiến sĩ Iadecola giải thích.
Trong khi đó, Tiến sĩ Benitez cho biết, không chỉ cần chú ý tới thời gian sử dụng màn hình, mà nội dung trẻ xem cũng đóng vai trò quan trọng.
“Nếu ‘tiêu thụ’ quá nhiều nội dung trực tuyến chất lượng thấp, chúng ta sẽ dễ bị tiếp xúc với những thông tin có thể bóp méo nhận thức thực tế và gây hại cho sức khỏe tinh thần”, bà cảnh báo.
Ngoài ra, việc liên tục tiếp xúc với một lượng lớn nội dung tiêu cực cũng có thể khiến mọi người kiệt sức về mặt tinh thần. Tiến sĩ Benitez so sánh, việc sử dụng màn hình chỉ nên diễn ra trong thời gian ngắn, tương đương việc thỉnh thoảng ăn đồ ăn vặt.
“Một túi khoai tây chiên có thể không tệ, nhưng nếu bạn ăn ba túi cùng một lúc, đó có thể là vấn đề”, bà Benitez chia sẻ.
Sử dụng màn hình một cách thông minh
Tiến sĩ Benitez cho biết, việc giúp trẻ em và cả người lớn có một chế độ hoạt động trên Internet lành mạnh là điều không dễ. Bởi, phần lớn cuộc sống hiện đại, từ việc học đến mua sắm, giải trí và giao lưu, đều liên quan đến các ứng dụng trực tuyến.
“Với trẻ, màn hình là một phần cuộc sống của các em. Đó là cách các em tiếp nhận rất nhiều thông tin. Tuy nhiên, người lớn có trách nhiệm quản lý nội dung, đảm bảo rằng, trẻ đang tiếp cận với những nội dung tốt và theo cách không gây mệt mỏi về mặt tinh thần. Chúng ta cần đảm bảo rằng, các em đang sử dụng cả tư duy phản biện khi sử dụng màn hình”, chuyên gia gợi ý.
Tiến sĩ Benitez cũng cảnh báo rằng, cả trẻ em và người lớn không nên lướt web trước khi đi ngủ. Bởi, việc tiếp cận với những thông tin kích thích và tiếp xúc với ánh sáng khi cơ thể cần nghỉ ngơi có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Học viện Nhi khoa Mỹ (AAP) khuyến nghị, các gia đình nên cùng nhau lập kế hoạch sử dụng màn hình. Phụ huynh cũng nên khuyến khích việc con sử dụng các thiết bị điện tử trong việc xây dựng sự sáng tạo và kết nối với gia đình cũng như bạn bè. Bên cạnh đó, các phụ huynh nên nhấn mạnh tầm quan trọng của những hoạt động như thể thao, âm nhạc, nghệ thuật và sở thích khác.
AAP cũng lưu ý rằng, việc sử dụng màn hình ở một mức độ nào đó có thể “lành mạnh và tích cực”. Đây là một quan điểm mà cả Tiến sĩ Benitez và Iadecola đều đồng ý. “Bạn có thể đang tiếp nhận nội dung tốt. Có một sự đánh giá về giá trị trong việc này”, chuyên gia Benitez cho biết.
Trong khi đó, Tiến sĩ Iadecola đề xuất, cha mẹ nên đảm bảo con mình sử dụng trực tuyến phù hợp với mục đích. “Sử dụng công nghệ cho các nhiệm vụ là điều bình thường. Vấn đề ở đây là việc sử dụng Internet có thể trở thành hành vi gây nghiện. Mọi thứ đều nên có chừng mực”, chuyên gia nhấn mạnh.
