Việc sáp nhập địa giới hành chính, đặc biệt là sự hợp nhất giữa hai tỉnh có xuất phát điểm và tốc độ giảm nghèo khác biệt như Tuyên Quang và Hà Giang (cũ), đã tạo ra một bức tranh kinh tế - xã hội phức tạp nhưng cũng đầy tiềm năng.
Đối với Tuyên Quang mới, giảm nghèo không còn là một nhiệm vụ hành chính đơn thuần; nó là bài toán về tích hợp nguồn lực, điều phối thông minh và chuyển đổi sinh kế để đảm bảo người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên bền vững.
Trước sáp nhập, cả hai địa phương đều đạt được những thành tựu đáng kể. Nếu Tuyên Quang cũ giảm tỷ lệ hộ nghèo đa chiều từ 23,45% xuống còn 7,38% (giai đoạn 2021-2025), Hà Giang cũ cũng ghi nhận mức giảm ấn tượng 5,87%/năm, đưa 42.365 hộ thoát nghèo trong 3 năm.
Sự chênh lệch này, từ góc độ phát triển, không phải là gánh nặng, mà là cơ hội để thiết lập một cơ chế phối hợp vùng hoàn hảo: vùng Trung du và đô thị Tuyên Quang đóng vai trò là “đầu kéo” về thị trường và đào tạo, trong khi vùng đặc biệt khó khăn (Cao nguyên đá, núi cao) tập trung vào phát triển hạ tầng và sinh kế bản địa bền vững.
Mục tiêu lớn nhất của Tuyên Quang trong giai đoạn mới là chuyển từ giảm nghèo tức thời sang tạo sinh kế dài hạn, một sự chuyển đổi đòi hỏi tính chính xác cao.
Thách thức hiện tại nằm ở việc tích hợp hiệu quả dữ liệu và kinh nghiệm từ cả hai tỉnh. Sự khác biệt lớn về tỷ lệ hộ nghèo và điều kiện sống sau sáp nhập đặt ra yêu cầu phải nhận diện được các nhóm dễ tổn thương theo chiều sâu. Thay vì triển khai các chương trình hỗ trợ đại trà, các giải pháp phải được “cá nhân hóa” và gắn liền với quy hoạch dân cư và chuyển đổi sinh kế phù hợp với thổ nhưỡng.
Điều này thể hiện rõ qua nỗ lực xóa nhà ở tạm và nhà dột nát, khi Tuyên Quang cũ hỗ trợ gần 14.000 hộ và Hà Giang cũ hỗ trợ trên 26.000 hộ. Sự đầu tư vào chất lượng an sinh cơ bản này là nền tảng vững chắc để người dân yên tâm phát triển kinh tế. Nguồn lực từ Chương trình MTQG DTTS, với tổng vốn phân bổ hơn 9.367 tỷ đồng, đang đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy các dự án cải thiện sinh kế và hạ tầng thiết yếu.
Con đường thoát nghèo bền vững nhất cho vùng DTTS nằm ở việc khai thác nội lực và lợi thế so sánh của từng địa bàn tại Tuyên Quang. Trong đó, khai thác đặc thù vùng bởi sau sáp nhập tạo ra một dải địa lý đa dạng. Trên Cao nguyên đá, lợi thế để phát triển du lịch cộng đồng (Homestay bản địa), trồng dược liệu và các loại cây trồng chịu hạn có giá trị cao; Vùng lòng hồ và sông suối ưu tiên phát triển thủy sản và các dịch vụ sinh thái; Vùng Trung du ven đô tập trung vào nông nghiệp hữu cơ, cây ăn quả và các chuỗi chế biến nông, lâm sản.
Ví dụ điển hình là cây chè đã trở thành cây trồng chủ lực, giúp đồng bào dân tộc Dao xã Hồ Thầu xóa đói, giảm nghèo. Đây là minh chứng cho việc sinh kế phải gắn liền với thế mạnh truyền thống và điều kiện thổ nhưỡng.
Sáp nhập đã hợp nhất một nguồn lao động đáng kể, tuyên Quang (khoảng 385,3 nghìn lao động) và Hà Giang (khoảng 383,1 nghìn lao động), với tỷ lệ qua đào tạo xấp xỉ 22%. Nếu lực lượng này được tổ chức đào tạo nghề gắn với doanh nghiệp, xuất khẩu lao động tại chỗ và các ngành sản xuất, chế biến, họ sẽ trở thành nguồn chuyển đổi sinh kế trực tiếp mạnh mẽ.
Ngoài ra, Tuyên Quang mới là nơi cư trú của hơn 22 dân tộc với một kho tàng văn hóa đồ sộ. Trong bối cảnh du lịch đại trà bão hòa, hướng phát triển “giữ nguyên bản sắc để làm sinh kế” đang cho thấy hiệu quả rõ rệt.
Việc thành lập HTX Dệt thổ cẩm Pà Thẻn tại thôn Đồng Tiến, xã Yên Thành, Tuyên Quang năm 2023, tạo việc làm cho 60 xã viên từ vốn của Chương trình MTQG, là một ví dụ sinh động. Đây không chỉ là tạo việc làm mà còn là gia tăng giá trị kinh tế cho văn hóa truyền thống, giúp người dân tự chủ từ chính tài sản văn hóa của mình.
Để giảm nghèo bền vững, Tuyên Quang cần một cơ chế điều phối thông minh, đảm bảo nguồn lực được luân chuyển và tận dụng hiệu quả: Vùng Trung du cần làm tốt vai trò chuyển giao công nghệ, hạt giống chất lượng và kết nối thị trường tiêu thụ nông sản ổn định cho vùng núi; Các chương trình hỗ trợ phải giúp người dân gia tăng năng lực thích ứng với biến động kinh tế - xã hội (thị trường, thiên tai, dịch bệnh), giúp họ tự đứng vững khi không còn sự hỗ trợ từ Nhà nước.
Với sự tận dụng lợi thế vùng miền, huy động hiệu quả các nguồn lực sẵn có và một chiến lược điều phối thông minh, Tuyên Quang hoàn toàn có thể biến những chênh lệch hiện nay thành đòn bẩy bứt phá, không chỉ giúp người dân thoát nghèo mà còn nâng cao chất lượng sống cho toàn cộng đồng, xây dựng một địa phương phát triển cân bằng, đa sắc tộc và bền vững.
