Khoa học - công nghệ và đổi mới trong phát triển, lần đầu tiên được nêu bật trong FYP (tài liệu lập sơ đồ chiến lược, định hướng đổi mới cho sự phát triển của Trung Quốc trong ngắn hạn và trung hạn) thứ 12 là những tham vọng chính. Chiến lược quốc gia của Trung Quốc tiếp tục được mô tả tại chương thứ hai trong FYP thứ 14 và được coi là “trái tim” của nỗ lực hiện đại hóa.
Khơi dậy sức sống và sự sáng tạo
Phát triển theo định hướng đổi mới đã trở thành một chiến lược quốc gia của Trung Quốc, cùng với việc nuôi dưỡng nhân tài trong khoa học và giáo dục. Thật vậy, chương thứ hai trong FYP thứ 14 mô tả sự đổi mới là “trái tim” của nỗ lực hiện đại hóa của Trung Quốc. Để thực hiện tham vọng trở thành nhà đổi mới hàng đầu thế giới vào năm 2035, đề cương nâng cao tính tự lực và tự cải thiện trong khoa học và công nghệ là các mục hành động chiến lược.
Khác với trước đó, FYP thứ 14 đề xuất tăng chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R&D) ít nhất 7% mỗi năm từ năm 2021 đến năm 2025 và cường độ R&D - tổng chi tiêu cho R&D tính theo tỷ lệ phần trăm GDP - vượt quá mức được ghi nhận trong thời kỳ FYP thứ 13.
Mục tiêu về cường độ nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc được đặt ở mức 2,2% và 2,5% cho FYP thứ 12 và 13. Mặc dù, cả hai mục tiêu đều không đạt được, nhưng R&D tính theo tỷ lệ phần trăm GDP quốc gia tăng nhanh, với cường độ R&D đạt 2,4% vào năm 2020.
Mục tiêu FYP thứ 14 có lẽ sẽ không nằm dưới ngưỡng đó, nhưng Bắc Kinh vẫn chưa đưa ra con số cụ thể. Điều này có thể là do cường độ R&D cao hiện nay hoặc triển vọng tăng trưởng kinh tế không chắc chắn liên quan đến đại dịch Covid-19.
Dù bằng cách nào, việc bảo đảm mức đầu tư cho R&D không giảm trong bối cảnh nền kinh tế đang tăng trưởng chậm lại, đồng thời phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn vẫn là những thách thức quan trọng.
Cộng đồng khoa học của Trung Quốc muốn có một mục tiêu cường độ R&D rõ ràng. Các nhà khoa học đặc biệt quan tâm đến chi phí cho nghiên cứu cơ bản. Tỷ lệ chi cho R&D trong nghiên cứu cơ bản ở Trung Quốc dao động quanh mốc 5% trong nhiều thập kỷ trước khi đạt 6% vào năm 2019 - vẫn còn thấp so với mức trung bình 15% ở các nước phát triển. Đề cương FYP thứ 14 chỉ ra sự gia tăng chi tiêu cho nghiên cứu cơ bản và tỷ trọng lớn hơn trong tổng chi tiêu cho R&D được phân bổ cho nghiên cứu cơ bản: 8% trong 5 năm tới.
Phát triển nghiên cứu cơ bản không chỉ cần kinh phí, mà còn cần cả tài năng sáng tạo. Việc nuôi dưỡng một hệ sinh thái nghiên cứu tốt là rất quan trọng để khơi dậy sức sống và sự sáng tạo của các nhà khoa học.
Các biện pháp để đạt được mục đích này bao gồm đánh giá nghiên cứu công bằng và minh bạch, một hệ thống bình duyệt hiệu quả và các hình phạt đối với hành vi sai trái trong học tập.
Hỗ trợ phát triển công nghiệp
Phát triển theo định hướng đổi mới đã trở thành một chiến lược quốc gia của Trung Quốc. Ảnh: CFR.
Tăng cường lực lượng công nghệ chiến lược sẽ là một ưu tiên quan trọng của Bắc Kinh trong 5 năm tới. Trung Quốc đang xây dựng kế hoạch “Hành động để phát triển Trung Quốc thông qua khoa học và công nghệ” để cải thiện hệ thống “tổng thể của quốc gia” mới trong một nền kinh tế định hướng thị trường được kế hoạch hóa tập trung, đạt được những đột phá trong công nghệ cốt lõi và cải tiến hiệu quả tổng thể của hệ thống đổi mới.
Hệ thống “toàn quốc” có nghĩa là nhà nước sẽ huy động các nguồn lực quốc gia cho các mục tiêu cụ thể, chẳng hạn như phát triển công nghệ vũ khí chiến lược. Trung Quốc cần tối ưu hóa và tổ chức lại các hệ thống đổi mới của mình.
Các phòng thí nghiệm quốc gia sẽ dẫn đầu về công nghệ. Từ năm 2021 đến năm 2025, Trung Quốc đặt mục tiêu thành lập một số phòng thí nghiệm quốc gia trong các lĩnh vực như thông tin lượng tử, photon và điện tử nano siêu nhỏ, truyền thông mạng, trí tuệ nhân tạo, y sinh học và các hệ thống năng lượng hiện đại.
Nhưng cách làm này không hoàn toàn có thể áp dụng cho mọi trường hợp. Nó phù hợp nhất cho một số lĩnh vực do nhà nước lãnh đạo với mục tiêu rõ ràng, chẳng hạn như đường sắt cao tốc và máy bay. Nó kém hiệu quả hơn trong các lĩnh vực định hướng thị trường hoặc khám phá mà không có mục tiêu rõ ràng.
Trong quá trình chuyển đổi từ bắt chước sang đổi mới, Trung Quốc cần chuyển sự lãnh đạo đổi mới từ nhà nước sang doanh nghiệp, cân bằng quyền lực giữa chính phủ và thị trường, mở rộng hơn nữa sang các ngành công nghiệp mới nổi thông qua khám phá công nghệ và khởi nghiệp.
Cuối cùng, mục tiêu là sự tự lực và cải tiến của khoa học - công nghệ sẽ hỗ trợ, duy trì sự phát triển công nghiệp. Chính phủ Trung Quốc hy vọng sẽ hình thành một chuỗi cung ứng và công nghiệp đổi mới hơn, có giá trị gia tăng cao hơn, an toàn hơn và đáng tin cậy hơn.
FYP lần thứ 14 tập trung vào việc nâng cấp ngành sản xuất của Trung Quốc và biến quốc gia này thành một siêu cường sản xuất tiên tiến. Kế hoạch kêu gọi tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu trong các lĩnh vực như robot, phương tiện năng lượng mới, hàng không vũ trụ và máy móc nông nghiệp. Để đạt được những mục tiêu này một cách tốt nhất, quốc gia này nên áp dụng cách tiếp cận theo định hướng thị trường hơn.
Khi căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ không có dấu hiệu giảm bớt, thách thức phía trước là làm thế nào để kết nối Trung Quốc và thế giới tốt hơn. Khi Trung Quốc bắt tay vào một kỷ nguyên phát triển mới, kế hoạch chiến lược lớn trong FYP 14 là đáng khích lệ, nhưng việc biến những kế hoạch đó thành hiện thực sẽ đòi hỏi nỗ lực và sáng kiến lớn.
