Khi biên giới địa lý không còn là rào cản, các nền kinh tế hội nhập sẽ hình thành nên thế hệ công dân toàn cầu. Họ là những người có trí tuệ, có chính kiến, tư duy kết nối và có cả sự trăn trở về những vấn đề của nhân loại.
“Tôi là công dân toàn cầu”
Khi giới thiệu về bản thân (chẳng hạn “Tôi là công dân Việt Nam”), chúng ta cần nhận thức rõ đó không chỉ nói về quốc tịch, mà quan trọng hơn, là nói về sự trân trọng, tự hào về đất nước đã nuôi dưỡng chúng ta, cho chúng ta một nền tảng tri thức, văn hóa và bản sắc để bước vào đời.
Tương tự như vậy, một người từng đặt chân đến nhiều nước, nói được nhiều thứ tiếng, có nhiều bạn bè nước ngoài… không phải là ý nghĩa thật sự của một công dân toàn cầu. Khi một người tự hào nói rằng “Tôi là công dân toàn cầu”, có nghĩa là những việc anh ta đã và đang làm góp phần tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn.
Những công dân toàn cầu tương lai sẽ không chỉ chèo lái con tàu đất nước mà còn tham gia vào những công việc chung, ở phạm vi toàn cầu. Bởi lẽ họ hiểu rằng, có rất nhiều vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhân loại, từ biến đổi khí hậu cho đến các đại dịch truyền nhiễm, hoàn toàn không thể bị đặt trong một khuôn khổ hay không gian giới hạn nào. Những vấn đề đó chỉ có thể được giải quyết bởi những người tin rằng bản thân thuộc về toàn nhân loại và sẵn sàng hành động vì niềm tin đó để giải quyết những thách thức lớn nhất của thế giới.
 |
| Bà Diệp Ngọc Vương (người Mỹ gốc Việt) được trao tặng giải thưởng “Công dân toàn cầu” vì những nỗ lực chống nạn buôn người tại Việt Nam. Ảnh: IT |
Năm 2018, bà Diệp Ngọc Vương (người Mỹ gốc Việt), người đồng sáng lập kiêm chủ tịch tổ chức Pacific Links, trao tặng giải thưởng “Công dân toàn cầu” vì những nỗ lực chống nạn buôn người tại Việt Nam. Hay vô số thanh niên ở các nước phát triển giàu có, được đào tạo trong nền giáo dục tiến bộ nhất thế giới, sau khi tốt nghiệp liền sang các nước đang phát triển để làm những công việc từ thiện đầy vất vả và không mang lại lợi ích tài chính. Họ đều có chung một “trái tim nóng” với lòng nhiệt huyết và tinh thần trách nhiệm với xã hội, không chỉ với nơi họ cư trú mà còn với cả những cộng đồng, những con người ở chân trời xa lạ mà họ chưa từng quen biết.
Bản sắc là nền tảng căn bản
Đặc trưng của chủ nghĩa toàn cầu hiện đại là sự đón nhận và trân trọng đóng góp của tất cả các dân tộc trong bản hòa ca của nhân loại. Ở đó, người ta chia sẻ giá trị của mình vào cái chung, tạo nên một bức tranh lớn đa sắc màu nhưng vẫn nhất quán và đầy tính nhân bản. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng khi thế giới phẳng, các nền văn hóa giao thoa với nhau sẽ dần hòa lẫn với nhau, chỉ còn một nền văn hóa đại đồng, nơi mỗi người đều giống hệt nhau và mất đi văn hóa đặc trưng của dân tộc mình.
Mỗi công dân, mỗi dân tộc là một mảnh ghép vừa vặn trong bức tranh chung của nhân loại nhưng vẫn mang trong mình một sắc màu đặc trưng của dân tộc
Kinh nghiệm thực tế đã chứng minh quy mô rộng lớn không phải là rào cản thể hiện bản sắc riêng. Có gần 1,4 tỉ người Trung Quốc trên hành tinh, nhưng họ không gặp vấn đề gì trong việc tạo ra và gắn kết với bản sắc Trung Hoa của mình. Các nước châu Âu là nơi nhất thể hóa gần như không có biên giới, nhưng người Đức và người Bỉ không bị lẫn vào nhau, người Hà Lan vẫn giữ được văn hóa riêng, các dân tộc không hề bị xóa nhòa.
Mỗi một quốc gia cũng chính là một cộng đồng rộng lớn đối với mọi người, nơi mà các thành viên không bao giờ gặp mặt trực tiếp hết tất cả những thành viên khác. Họ gắn kết với nhau nhờ gốc rễ chung là văn hóa dân tộc. Không cần gặp mặt hay chạm tay trực tiếp, họ thống nhất với nhau nhờ vào việc hiểu và chấp nhận một bản sắc chung.
Theo đó, các công dân toàn cầu vì vậy cũng là những người kế thừa sự hiểu biết và cảm thông trên, rồi đẩy nó thêm một bước xa hơn chứ không chối bỏ nguồn gốc cội rễ của mình. “Công dân toàn cầu phải hiểu được toàn cầu hóa không loại bỏ bản sắc riêng. Anh làm toàn cầu trở nên phong phú hơn khi anh cũng đưa bản sắc của dân tộc anh vào. Một người công dân toàn cầu thực sự sẽ bổ sung giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình vào nền văn hóa chung toàn cầu.” – TS Nguyễn Sĩ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội nhận định.
 |
| Trân trọng bản sắc của dân tộc là đóng góp cho một cái chung của thế giới |
Kế thừa và phát huy giá trị cốt lõi
Trong một hội thảo về giáo dục kỹ năng học tập chuyên sâu cho học sinh Việt Nam trong thế kỷ 21, British Council đã khẳng định trường học cần tập trung vào 3 yếu tố chính để tạo nên thế hệ công dân toàn cầu: (1) Chương trình giáo dục; (2) Văn hóa và truyền thống và (3) Cộng đồng rộng lớn. Trong đó, yếu tố Văn hóa và truyền thống được nhấn mạnh là giá trị cốt lõi, chìa khóa giúp học sinh hiểu được mối tương quan giữa bản thân và cộng đồng, xã hội, hay xa hơn là toàn nhân loại.
Tổ chức Oxfam cho rằng để trở thành những công dân toàn cầu, các bạn trẻ cần được trang bị các kiến thức, sự hiểu biết, kỹ năng và giá trị để đảm bảo hạnh phúc cho bản thân, cho mọi người và đóng góp tích cực cho đất nước cũng như thế giới, như: khả năng thích ứng, tôn trọng sự khác biệt và đa dạng, có khả năng hiểu và kết nối với những xu hướng thay đổi trên thế giới. Những nhân tố này, được nuôi dưỡng và tôi luyện thông qua giáo dục ở nhà trường và gia đình, sẽ kích thích óc sáng tạo, tìm tòi cái mới trong một thế giới bao la nhưng vẫn gìn giữ những giá trị truyền thống của dân tộc mình.
