Sự chuyển dịch này phản ánh sự chuyển dịch trong quá trình phát triển khoa học của nhân loại: giai đoạn khoa học mô tả - giai đoạn khoa học thực nghiệm – giai đoạn khoa học hình thành các mô hình khái quát phản ánh nguyên lí tự nhiên.
Người dạy phải có tri thức khái quát về các nguyên lí tự nhiên
Hiểu biết nguyên lí tự nhiên, quy trình tìm hiểu tự nhiên gồm các hoạt động (còn gọi là kỹ năng tiến tính) như: quan sát, đặt câu hỏi, nêu giả thiết, lặp và thự hiện kế hoạch tìm hiểu, báo cáo kết quả, vận dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn… là cấu trúc năng lực khoa học mà giáo dục khoa học trong nhà trường phổ thông hiện đại cần hình thành cho học sinh.
Đưa ra quan điểm này, cũng theo GS Đinh Quang Báo, dạy khoa học tự nhiên sẽ là giáo viên Vật lý, giáo viên Hóa học, giáo viên Sinh học. Ở THCS, dạy môn khoa học tự nhiên có thể do một giáo viên đảm nhiệm (nếu giáo viên đó có đủ kiến thức chuyên sâu về Vật lí, Hóa học, Sinh học) hoặc 3 giáo viên về 3 môn cùng phối hợp dạy.
Việc phân công dạy môn Khoa học tự nhiên có thể khác nhau, nhưng đều phải tổ chức dạy học tích hợp theo các nguyên lí tự nhiên và qúa trình khám phá tự nhiên.
Như vậy, điều quan tâm ở đây là người dạy phải có tri thức khái quát về các nguyên lí tự nhiên dù giáo viên đó có đủ chuyên sâu về cả 3 phân môn đó hay chỉ một trong ba.
Có thể đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về 1 trong 3 chuyên ngành Vật lí, Hóa học, Sinh học vừa để dạy môn Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở, vừa dạy được các môn phân hóa chuyên sâu các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học ở trường trung học phổ thông.
“Luận cứ khoa học cho điều khẳng định này là: một chuyên gia Vật lí hay Hóa học hay Sinh học không thể không có hiểu biết đại cương về các nguyên lí, quá trình tự nhiên vì chỉ có thể có tri thức sâu một chuyên ngành trên nền tri thức rộng.
Hiểu biết một chuyên ngành khoa học, công nghệ phải vượt ra khỏi phạm vi chuyên ngành khoa học đó là yêu cầu của khoa học, công nghệ hiện đại.
Biết rộng cái khái quát để tìm hiểu sâu cáí chuyên ngành và tìm hiểu sâu để có tri thức rộng là quan hệ nhân-quả, là phẩm chất “2 trong 1” của nhà khoa học, là năng lực tất yếu phải có của người giáo viên khoa học trong nhà trường phổ thông thời đại công nghiệp 4.0, khi giáo dục tích hợp STEM, STEAM đang là xu thế giáo dục mới” – GS Đinh Quang Báo chia sẻ.
 |
| Ảnh minh họa |
Bồi dưỡng sư phạm tích hợp cho giáo viên phải là nội dung cốt lõi
Đội ngũ giáo viên của Việt Nam và nhiều nước trên thế giới phần lớn đều được đào tạo chuyên sâu về một chuyên ngành của lĩnh vực khoa học tự nhiên, chỉ khác là giáo viên các nước tiên tiến thường được đào tạo có nền tri thức rộng ngay khi đào tạo chuyên sâu một chuyên ngành.
Chia sẻ điều này, GS Đinh Quang Báo cho rằng, cần học tập kinh nghiệm đó để đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên khoa học tự nhiên có năng lực dạy học đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới.
Trước mắt, trong chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cần có nội dung đào tạo tri thức đại cương về khoa học tự nhiên, trong đó các nguyên lí tự nhiên và quá trình tìm hiểu tự nhiên phải là nội dung cốt lõi.
Trên cơ sở vốn tri thức đại cương đó, giáo viên được đào tạo, bồi dưỡng năng lực dạy học môn Khoa học tự nhiên theo định hướng hình thành tri thức phổ thông, cốt lõi nền tảng ở giai đoạn giáo dục cơ bản và môn Vật lí, Hóa học, Sinh học theo định hướng phân hoá nghề nghiệp ở THPT.
Bồi dưỡng sư phạm tích hợp cho giáo viên phải là nội dung cốt lõi vì giáo dục tích hợp là phương thức hình thành năng lực học sinh; là cách giảm tải tích cực để tăng đồng thời cả chất lượng và khối lượng tri thức cho học sinh; là con đường tích cực hóa hoạt động học; là cơ sở để thực hiện chương trình giáo dục phổ thông chia làm hai giai đoạn: giáo dục cơ bản và giáo dục phân hóa định hướng nghề nghiệp.
Công thức khái quát để hình thành năng lực cho học sinh bằng dạy học tích hợp được nguyên Hiệu trưởng Trường ĐHSP Hà Nội đưa ra là: Năng lực bằng kiến thức cộng kỹ năng cộng thái độ cộng tình huống.
Trong đó: Kiến thức là hiểu biết về tự nhiên là nguyên liệu; kỹ năng là hoạt động gia công trí tuệ để kết nối kiến thức theo môt loogic nhất định; thái độ là điều kiện, động lực tâm lí của học sinh để tổ chức vận dụng kiến thức, kĩ năng đó; tình huống là nhiệm vụ nhận thức thường được biểu thị bằng câu hỏi, bài tập, bài toán dự án.
Như vậy, giáo viên có năng lực dạy học tích hợp là người biết lựa chọn kiến thức, kĩ năng và thiết kế tình huống nhận thức để tổ chức học sinh huy động, lựa chọn kết nối kiến thức, kĩ năng theo một logic nhất định để giải quyết vấn đề thỏa mãn nhu cầu nhận thức.
Phạm vi, sự đa dạng kiến thức, kĩ năng cần huy động, kết nối phụ thuộc vào tình huống hay bối cảnh nhận thức. Về nguyên tắc, phạm vi càng rộng, độ đa dạng càng cao thì năng lực tích hợp càng được phát triển ở học sinh.
Phạm vi đó được giáo viên xác định thông qua việc thiết kế các chủ đề nội dung kiến thức. Chủ đề có sức chứa càng nhiều nội dung thì khả năng tổ chức tích hợp càng lớn và do đó càng giảm tải tích cực nhờ tinh lọc được cái cốt lõi có sức lan tỏa, loại bỏ được thông tin rời rạc.
“Để có kĩ năng thiết kế chủ đề thoả mãn yêu cầu đó, giáo viên phải có tri thức rộng, khái quát. Đó là một trong các lý do phải đào tạo giáo viên các nguyên lý tự nhiên đã nêu ở trên.
Giáo viên được đào tạo chuyên sâu một phân môn trong lĩnh vực khoa học tự nhiên trên nền tảng tri thức rộng về các nguyên lý tự nhiên thì vừa có khả năng huy động, lựa chọn những nội dung kiến thức chuyên ngành để chứng minh, làm sáng tỏ các nguyên lý tự nhiên, vừa tổ chức học sinh tìm hiểu sâu những nội dung chuyên ngành. Đó là cơ sở để linh hoạt phân công một giáo viên dạy môn khoa học tự nhiên hoặc ba giáo viên chuyên ngành cùng đảm nhiệm dạy môn học đó tùy điều kiện cụ thể” – GS Đinh Quang Báo cho hay.
