Trao quyền cho con

Học cách chịu trách nhiệm

Cha mẹ thường có xu hướng quyết định thay con cái. Tuy nhiên, bằng cách này, chúng ta có thể vô tình tước đi những kỹ năng tự đưa ra quyết định. Đây là điều quan trọng mà trẻ cần có trên hành trình trở thành người lớn.

Một ông bố kể lại câu chuyện của mình hồi bé: Có một lần mẹ mua cho một cái áo màu đỏ, tôi nói không thích. Cả lớp tôi mọi người đều mặc màu trắng hoặc xanh, không có ai mặc màu đỏ nên tôi nhất định không mặc vì thấy nó rất kì cục. Hôm đó, mẹ tôi cũng hơi vội đi làm. Mẹ bảo tôi màu ấy rất đẹp có làm sao đâu, không mặc thì cởi trần đi học. Nhưng tôi vẫn không chịu. Mẹ không bảo được mới đánh cho tôi một trận. Cuối cùng, mẹ thì muộn làm, tôi thì muộn học. Khi tôi đến cả lớp đã ngồi vào chỗ hết rồi. Tôi thì mặt mũi tèm lem, tóc tai rối bù và mặc một chiếc áo màu đỏ. Tôi cứ nhớ mãi cảm giác mọi người nhìn mình lạ lẫm.

“Từ ngày có con, mình nhận ra là những hiểu biết của chúng ta về trẻ em thật nông cạn. Mình không muốn con mình sau này cũng giống mình đến tận năm 30 tuổi mới thực sự biết bản thân muốn gì. Cho nên, giới hạn cao nhất của việc thật sự yêu con là để con tự quyết định cuộc đời mình”, vị phụ huynh chia sẻ và cho biết, nếu quyết định của con không có kết quả tốt, trẻ nên biết rằng tự bản thân sẽ phải chịu trách nhiệm về kết quả của mỗi lựa chọn, những lần tới con cần cân nhắc hơn. Làm như vậy, con sẽ dần học được cách đưa ra quyết định một cách độc lập.

Cô Phan Hồ Điệp - giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, mẹ của “thần đồng” Đỗ Nhật Nam đã chia sẻ câu chuyện của mình trên trang cá nhân: “Hôm trước Nam gửi cho mình cái thư của trường thông báo mức học phí năm nay sẽ tăng, đâu đó hơn 82.000 USD. Ối giời nhìn cái số tiền mà xây xẩm mặt mày. Nhưng ra dáng một bà mẹ văn minh tôn trọng con, mình bảo: Thôi, học phí cao quá thì em có thể gap year (khoảng dừng sau một giai đoạn học tập hay làm việc, P.V) rồi mình cùng kiếm tiền, đủ thì học tiếp mà không thì thôi. Hôm sau nhận được thư của nhà trường. Cái hợp đồng hôm trước là gửi cho tất cả học sinh. Còn với Nam thì được học bổng các loại cộng vào chỉ còn phải đóng… 400 USD.

Nói thế thôi nhưng thực chất, mình đã rất nhiều lần “thu vén” những lo toan và mong muốn của mình vào trong lòng để dành quyền cho con tự quyết định. Bởi nếu không làm thế chắc mình không để cho Nam đi du học từ năm 13 tuổi. Bởi nếu không làm thế, chắc mình sẽ vặn vẹo, sẽ bứt dứt khi Nam đột nhiên thông báo học ngành âm nhạc khi năm đầu vào đại học. Bởi nếu không làm thế mình sẽ không ngừng chao đảo khi con liên tục thay đổi kế hoạch, thay đổi dự định. Vì mình đã dặn lòng trao cho con chìa khóa có tên gọi: Tự quyết định. Phía sau cánh cửa đó có thể là cơ hội cũng có thể là thách thức, chông gai. Nhưng khi con đã được chuẩn bị, được trao quyền, con sẽ có tâm thế để đối diện”.

Cô Phan Hồ Điệp cho biết thêm, vào mỗi thời điểm có tính quyết định, cô luôn cùng Nam đặt câu hỏi: Con muốn gì? Làm gì để đạt được điều con muốn? Đạt được rồi thì điều gì tốt và nếu không tốt thì sẽ sao? Nhưng thực tế, nhiều bố mẹ nhiệt tình quyết định hộ con, dồn sức ép là mong muốn của mình lên con.

“Mình cũng đã thấy nhiều bạn bị ‘đẩy’ đi du học khi không muốn hoặc không thích. Sang đến nơi sốc văn hóa, giao tiếp, đồ ăn… đủ cả. Trong những hội nhóm vẫn có chia sẻ của bố mẹ làm thế nào đưa con về nước vì con bị vấn đề sức khỏe, tâm lý”, cô Điệp nói và chia sẻ, cô luôn nói với Nam, ngoài việc sinh ra trước em 25 năm, mẹ không có gì hơn em cả. Hãy tự tìm hiểu, dấn thân, trải nghiệm.

Hãy nói không nhưng loại từ “không”

Nói về việc để con tự quyết định, cô Điệp cho rằng nhiều phụ huynh thường bao bọc con thái quá. “Bạn thử đếm xem một ngày bạn nói ‘không’ với con bạn bao nhiêu lần. Không chạy! Không được làm ồn! Không được sờ vào đó! Không được mè nheo! Không được cãi nhau! Có một nghiên cứu còn chỉ ra, mỗi trẻ đang tuổi tập đi, trong một ngày nghe từ “không” khoảng... 400 lần. Chuyên gia Phan Hồ Điệp khuyên rằng, để nuôi dạy những đứa trẻ tích cực và hạnh phúc, chỉ nên nói “không” trong những trường hợp khẩn cấp. Còn lại hãy nói không mà loại từ “không”.

Cô Điệp đưa ra những cách để trò chuyện với trẻ như diễn đạt lại mong muốn của mình. Ví dụ thay vì nói: Không đánh nhau! Hãy nói: Bàn tay là để ôm chứ không phải để đánh. Xác thực bằng cách: Công nhận cảm xúc và hỏi cách thay thế. Cụ thể như mẹ biết con khó chịu khi bị bạn lấy đồ chơi. Con nên làm gì thay vì đánh khi con tức giận?

Giải thích đằng sau nói “không”, ví dụ: Ăn kẹo quá nhiều không tốt cho sức khỏe. Nhưng bạn nhớ nguyên tắc: Câu giải thích đừng quá 10 từ vì dài quá chẳng có tác dụng gì với trẻ. Đưa ra các lựa chọn, thay vì: Không vẽ bậy trên tường, bạn nói: Mẹ biết con thích vẽ. Con thích vẽ trên bảng hay trên giấy? Hoặc nếu con đang ném đồ chơi, hãy đưa con quả bóng và nói: Con có thể ném quả bóng này này.

Cha mẹ hãy giúp trẻ hiểu cách cư xử có thể chấp nhận được. Ví dụ, hãy dạy con rằng khi trẻ tức giận, trẻ có thể nói: “Bây giờ con đang giận, con có thể vào phòng được không?”. Hoặc với trẻ chưa có đủ ngôn ngữ, có thể nói, “con đang bực bội, con có thể cùng mẹ đến một góc yên tĩnh để bình tĩnh lại”. Làm như vậy một cách nhất quán sẽ giúp trẻ kết hợp ngôn ngữ và khuôn mẫu hành động.

“Vì sợ bé không thể tự quyết định được mà không ít bậc ba mẹ quyết định lựa chọn thay cho con. Điều này nên từ bỏ bởi vì khi bạn thay bé quyết định, bé sẽ khó có thể trở nên độc lập, không thể biết tự suy nghĩ và lựa chọn cho cuộc sống của mình. Thay vì quyết định thay, hãy khuyến khích, định hướng con đường cho bé để bé có thể biết chọn lọc, tự cân nhắc và đưa ra quyết định đúng đắn”, cô Điệp nhấn mạnh.

Giúp con tự quyết định

Để hỗ trợ trong việc rèn luyện kỹ năng tự đưa ra quyết định, cha mẹ nên tập cho con hiểu những trách nhiệm với quyết định của mình. Ví dụ như nếu đã chọn uống sinh tố và cha mẹ đã đáp ứng nhưng sau đó con lại đòi uống sữa. Lúc này người lớn nên nói là con đã chọn uống sinh tố và đã gọi cho con rồi, đây là sự chọn lựa của con. Con có thể uống thêm sữa vào bữa tối.

Qua đó, ba mẹ cần phải giải thích cho bé hiểu khi bé đã chọn cái này rồi thì phải từ bỏ thứ kia. Với sự lựa chọn bất kỳ nào, điều gì cũng sẽ có những hậu quả đi kèm đó có thể là tốt hoặc xấu, trẻ cũng phải chịu trách nhiệm với quyết định mình đã chọn. Điều này giúp bé biết suy nghĩ hơn và đưa ra những lựa chọn đúng đắn, phù hợp cho bản thân.

Có rất nhiều trường hợp tôn trọng quyết định của con một cách máy móc, thiếu khoa học dẫn đến lỡ dở nhiều thứ. Trẻ không nên tự quyết định khi không được cung cấp đầy đủ thông tin. Để tạo thuận lợi cho quá trình phát triển tư duy cũng như trí thông minh của trẻ, cha mẹ nên cho trẻ một số quyền quyết định và chịu trách nhiệm ở những công việc cụ thể.

Chuyên gia cho rằng, cần luôn khuyến khích con tự ra quyết định để làm gì và học gì. Có điều, cần phải cung cấp đủ thông tin và dạy con phân tích cùng mình để đưa ra quyết định, chứ không thể dựa trên cảm tính và ý thích nhất thời được. Mọi quyết định cần được cân nhắc kỹ và tốt nhất là tìm đến người có kinh nghiệm để hỏi han.

ThS Nguyễn Hồng Liên - giảng viên tâm lý Học viện Phát triển tư duy IG (Hà Nội) cho rằng, không phải ngẫu nhiên mà thống kê cho thấy nhiều người giỏi thường có truyền thống “cha truyền, con nối”. Không phải là vì họ có gen sẵn. Mà vì họ được đào luyện và có đủ thông tin về ngành của họ từ khi còn bé.

Cách tốt nhất để bắt đầu “luyện tập” cho các bé là không nên đưa ra quá nhiều lựa chọn. Chẳng hạn, nếu cho bé chọn bất kỳ thứ gì trong siêu thị. Sẽ xảy ra trường hợp bé bị thiếu quyết đoán do chọn thứ này lại tiếc thứ kia, hoặc ngược lại, bé muốn mọi thứ. Vì thế, hãy đưa cho bé 2 hoặc 3 lựa chọn trong các lần quyết định.

Khi con bắt đầu trưởng thành hơn, bạn có thể đa dạng hóa các lựa chọn. Hơn nữa, cha mẹ có thể “nâng tầm quan trọng” của các sự việc cần lựa chọn. Chẳng hạn như chọn lựa giữa một sự kiện con muốn tham gia, hay chọn thời gian để ngủ. Sau đó, khi con đã tự ra quyết định của mình, hãy hướng dẫn bé nhìn nhận và hiểu ra đằng sau mỗi quyết định của con sẽ ảnh hưởng tới bé như thế nào.