Việt Nam đang trải qua một giai đoạn tăng tốc mạnh mẽ của chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính, với thanh toán điện tử là một trong những điểm sáng rõ nét nhất.
Giao dịch tăng trưởng ấn tượng
Theo số liệu do Ngân hàng Nhà nước vừa công bố, trong quý I/2025, người dân đã thực hiện tới 5,5 tỷ lượt giao dịch không dùng tiền mặt - con số cao kỷ lục từ trước đến nay. Đáng chú ý, có đến 4,5 tỷ giao dịch được thực hiện qua các kênh số như Internet Banking, Mobile Banking và ví điện tử. Tổng giá trị giao dịch đạt 40 triệu tỷ đồng, tương đương hơn 1.570 tỷ USD.
So với cùng kỳ năm 2024, số lượng giao dịch đã tăng 57%. Trong đó, giao dịch qua điện thoại di động tăng 107%, còn thanh toán bằng mã QR tăng gần 80%. Những con số này phản ánh sự chuyển dịch hành vi tiêu dùng mạnh mẽ của người dân, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của thiết bị di động trong đời sống tài chính hiện đại.
Không chỉ giới trẻ, các tiểu thương tại chợ, quán ăn ven đường, người lao động và cả người cao tuổi cũng đang dần tiếp cận với công nghệ thanh toán mới - minh chứng cho sự lan tỏa ngày càng sâu rộng của xu hướng này.
Chị Bích Ngọc, một tiểu thương tại chợ Nhân Chính (Thanh Xuân, Hà Nội), chia sẻ: “Thanh toán qua mã QR đã thay đổi cách giao dịch của không chỉ khách hàng, mà còn cả chính chúng tôi. Không còn phải tất bật đi tìm tiền lẻ trả lại khách cho mất thời gian, giờ giao hàng là ngồi đợi máy báo tiền về tài khoản là xong thôi. Chưa kể không dùng tiền mặt thấy sạch sẽ hơn hẳn”.
Hiện, có hơn 40 ví điện tử hoạt động tích cực trên thị trường, nổi bật là MoMo, ZaloPay, ShopeePay, Viettel Money, VNPay… Các nền tảng này không chỉ giúp thanh toán nhanh chóng, mà còn mang lại giá trị gia tăng như hoàn tiền, miễn phí chuyển khoản, tích điểm, thanh toán trả góp… góp phần hình thành thói quen sử dụng dịch vụ tài chính số trong cộng đồng.
Chính nhờ sự phát triển này, thương mại điện tử tại Việt Nam đang bứt tốc. Theo Bộ Công Thương, giá trị thương mại điện tử B2C có thể đạt khoảng 57 tỷ USD vào năm 2025, chiếm trên 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.
Một dấu ấn đáng chú ý khác là việc Việt Nam đã kết nối hệ thống thanh toán QR xuyên biên giới với Thái Lan, Lào, Campuchia và đang mở rộng sang các nước châu Á khác. Điều này giúp người dân, khách du lịch, doanh nghiệp và người lao động có thể thanh toán dễ dàng khi đi lại giữa các quốc gia, mà không cần đổi ngoại tệ hay mang theo tiền mặt. Đây là bước tiến quan trọng trong chiến lược hội nhập tài chính khu vực và thúc đẩy du lịch, thương mại xuyên biên giới.
Thu hẹp khoảng cách số
Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, hành trình phổ cập thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam vẫn còn không ít rào cản, đặc biệt là về hạ tầng, thói quen người dùng, và bảo mật.
Một trong những bất cập lớn nhất là sự chênh lệch rõ rệt giữa các khu vực địa lý. Tại nhiều vùng nông thôn, miền núi, việc tiếp cận ngân hàng, mạng Internet hoặc sử dụng điện thoại thông minh vẫn còn hạn chế.
Thống kê cho thấy, dù tỷ lệ người trưởng thành có tài khoản ngân hàng đạt gần 87%, nhưng tập trung chủ yếu ở đô thị. Trong khi đó, tại vùng sâu, vùng xa, tỉ lệ này thấp hơn đáng kể. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ, tiểu thương vẫn ưu tiên dùng tiền mặt vì tâm lý quen thuộc, e ngại chi phí phát sinh khi dùng máy POS hay lo ngại rủi ro với công nghệ.
Ông Đinh Thanh Sơn - Phó Tổng Giám đốc Viettel Post đưa ra quan điểm: “Hiện nay, bên cạnh ViettelPay, chúng tôi còn có Mobile Money. Đây là hệ thống hỗ trợ tiêu dùng tiền nhỏ tại các khu vực vùng sâu, vùng xa hoặc những nơi khó khăn để tiếp cận ngân hàng; là công nghệ rất tốt để giúp việc hoạt động kinh doanh (hay kinh doanh thương mại điện tử) của người bán, người mua được dễ dàng hơn”.
Vấn đề bảo mật và an toàn thông tin cũng là một mối lo đáng kể. Trong thời gian qua, các vụ lừa đảo giả danh ngân hàng, lôi kéo người dùng bấm vào đường link độc hại, đánh cắp OTP, thông tin cá nhân… có xu hướng gia tăng. Một bộ phận người dân, đặc biệt là người lớn tuổi, còn thiếu kỹ năng sử dụng dịch vụ tài chính số một cách an toàn.
Mỗi ngày, hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Việt Nam xử lý trung bình khoảng 820.000 tỷ đồng, con số cho thấy quy mô và cường độ vận hành rất lớn. Để đáp ứng yêu cầu đó, các tổ chức tín dụng đã và đang đầu tư mạnh vào hạ tầng công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn an toàn thông tin và khả năng xử lý dữ liệu theo thời gian thực.
Bên cạnh đó, Ngân hàng Nhà nước yêu cầu các đơn vị cung ứng dịch vụ thanh toán xây dựng hệ thống giám sát giao dịch gian lận, tăng cường bảo vệ người dùng trước các hình thức giả mạo, lừa đảo ngày càng tinh vi. Đồng thời, các công nghệ như AI, máy học (machine learning), dữ liệu lớn (big data) đang được tích hợp vào hệ thống phát hiện rủi ro để xử lý sự cố nhanh chóng.
Quy định về định danh điện tử (eKYC), bảo vệ dữ liệu cá nhân và an ninh mạng cũng đang được hoàn thiện, nhằm xây dựng một môi trường giao dịch số minh bạch, tin cậy và thân thiện với người dùng.
Trong dài hạn, thanh toán không dùng tiền mặt sẽ không chỉ là công cụ tiện ích, mà còn là nền tảng cho quản lý tài chính minh bạch, hiệu quả và bền vững. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức tài chính - và sự đồng thuận, chủ động của người dân trong việc tiếp cận và sử dụng công nghệ một cách an toàn, văn minh.
Một buổi sáng cuối tuần tại khu chợ dân sinh Nhân Chính (Thanh Xuân, Hà Nội), không khí mua bán vẫn tấp nập như thường lệ. Tuy nhiên, điều khiến người ta dễ dàng nhận ra sự thay đổi là tiền mặt gần như vắng bóng. Người mua chỉ cần vài thao tác đơn giản - giơ điện thoại lên, quét mã, nhận diện gương mặt - và trong khoảng 30 giây, mọi giao dịch, dù nhỏ nhất, đã hoàn tất.
