Đường Hoàng gia – Hoàng đế (hay Ngự đạo) là con đường dành cho vua đi nằm ở chính giữa Kinh đô theo trục Bắc – Nam trong quy hoạch tổng thể của các kinh đô cổ phương Đông. Tại nội thành di sản Thành nhà Hồ, dấu tích đường Hoàng gia thể hiện rất rõ - được kè đá xanh và lát đá phiến chính giữa cổng Nam.
Phát lộ nhiều dấu tích
Mới đây, tại huyện Vĩnh Lộc (Thanh Hóa), các chuyên gia Viện Khảo cổ học Việt Nam đã có cuộc hội thảo báo cáo sơ bộ kết quả khai quật đường Hoàng gia Thành nhà Hồ năm 2021 – 2022.
Lãnh đạo Viện Khảo cổ cho biết, thực hiện Quyết định khai quật số 2924 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – các đơn vị liên quan đã tiến hành khai quật khảo cổ đường Hoàng gia với tổng diện tích 14.000m2. Cuộc khai quật năm nay cách cổng Nam 50m đã làm rõ địa tầng từ con đường hiện đại đến dấu tích móng, nền của con đường thời nhà Hồ.
Trong kế hoạch quản lý, bảo tồn di sản Thành nhà Hồ, UNESCO đặc biệt chú ý việc quản lý, bảo vệ và nghiên cứu đường Hoàng gia. Từ tháng 11/2021 đến nay, các chuyên gia phát hiện dấu tích con đường còn lại rất rõ, được kè đá xanh và lát đá phiến, nằm chính giữa cổng Nam, hướng Bắc - Nam, nối thẳng về phía Nam đến di tích Nam Giao, nối về phía Bắc con đường hướng vào trung tâm nội thành.
Nhóm khảo cổ cho hay, lớp gia cố móng nền đường Hoàng gia tại các hố ở khu B đều cho thấy đường đã bị phá hủy bởi các đợt đào đất làm đường năm 1938. Đồng thời, không thấy lớp đá xanh kè đường như ở cổng Nam. Tất cả chỉ còn lớp gia cố nền đường Hoàng gia thời Hồ, là lớp đất sét vàng lẫn sét đỏ đầm tạo mặt phẳng cho con đường và sân nền giữa các kiến trúc.
Các chuyên gia nhận định, có thể nhận thấy con đường Hoàng gia của thành Tây Đô thời Hồ, chỉ còn tình trạng tốt nhất ở khu vực trước và sau cổng Nam. Đi vào khu vực nội thành, dấu tích con đường lát đá đã bị dự án xây dựng con đường 217 và năm 1938 phá hủy gần hết.
Đối với dấu tích kiến trúc cổng Sự xuất hiện của hai lớp cổng trên trục đường Hoàng gia. Phạm vi xuất lộ kiến trúc cổng thứ nhất cách cổng Nam khoảng gần 300m về phía Bắc. Trên hiện trường, dấu tích móng kiến trúc đã xuất lộ 5 hàng cột với 10 móng cột dạng móng kép.
Móng cột được gia cố bằng hệ thống vật liệu sét, sỏi đầm lèn rất kỹ và công phu. Kiến trúc cổng thứ hai cách cổng thứ nhất khoảng 60m về phía Bắc, hiện trạng xuất lộ dấu tích móng 5 hàng cột với 10 móng cột dạng móng kép.
 |
Phát lộ con đường Hoàng gia ở Thành nhà Hồ. |
Cần đối sánh với các kinh đô khác
 |
Di vật vừa được phát hiện tại Thành nhà Hồ. |
Theo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ, khu di sản này được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa thế giới năm 2011, trên cơ sở hai tiêu chí nổi bật toàn cầu. Trong đó, có tiêu chí về giá trị kiến trúc cảnh quan vĩ đại và độc đáo bậc nhất của khu vực Đông Á và Đông Nam Á - trong giai đoạn cuối thế kỷ 14 đầu thế kỷ 15.
Trong quá trình khai quật, các nhà khảo cổ học còn phát hiện dấu tích cụm kiến trúc con Rồng nằm gần ở vị trí có thành bậc đá chạm rồng thời Trần - Hồ. Đây chính là vị trí từng được GS.TS Lưu Trần Tiêu dự đoán, có thể nơi đây sẽ tìm thấy dấu tích chính điện của Thành nhà Hồ.
“Do nằm dưới 2 thành bậc này, nên chúng tôi tạm gọi là cụm kiến trúc con Rồng. Cụm kiến trúc này mới chỉ khai quật được nửa phía Đông. Hiện đã xác định cụm này có 5 kiến trúc kết nối với nhau thành một cụm liên hoàn.
Cụm trung tâm có ba đơn nguyên kiến trúc tạm gọi là kiến trúc Nam, kiến trúc giữa và kiến trúc Bắc kết nối với nhau - theo xu hướng tạo thành một mặt bằng tổng thể hình chữ Công”, đại diện Viện Khảo cổ cho biết.
Đơn nguyên kiến trúc Nam là một kiến trúc lớn nhất với các móng cột lớn dạng móng kép. Được xuất lộ với bước gian và vị trí quy chuẩn, thẳng trục chính tâm, dài trung bình 5,2m – 5,4m, rộng 1,8m, bước gian 5,4m, lòng gian khoảng 7,5m - là lòng gian có kích thước lớn nhất so với các kiến trúc đã xuất lộ.
Tuy chưa khai quật hết nhưng có thể tính toán đối xứng từ tâm kiến trúc tương ứng với tâm của con đường Hoàng gia, có thể đoán kiến trúc này nếu xuất hiện đầy đủ có thể lên tới 9 gian.
Các nhà khảo cổ còn tìm thấy nhiều loại hình gạch trang trí hoa cúc, hoa sen, hoa đồng tiền thời Lý - Trần, hoa dây thời Lê, và nhiều loại gạch hình vuông, hình chữ nhật, gạch trang trí in chữ Hán...
PGS.TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam - cho rằng: “Cuộc khai quật bước đầu đã làm rõ hiện trạng cấu trúc và vật liệu xây dựng con đường Hoàng gia trong nội thành di sản Thành nhà Hồ.
Điều quan trọng hơn và là mục tiêu lớn nhất trong công cuộc khai quật - là nghiên cứu con đường Hoàng gia nhằm tìm hiểu cấu trúc tổng thể của kinh đô. Về mặt này, cuộc khai quật đã có nhiều phát hiện mới đóng góp vào việc tìm hiểu cấu trúc và kiến trúc Thành nhà Hồ qua các thời kỳ lịch sử”.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, nhiều kiến trúc đã xuất lộ trên trục đường Hoàng gia cần được nghiên cứu kỹ hơn về vị trí và chức năng. Tuy nhiên, đây là một nhiệm vụ khó khăn vì tư liệu để lại hầu như không còn, ngoài một vài công trình được ghi chép chung chung là chính điện, điện Hoàng Nguyên, cung Nhân Thọ, cung Phù Cực…
Vì vậy, muốn làm rõ đòi hỏi phải mở rộng công tác nghiên cứu tổng thể, khai quật khảo cổ học, nghiên cứu đối sánh cấu trúc của các kinh đô cổ ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới.
