Trong chiến dịch 12 ngày đêm tháng 12/1972, trước ngưỡng cửa chiến thắng, Trung úy Hoàng Tam Hùng, phi công tiêm kích thuộc Trung đoàn 927 (Sư đoàn 371) đã anh dũng hi sinh sau khi bắn rơi hai chiếc máy bay địch…
Xếp bút nghiên lên đường chiến đấu
Hoàng Tam Hùng là con cả trong gia đình có 8 anh chị em. Bố mẹ anh đều sinh ra và lớn lên ở Bình Trị Thiên. Năm 1958, cả gia đình chuyển về Hà Nội sinh sống.
Hoàng Tam Hùng là tốp những học sinh trường mẫu giáo đầu tiên của quân đội từ chiến khu Việt Bắc về Hà Nội. Kỷ niệm của các bạn học về anh là một chàng học sinh Hà Nội gốc Huế. Anh cao lớn, nhanh nhẹn, giỏi các môn thể thao, từng là thành viên đội tuyển bơi lội thiếu niên Hà Nội.
Không khí ở các trường học ở Hà Nội những năm 1965 rất sôi động, tinh thần “xếp bút nghiên lên đường chiến đấu” càng sục sôi sau những trận đánh phá ác liệt của đế quốc Mỹ.
Năm 1966, Hoàng Tam Hùng cùng bạn bè từ chuyến tàu liên vận ở ga Hàng Cỏ vẫy tay chào Hà Nội lên đường đến sân bay sang Liên Xô học lái máy bay. Năm 1969, sau 3 năm học tập tại Trường Không quân Liên Xô, Hoàng Tam Hùng về nước và tham gia chiến đấu trên máy bay Mig-17.
Tháng 9/1972, anh được lựa chọn lên học lái Mig-21 và điều về Trung đoàn Không quân 927. Tại đây, các anh hùng phi công nổi tiếng như Nguyễn Đức Soát, Nguyễn Tiến Sâm, Lê Thanh Đạo, Nguyễn Văn Nghĩa đã hướng dẫn các bài bay không chiến cho Hoàng Tam Hùng.
Trung tướng - Anh hùng phi công Nguyễn Đức Soát nhớ về người đồng đội, người học viên chuyển loại của mình với sự đánh giá rất cao. Chỉ sau 5 vòng bay, Nguyễn Đức Soát đã có thể thả Hoàng Tam Hùng bay đơn. Chàng phi công trẻ tuổi thể hiện năng khiếu đặc biệt, tiếp thu rất nhanh các bài tập. Sau hơn 1 tháng, Hùng đã đủ điều kiện để tham gia trực ban chiến đấu cùng các phi công nổi tiếng của Trung đoàn.
Chiến đấu cảm tử
Trưa 14/12/1972, sau cuộc đàm phán với cố vấn Lê Đức Thọ bất thành. Về đến Washington, H.Kissinger lập tức đến Nhà Trắng báo cáo với Tổng thống Nixon và triệu tập cuộc họp Hội đồng An ninh, yêu cầu Đô đốc Thomas Moore bắt đầu chiến dịch ném bom Bắc Việt Nam.
Ngày 28/12/1972, khi Mỹ kéo đến đánh phá Hà Nội, Trung đoàn 927 xuất kích một biên đội chặn địch từ phía Tây. 11 giờ 20 phút, Lê Văn Kiền - Hoàng Tam Hùng được lệnh cất cánh vòng chờ tại đỉnh sân bay Nội Bài.
Khi phát hiện địch vào hướng Đông Nam, Trung đoàn 927 lệnh cho biên đội bay theo hướng 150 độ xuống phía Nam chặn đánh những tốp địch từ biển vào. Hơn một phút sau, biên đội Kiền - Hùng phát hiện địch ở bên trái 45 độ, cự li 10km, chúng bay thành hai tốp ở hai độ cao khác nhau. Tiếp đó, biên đội lại phát hiện một tốp bốn chiếc phía trước ở cự li 8km.
Biên đội xin phép đánh tốp phía trước. Sở Chỉ huy cho dùng tốc độ lớn vào công kích và nhắc công kích xong thoát li bên phải. Ngay lúc đó, số 1 Lê Văn Kiền và số 2 Hoàng Tam Hùng tăng lực đuổi theo tốp máy bay địch phía trước.
Số 1 bám chiếc máy bay phía trái đội hình địch, nhắc số 2 cảnh giới rồi lao về phía địch. Chưa kịp phóng tên lửa thì chiếc máy bay địch đột ngột chúi xuống, khiến máy bay của Lê Văn Kiền vọt qua trên lưng. Không kịp bám chiếc khác, số 1 lệnh cho số 2 vào công kích rồi vòng lại phía sau làm nhiệm vụ cảnh giới cho số 2.
Hoàng Tam Hùng vượt lên bám được một chiếc và đưa vào vòng ngắm. Hoàng Tam Hùng bấm nút phóng tên lửa trúng mục tiêu. Chiếc máy bay địch bốc cháy rơi xuống.
Thấy đồng bọn bị tấn công, tốp F4 bay phía trái vòng quay lại, đông hơn nhiều. Biên đội Lê Văn Kiền và Hoàng Tam Hùng không còn bám sát nhau được nữa. Cả hai lao tới quần nhau với những chiếc F4 trên bầu trời Phủ Lý (Hà Nam).
Hoàng Tam Hùng đã bám được một chiếc F4. Lệnh từ Sở Chỉ huy cho thoát li về đầu sân bay Nội Bài hạ cánh, nhưng Hùng đang mải bám theo chiếc F4, đưa nó vào vòng ngắm. Hoàng Tam Hùng ấn nút phóng quả tên lửa còn lại. Chiếc F4 rơi xuống kéo theo một quầng lửa. Hùng hô rất to: “Cháy rồi!”. Nhưng đúng lúc đó một quả tên lửa địch từ chiếc F4 bay phía sau đã nổ trúng máy bay Hùng. Anh không kịp nhảy dù nên đã hi sinh lúc 11 giờ 28 phút.
Như vậy, sau 8 phút từ lúc cất cánh, với hai quả tên lửa, phi công Hoàng Tam Hùng đã bắn rơi hai máy bay địch trong trận đánh cuối cùng của anh. Vậy là vào ngày 28/12/1972, ngay trong trận xuất kích đầu tiên trên máy bay tiêm kích Mig-21, chàng trai Hà Nội cùng với Vũ Xuân Thiều - là những phi công cuối cùng hi sinh trong trận chiến bảo vệ bầu trời Hà Nội.
Bản lĩnh anh hùng
Trong nhật ký, anh hùng Nguyễn Đức Soát viết về những hồi ức 12 ngày đêm không quên, có kể rằng: Lúc 11 giờ trưa nay Kiền và Hùng xuất kích lên đánh bọn máy bay của hải quân. Họ cất cánh được ba phút đã gặp địch. Năm phút sau Hùng báo bắn cháy một chiếc. Sau đó chỉ có Kiền hạ cánh. Chúng đánh ngay ở phía nam Hà Nội - ngay trên quê mình. Do chỉ huy sở phán đoán địch muộn, dẫn vào... lại ở giữa đội hình địch nên mỗi đứa quần với một tốp. Kiền không bắn được địch. Thoát ly xuống dưới mây về.
Chưa có tin gì về Hùng. Lo rằng đã hi sinh. Hôm xếp Kiền - Hùng mình đã đắn đo mãi. Kiền linh hoạt. Nó chưa bắn rơi máy bay song ai cũng tin ở khả năng phát triển của nó. Trong số năm người chuyển loại từ Mig-17 lên, mình tin Hùng và Bồng hơn cả. Hôm xưa sau khi Quý nhảy dù, chính ủy và đoàn trưởng đã nhắc mình phải nắm chắc trình độ của từng người trong đơn vị.
Hoàng Tam Hùng là cậu em thông minh và dễ thương mà Đại Đội trưởng Nguyễn Đức Soát yêu quý. Ít ai biết đại đội anh hùng của Nguyễn Đức Soát, chàng phi công cao lớn xuất thân con nhà nông dân, tập hợp rất nhiều phi công trẻ con nhà “quý tộc”.
Họ là con cháu của nhiều vị lãnh đạo cấp cao. Phi công Hoàng Tam Hùng là con trai của Bí thư T.Ư Đảng, Phó Thủ tướng Hoàng Anh. Phi công Lê Thanh Quý là cháu ruột của Ủy viên Bộ Chính trị Lê Thanh Nghị, rồi con trai của ông Hoàng Quốc Việt, ông Nguyễn Duy Trinh đều xung phong vào bộ đội, làm phi công chiến đấu.
Lê Thanh Quý suýt chết đêm 22, phải nhảy dù tránh quả tên lửa bắn ra từ bọn F4 chuyên “săn Mig”. Còn Hoàng Tam Hùng, ngày 28/12/1972, anh đã có một trận đánh mà những người lính bay gọi là “mẫu mực và cảm tử”.
Đại tá Bùi Xuân Cơ, lúc đó là Đại Đội trưởng Đại đội Thợ máy của Trung đoàn Không quân 927, sau này có nhắc đến máy bay có số “đen” 5013 ngày hôm ấy: “Ai cũng sợ bay chiếc máy bay ấy, chuyên gia Liên Xô cũng sợ, nhưng Hùng vẫn bảo tôi - em chẳng sợ đâu, anh cứ chuẩn bị tốt cho em bay”.
Theo tư liệu, Trung úy phi công Hoàng Tam Hùng sinh ra trong một dòng họ nổi tiếng ở tỉnh Thừa thiên - Huế. Dòng họ Hoàng, suốt từ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến kháng chiến chống đế quốc Mỹ đã cống hiến cho Tổ quốc những người con ưu tú.
Cụ Hoàng Anh, là thân sinh liệt sĩ - phi công Hoàng Tam Hùng. Năm 1965, khi người con trai cả của ông, anh thanh niên 17 tuổi, học sinh lớp 10 của một trong những trường nổi tiếng nhất Hà Nội, xin đi khám tuyển phi công, thì cụ đang là Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp kiêm Chủ nhiệm Văn phòng Nông nghiệp Phủ Thủ tướng.
Với cương vị ấy, cụ hoàn toàn có thể sắp xếp cho người con trai cả, vốn là học sinh xuất sắc, một con đường học hành dễ dàng ở nước ngoài. Nhưng cụ đã đồng ý cho Hoàng Tam Hùng đi học lái máy bay phản lực, chiến đấu bảo vệ bầu trời Tổ quốc, mặc dù biết rằng lái máy bay chiến đấu luôn ẩn chứa hiểm nguy.
Hai phi công điều khiển chiếc RA-5C bị trúng tên lửa của phi công Hoàng Tam Hùng là Thiếu tá phi công Hải quân Alfred Howard Agnew và Đại úy Michael Firestone Haifley - thuộc Phi đoàn trinh sát vũ trang RVAH-13, tàu sân bay USS Enterprise.
Sau cú bấm nút của phi công Hoàng Tam Hùng, Agnew nhảy dù và bị bắt sống, còn Haifley không kịp nhảy dù, chết tại chỗ.
Alfred Agnew cũng chính là phi công cuối cùng của Hải quân Mỹ bị bắn rơi trong chiến tranh Việt Nam. Sau khi hiệp định Paris được ký kết, Agnew cũng là viên phi công cuối cùng được trao trả cho phía Mỹ tại sân bay Gia Lâm.
