Vì sao Bộ Y tế khuyến khích thanh niên kết hôn trước tuổi 30?

Bà Đặng Quỳnh Thư, Vụ trưởng Quy mô dân số - Kế hoạch hoá gia đình (Bộ Y tế), trả lời phỏng vấn của VnExpress.

- Thưa bà, vì sao việc khuyến khích thanh niên kết hôn trước 30 tuổi được đề ra lúc này?

- Thời gian qua, để khống chế tốc độ gia tăng dân số, tránh làm ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội nên các quan điểm và giải pháp của Việt Nam đều nhằm thực hiện mục tiêu giảm mức sinh, giảm tỷ lệ gia tăng dân số.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo nguy cơ già hóa dân số, thiếu hụt lao động ở Việt Nam trong thời gian tới. Do vậy, chúng tôi nhận thấy cần sớm can thiệp để duy trì mức sinh thay thế trên cả nước càng lâu càng tốt.

Mức sinh thay thế là mỗi phụ nữ có trung bình 2,1 con, vì theo quy luật tự nhiên và tính trên phạm vi rộng, trong 2 con sẽ có một con gái để thay thế mẹ thực hiện chức năng sinh đẻ. Hơn 10 năm qua, Việt Nam duy trì được mức sinh thay thế, tuy nhiên cần có giải pháp để tránh nguy cơ trong tương lai, tỷ suất sinh (số con sinh ra tính bình quân mỗi phụ nữ) sẽ giảm nhiều, không duy trì được mức sinh thay thế.

Ngoài ra, Việt Nam đang đối mặt với thực trạng chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng. Xu hướng không muốn hoặc sinh rất ít con đã xuất hiện ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế phát triển. Hà Nội, Hải Phòng... duy trì được mức sinh thay thế, trong khi nhiều tỉnh phía Bắc, miền Trung mức sinh cao; còn ở TP HCM, Đà Nẵng, đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ... mức sinh thấp.

Chúng tôi đã chia các địa phương thành ba nhóm: 21 tỉnh, thành phố mức sinh thấp (phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có dưới 2 con); 33 địa phương mức sinh cao (mỗi phụ nữ trên 2,2 con); 9 địa phương đạt mức sinh thay thế (từ 2 đến 2,2 con).

Nhóm mức sinh cao đặt mục tiêu giảm 10% tổng tỷ suất sinh; nhóm mức sinh thấp sẽ tăng 10%; nhóm đạt mức sinh thay thế tiếp tục duy trì kết quả.

Ở đây, việc thí điểm khuyến khích thanh niên kết hôn trước tuổi 30 nằm trong bối cảnh cụ thể là chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp đến năm 2030 và chỉ áp dụng ở vùng mức sinh thấp. Các quyền công dân được tôn trọng theo quy định pháp luật và mỗi người đều có quyền lựa chọn, chương trình chỉ khuyến khích.

- Vì sao việc khuyến khích thanh niên kết hôn trước tuổi 30 được cho sẽ góp phần tăng tỷ suất sinh ở những nơi mức sinh thấp?

- Sau khi phân tích số liệu thống kê kết quả điều tra biến động dân số và kế hoạch hóa gia đình hàng năm về nhân khẩu học, chúng tôi nhận thấy thực tế là địa phương mức sinh cao thì độ tuổi kết hôn và sinh con sớm, từ 20 đến 24 tuổi. Nơi mức sinh thấp hoặc rất thấp thì thanh niên có xu hướng kết hôn muộn, sinh con muộn, từ 25 đến 29 tuổi.

Về sinh học, phụ nữ sinh con trước 30 tuổi sẽ rất tốt cho cả mẹ và trẻ. Sinh con muộn sẽ có nhiều nguy cơ. Vì vậy, nếu phụ nữ 30 tuổi mới sinh con thứ nhất thì thường 5 năm sau mới sinh con thứ hai; còn sau 30 tuổi mới sinh con thứ nhất thì cũng sau 5 năm mới sinh con thứ hai, lứa tuổi đó không tốt cho mẹ và con.

Vì vậy, chúng tôi khuyến khích thanh niên kết hôn trước 30 tuổi; phụ nữ sinh con thứ hai trước tuổi 35. Mục đích là thanh niên trước tuổi 30 kết hôn, sau đó sẽ sinh con, để vừa đảm bảo sức khỏe, vừa góp phần tăng tỷ suất sinh ở những nơi có mức sinh thấp.

Trong xã hội hiện đại, nhiều người độc thân vẫn có con, nhưng số lượng không phổ biến nên chúng tôi không đưa vào chương trình.

- Việc thí điểm khuyến khích thanh niên kết hôn trước tuổi 30 cũng như mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con sẽ được thực hiện ra sao?

- Tại các vùng có mức sinh thấp sẽ bãi bỏ quy định của tổ chức, cá nhân, cơ quan, đơn vị, cộng đồng liên quan đến mục tiêu giảm sinh, tiêu chí giảm sinh con thứ ba trở lên. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa người dân hoặc cán bộ, đảng viên được khuyến khích sinh con thứ ba.

Chẳng hạn trước đây nhiều địa phương thường đặt tiêu chí về dân số kế hoạch hóa gia đình là các thôn, xã, làng bản, huyện... không có người sinh con thứ ba trở lên. Từ nay, những tiêu chí này cần được bỏ để không tạo tâm lý cho người dân rằng nhà chức trách đang thực hiện chính sách giảm sinh. Mục đích của chính sách này là nâng mức sinh, hay nói cách khác là điều chỉnh chính sách từ khuyến khích giảm sinh sang duy trì mức sinh thay thế. Mỗi phụ nữ có trung bình 2,1 con.

Các địa phương có chính sách thí điểm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, như: hỗ trợ mua nhà ở xã hội, thuê nhà, ưu tiên vào trường công lập, hỗ trợ chi phí giáo dục trẻ em, xây dựng kinh tế gia đình. Những người không muốn kết hôn hoặc kết hôn quá muộn sẽ bị tăng trách nhiệm đóng góp xã hội, cộng đồng.

Tuy nhiên, trong chương trình, Chính phủ giao các địa phương phân tích thực tế để áp dụng thí điểm các biện pháp trên cho phù hợp. Sau khi kết thúc thí điểm, sẽ đánh giá để đưa ra những quyết sách chính thức. Tôi nhấn mạnh là những chính sách này chỉ áp dụng ở nơi có mức sinh thấp, không phải trên toàn quốc. Địa phương có mức sinh cao tiếp tục vận động người dân không kết hôn và sinh con quá sớm, không sinh quá dày, nhiều con. Khẩu hiệu vẫn là "dừng lại ở hai con để nuôi, dạy cho tốt". Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ hướng dẫn các tỉnh, thành triển khai thực hiện chương trình này.

- Bà đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề ra trong chương trình điều chỉnh mức sinh này như thế nào?

- Những yếu tố tác động đến mức sinh, dựa trên số liệu thống kê và khoa học về dân số, đều đã được chúng tôi nghiên cứu và đưa vào chương trình. Nhiều giải pháp chỉ mang tính khuyến khích chứ không bắt buộc như các văn bản quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn hy vọng chương trình sẽ có kết quả tốt.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều nước thành công trong việc đưa mức sinh cao xuống thấp. Tuy nhiên, chưa có nước nào thành công khi đưa mức sinh thấp lên cao. Các nước như Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc..., khu vực châu Âu, dù đã đầu tư rất nhiều cho việc khuyến khích sinh đẻ vẫn không thể làm tăng mức sinh.

Việt Nam đã nhìn thấy trước những vấn đề đó và thực tế đang có xu thế như vậy. Với các giải pháp can thiệp sớm, chúng ta có thể tránh được vết xe đổ như nhiều nước, là để mức sinh xuống thấp, không thể đưa trở lại mức sinh thay thế.