Viên thiên thạch lớn nhất từng tìm thấy trên Trái Đất, nặng khoảng 25 kg, được bán hơn 5 triệu USD tại một cuộc đấu giá ở New York tháng trước, lập kỷ lục thế giới.
Tuy nhiên tại Niger, nơi khối đá màu gỉ sắt này được khai quật ở sa mạc Sahara, giới chức nước này đã mở cuộc điều tra về khả năng “buôn bán quốc tế bất hợp pháp”, cho rằng nó có thể đã bị tuồn ra khỏi nước.
Cách phát hiện
Nhà đấu giá Sotheby’s cho biết khối đá mang tên NWA 16788 bị hất bật khỏi bề mặt Sao Hỏa do một va chạm với tiểu hành tinh lớn và đã bay khoảng 225 triệu km tới Trái Đất.
Theo nhà đấu giá, khối thiên thạch được một thợ săn thiên thạch phát hiện ở phía tây bắc Niger, trong sa mạc Sahara tháng 11/2023. Danh tính người phát hiện không được tiết lộ, và danh tính người mua tại cuộc đấu giá cũng không được công bố.
Hoạt động săn tìm thiên thạch đang gia tăng ở các nước Sahara khô hạn như Niger. Mặc dù thiên thạch có thể rơi ở bất cứ nơi nào trên Trái Đất, nhưng Sahara trở thành điểm tìm thấy lý tưởng nhờ khí hậu thuận lợi cho việc bảo quản.
Các thợ săn thường tìm những khối đá không gian để bán cho nhà sưu tập hoặc giới khoa học; hiếm nhất và quý nhất là thiên thạch từ Sao Hỏa và Mặt Trăng.
Theo tạp chí học thuật Heritage, khối đá sau đó được bán cho một thương nhân quốc tế trước khi về một phòng trưng bày tư nhân ở Italy.
Một nhóm nhà khoa học từ Đại học Florence đã nghiên cứu khối đá năm ngoái để tìm hiểu cấu trúc và nguồn gốc trước khi rơi xuống Trái Đất, theo bài viết. Thiên thạch này cũng từng được trưng bày ngắn hạn tại Roma trước khi xuất hiện công khai tại New York hồi tháng trước.
Tại sao Niger điều tra?
Sau vụ bán, chính quyền Niger đặt câu hỏi về cách khối thiên thạch được đem bán tại cuộc đấu giá. Chính phủ Niger thông báo mở cuộc điều tra vào tháng trước để làm rõ hoàn cảnh phát hiện và việc bán khối đá, gọi hành vi này là “tương tự buôn bán quốc tế bất hợp pháp”.
Tuần trước, Tổng thống Abdourahamane Tiani tạm dừng xuất khẩu “đá quý, đá bán quý và thiên thạch trên toàn quốc” nhằm đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc.
Trong một tuyên bố gửi tới Hãng tin Associated Press, Sotheby’s nói rằng thiên thạch đã được xuất khẩu từ Niger và vận chuyển phù hợp với tất cả các thủ tục quốc tế liên quan.
“Giống như mọi món hàng chúng tôi bán, tất cả hồ sơ cần thiết đều có đầy đủ ở mỗi giai đoạn của hành trình, phù hợp với thông lệ tốt nhất và các yêu cầu của các quốc gia liên quan,” tuyên bố của nhà đấu giá nêu rõ. Các nhà chức trách ở Niger không trả lời các câu hỏi của AP.
Luật quốc tế quy định gì?
Bà Patty Gerstenblith, luật sư chuyên về di sản văn hóa và chuyên gia về buôn bán trái phép, cho biết theo công ước UNESCO về tài sản văn hóa — mà cả Niger và Mỹ đều là thành viên — những khoáng vật hiếm như thiên thạch có thể được xem là tài sản văn hóa.
Tuy nhiên, theo bà, Niger cần chứng minh nước này sở hữu thiên thạch và rằng nó đã bị đánh cắp. “Nếu thiên thạch không bị đánh cắp và nếu nó đã được khai báo đúng khi nhập khẩu vào Mỹ, thì dường như Niger không thể thu hồi thiên thạch đó.”
Ông Paul Sereno, nhà cổ sinh vật học từng nhiều năm khai quật hóa thạch khủng long ở Sahara thuộc Niger, đang vận động trả lại di sản văn hóa và thiên nhiên của nước này — bao gồm cả thiên thạch.
“Khi có luật quy định rõ ràng rằng những khoáng vật hiếm như thiên thạch là hiện vật văn hóa, bạn không thể đơn giản vào lấy thứ gì đó độc đáo và có giá trị như vậy của một quốc gia” - ông nói với AP - “Chúng ta không còn ở thời kỳ thực dân nữa.”
Một số nước, như Maroc, một trong những nguồn thiên thạch hàng đầu trên thị trường quốc tế, yêu cầu hoàn trả nếu các hiện vật được phát hiện trên lãnh thổ họ. Tuy nhiên việc thực thi quy định gặp khó do diện tích sa mạc rộng lớn và mạng lưới buôn bán phi chính thức.
